Transcript
E N D O D O N T İ ENDODONTİ Prof. Dr. Selmin Kaan Aşçı Qu in tes sen ce Ya y n c l k Ltd. fiti. s tan bul, Ber lin, Lon dra, fii ka go, Pa ris, Mi la no, Bar se lo na, Saõ Pau lo, Tok yo, Ye ni Del hi, Mos ko va, Prag, Var flo va 2014 Qu in tes sen ce Ya y n c l k Ltd. fiti. Kitabın Adı: Endodonti Ya zar: Prof. Dr. Selmin Kaan Aşçı 2014 Quintessence Yay nc l k Tanıtım Paz. ve Dış. Tic. Ltd. fiti. Büyükdere Cad. Sakarya Aprt. 6/7 fiiflli/ stanbul Tel: (0212) Faks: (0212) Bu kitab n Türkiye de ki tüm yay m haklar Quintessence Yay nc l k Tanıtım Paz. ve Dış. Tic. Ltd. fiti. ne aittir. Bu kitap 5846 say l yasa uyar nca, mikrofilme çekilemez, dolayl dahi olsa kullan lamaz, teksir fotokopi veya baflka bir teknikle ço alt lamaz, bilgisayarda, dizgi makinelerinde ifllenebilecek bir ortama aktar lamaz. Yay na Haz rlayan : Quintessence Yay nc l k Tanıtım Paz. ve Dış. Tic. Ltd. fiti. Genel Koordinatör : Dr. Ertu rul Çetinkaya Grafik Tasar m : Dilek Deveci Yayıncı Sertifika No. : Matbaa : Bilnet Matbaacılık Biltur Basım Yayın ve Hizmet A.Ş. Matbaa Adresi : İstanbul Dudullu Organize Sanayi Bölgesi 1. Cadde No:16 Ümraniye / İSTANBUL Matbaa Sertifika No.: ISBN : Eşim Dr. Ahmet Aşçı ya, kızım Aydan a ve Sevgi Ada ya Önsöz Ağız ve diş sağlığı, genel sağlık açısından en önemli temel öğelerden biridir. Ağız-diş hastalıkları ile sistemik hastalıklar arasındaki bağlantıya ilişkin bilimsel kanıtlar devamlı artış göstermektedir. Dünya Diş Hekimleri Birliği (FDI) de, ağız-diş sağlığının genel sağlığın ayrılmaz bir bileşeni olarak tanınması gereğini vurgulamaktadır. Dişhekiminin başlıca amacı, dişin ağızda fonksiyonlarını sürdürecek şekilde korunmasını sağlamaktır. Pulpa ve periapikal doku hastalıklarının tanı ve tedavisinde kullanılan materyaller ve uygulanan yöntemlere ilişkin olarak son yıllarda görülen odonto-teknik gelişmeler, diş kayıplarının önlenmesine büyük ölçüde yardımcı olmaktadır. Kitabımızda; pulpa ve periapikal doku hastalıkları, endo-perio lezyonlar ve multi-disipliner bir problem olan kök rezorpsiyonlarının tanı ve tedavileri, temel bilim konuları ile birlikte ele alınmıştır. Değerli akademisyen arkadaşlarımın hazırladığı bölümlerin ve olguların yer aldığı bu kitabın, tüm meslektaşlarımıza ve sevgili öğrencilerimize yararlı olmasını diliyorum. Prof. Dr. Selmin Kaan Aşçı İstanbul, 2014 Teşekkür Yaşamımda ve akademik çalışmalarımda daima yanımda olan eşim Dr. Ahmet Aşçı ya, kızım Aydan a, kardeşim Sevil Kaan a ve tüm yardımları için Tuncer Dağcı ya teşekkürlerimi sunarım. Annem Fikriye Kaan ve babam Osman Kaan ı ve Kaan ı minnet ve saygı ile anıyorum. Eğitim ve öğretim yaşamımdaki tüm hocalarıma saygılarımı sunuyorum. Kitabımızın hazırlanmasında benimle aynı heyecanı paylaşan ve büyük bir özveri ile yardımcı olan sayın Dr. Elif Defne Tacettinoğlu na, sayın Dr. Ertuğrul Çetinkaya ya, basımında büyük emeği olan sayın Dilek Deveci ye ve Quintessence ailesine teşekkür ederim. Kitapta ilgili bölümleri hazırlayan ve olgularını paylaşarak içeriğini zenginleştiren değerli meslektaşlarıma teşekkürlerimi sunarım. Meslektaşlarıma ve daha iyi öğretebilmek için beni daha iyi öğrenmeye ivmelendiren öğrencilerimize sevgilerimi, sağlık ve başarı dileklerimi sunuyorum. Prof. Dr. Selmin Kaan Aşçı İstanbul, 2014 İçindekiler Önsöz... vii BÖLÜM 1 Mine Dokusu... 1 Yasemin Benderli Gökçe, Ali Kağan Gökçe BÖLÜM 2 Dentin Dokusu... 7 Yasemin Benderli Gökçe, Ali Kağan Gökçe BÖLÜM 3 Sement Dokusu Haşmet Ulukapı BÖLÜM 4 Pulpa Histolojisi Sevtap Akıncı, Nurullah Keklikoğlu BÖLÜM 5 Pulpa - Dentin Kompleksi F. Canan Alatlı, Dina Erdilek BÖLÜM 6 Pulpa Biyokimyası Yegane Güven, Şule Batu BÖLÜM 7 İmmün Yanıt ve En amasyon Günnur Deniz, Figen Gürdöl BÖLÜM 8 Endodontal Mikrobiyoloji Güven Külekçi, Nursen Topcuoğlu BÖLÜM 9 Onarım ve Rejenerasyon, Rezorpsiyon Etyopatogenezi Vakur Olgaç BÖLÜM 10 Kök Kanal Morfolojisi Nevin Kartal xii İçindekiler BÖLÜM 11 Klinik Anatomi Hu seyin Avni Balcıoğlu BÖLÜM 12 Diş Hekimliğinde Sistemik Hastalıklar Tamer L. Erdem, Neslihan Şenel, İlknur Özcan BÖLÜM 13 Anamnez ve Muayene İlknur Özcan, Neslihan Şenel, Tamer L. Erdem BÖLÜM 14 Pulpa Hastalıkları A. Cemal Tınaz BÖLÜM 15 Periapikal Doku Hastalıkları A. Cemal Tınaz BÖLÜM 16 Kök Rezorpsiyonları Selmin Kaan Aşçı BÖLÜM 17 Vital Pulpa Tedavileri Ayşe Diljin Keçeci KÖK KANAL TEDAVİSİ Selmin Kaan Aşçı BÖLÜM 18 Endodontik Tedavide Lokal Anestezi Figen Uysal Kaptan, Jale Tanalp, Meriç Karapınar Kazandağ BÖLÜM 19 Dişlerin İzolasyonu (Lastik Örtü - Rubber Dam ) Özgür Er, Burak Sağsen BÖLÜM 20 Endodontik Giriş Kavitesi A. Cemal Tınaz BÖLÜM 21 Kök Kanalı Tedavisinde Çalışma Uzunluğu Özkan Adıgüzel BÖLÜM 22 Kök Kanalının Mekanik Şekillendirilmesi Senem Yiğit Özer BÖLÜM 23 Smear Tabakası Figen Uysal Kaptan Endodonti xiii BÖLÜM 24 Kök Kanallarının İrrigasyonu Figen Uysal Kaptan BÖLÜM 25 Kök Kanalı Medikamentleri Figen Uysal Kaptan, Müzeyyen Kayataş BÖLÜM 26 Endodontik Tedavide Kullanılan Kök Kanalı Dolgu Materyalleri Nimet Gençoğlu BÖLÜM 27 Kök Kanalı Dolgu Yöntemleri Selmin Kaan Aşçı, Elif Defne Tacettinoğlu BÖLÜM 28 Endodontik Tedavi Görmüş Dişlerin Restorasyonu Nimet Gençoğlu, Şebnem Begüm Türker BÖLÜM 29 Dişlerin Travmatik Yaralanmaları Faruk Haznedaroğlu, Jale Tanalp, Figen Uysal Kaptan, Meriç Karapınar Kazandağ BÖLÜM 30 Travmaya Uğramış Dişlerde Restorasyonlar Yasemin Benderli Gökçe, Ali Kağan Gökçe BÖLÜM 31 Endo-Perio Lezyonlar Erhan Fıratlı BÖLÜM 32 Ortodontide Endodontik Yaklaşımlar Sönmez Fıratlı, Tuğba Özercan BÖLÜM 33 Apikal Cerrahi R. Kemal Sübay, Melike O. Sübay BÖLÜM 34 Büyütme Sistemleri ve Endodontideki Yeri Meriç Karapınar Kazandağ, Figen Uysal Kaptan BÖLÜM 35 Rejeneratif Endodonti Zeynep Aytepe, Elif Oktay Sepet BÖLÜM 36 Endodonti Kliniğinde Sistemik Yoldan Kullanılan İlaçlar Esen Özalp Dural xiv İçindekiler BÖLÜM 37 Akılcı İlaç Kullanımı Nilüfer Nermin Turan Dural BÖLÜM 38 Endodontide Lazer Cafer Türkmen BÖLÜM 39 Beyazlatma Has met Ulukapı BÖLÜM 40 Geriatrik Endodonti Figen Uysal Kaptan, Meriç Karapınar Kazandağ BÖLÜM 41 Kanıta Dayalı Dişhekimliği ve Endodonti Meriç Karapınar Kazandağ, Figen Uysal Kaptan, Jale Tanalp, Çiğdem Kaspar İndeks Yazarlar Prof. Dr. Selmin Kaan Aşçı Prof. Dr. Ali Cemal Tınaz Gazi Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Doç. Dr. Ali Kağan Gökçe Yeditepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Restoratif Diş Tedavisi Anabilim Dalı Prof. Dr. Ayşe Diljin Keçeci Süleyman Demirel Üniversitesi Doç. Dr. Burak Sağsen Erciyes Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dr. Elif Defne Tacettinoğlu Endodontist Prof. Dr. Elif Oktay Sepet Pedodonti Anabilim Dalı Prof. Dr. Erhan Fıratlı Periodontoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Esen A. Özalp Dural* Temel Bilimler Bölümü, Farmakoloji Bilim Dalı - *Emekli Prof. Dr. Fatma Canan Alatlı İstanbul Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü, Klinik Onkoloji Anabilim Dalı, Onkolojik Patoloji Bilim Dalı Prof. Dr. Cafer Türkmen Marmara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Restoratif Diş Tedavisi Anabilim Dalı Prof. Dr. Faruk Haznedaroğlu Dr. Dina Erdilek Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı Prof. Dr. Figen Gürdöl İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Yrd. Doç. Dr. Elif Çiğdem Kaspar Yeditepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyoistatistik ve Tıbbi Bilişim Anabilim Dalı Prof. Dr. Figen Uysal Kaptan Yeditepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi xvi Yazarlar Prof. Dr. Günnur Deniz İstanbul Üniversitesi, Deneysel Tıp ve Araştırma Enstitüsü, İmmünoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Nevin Kartal Marmara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Restoratif Diş Tedavisi Anabilim Dalı Prof. Dr. Güven Külekçi Diş Hekimliği Temel Tıp Bilimleri Anabilim Dalı Prof. Dr. Nilüfer Nermin Turan Dural Gazi Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Haşmet Ulukapı Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı Prof. Dr. Nimet Gençoğlu Marmara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Restoratif Diş Tedavisi Anabilim Dalı Doç. Dr. Hüseyin Avni Balcıoğlu Diş Hekimliği Temel Tıp Bilimleri Anabilim Dalı Doç. Dr. Nursen Topcuoğlu Diş Hekimliği Temel Tıp Bilimleri Anabilim Dalı Prof. Dr. İlknur Özcan Ağız, Diş ve Çene Radyolojisi Anabilim Dalı Prof. Dr. Nurullah Keklikoğlu Diş Hekimliği Temel Tıp Bilimleri Anabilim Dalı Prof. Dr. Jale Tanalp Yeditepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Doç. Dr. Özgür Er Erciyes Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Doç. Dr. Melike Ordulu Sübay Ağız, Diş-Çene Cerrahisi Anabilim Dalı Doç. Dr. Özkan Adıgüzel Dicle Üniversitesi, Dişhekimliği Fakültesi Doç. Dr. Meriç Karapınar Kazandağ Yeditepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Prof. Dr. R. Kemal Sübay Dr. Müzeyyen Kayataş Endodontist Dr. Neslihan Şenel Ağız, Diş ve Çene Radyolojisi Anabilim Dalı Doç. Dr. Senem G. Yiğit Özer Adnan Menderes Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Prof. Dr. Sevtap Akıncı Diş Hekimliği Temel Tıp Bilimleri Anabilim Dalı Endodonti xvii Prof. Dr. Sönmez Fıratlı Ortodonti Anabilim Dalı Doç. Dr. Şebnem Begüm Türker Marmara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı Dr. Şule Batu Diş Hekimliği Temel Tıp Bilimleri Anabilim Dalı Prof. Dr. Tamer L. Erdem Okan Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Ağız, Diş ve Çene Radyolojisi Anabilim Dalı Dr. Tuğba Özercan Ortodontist Doç. Dr. Vakur Olgaç İstanbul Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü, Klinik Onkoloji Anabilim Dalı, Tümör Patolojisi Bilim Dalı Prof. Dr. Yegane Güven Diş Hekimliği Temel Tıp Bilimleri Anabilim Dalı Prof. Dr. Yasemin Benderli Gökçe Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı Prof. Dr. Zeynep Aytepe Pedodonti Anabilim Dalı Yazar isimleri alfabetik sıraya göre yazılmıştır. Mine Dokusu Yasemin Benderli Gökçe, Ali Kağan Gökçe Diş sert dokuları içinde yer alan ve insan organizmasının en sert mineralize yapısı olan mine dokusu, esas olarak embriyolojik kökenli ektodermden kaynaklanan ameloblast hücreleri tarafından oluşturulur. Ameloblastların ürettiği organik matriks, inorganik içerik ile bütünleşerek mineralize bir yapı haline gelir. Mine dokusu, dişin anatomik kuronunu tümüyle örter ve kalınlığı, dişte bulunduğu bölgeye göre değişkenlik ve çeşitlilik gösterir. Dişin okluzal ve insizal bölgelerinde, diğer bölgelere göre daha kalındır. Koleye (sement-mine birleşimine) doğru hızla incelir. Ayrıca mine kalınlığı diş gruplarına göre de değişir. Keser dişlerin insizalinde; bu değer ortalama 2 mm iken, küçük azı dişlerinin tüberküllerinde 2,3 2,5 mm; büyük azı dişlerinin tüberküllerinde ise 2,5 3 mm civarındadır. Diğer taraftan; tüberküllerin birleşim bölgelerinde, mine kalınlığı giderek incelir, hatta sıfırlanabilir. Mine dokusu açık gri tonlarında renge sahip ve yarı şeffaf bir yapıdır. Bu nedenle, dişin rengi, minenin altında yer alan dentin dokusunun rengine, minenin kalınlığına ve minede bulunan lekelenme / boyanma miktarına bağlıdır. Diğer taraftan mine dokusunun şeffa ık miktarı ise, kalsi kasyon derecesi ve homojen dağılımı ile ilintilidir. Mine yüzeyinin kuruması da, rengin farklı algılanmasında (daha beyaz görünmesinde) etkili rol oynar. Mine dokusunun sertliği, lokalizasyona ilişkin olarak diş yüzeyi üzerinde çeşitlilik gösterebilir. Aynı zamanda, içe doğru azalmaya başlar ve buna bağlı olarak mine dentin sınırında en düşüktür. Mine; oldukça kırılgan, yüksek elastikiyet modülü ve düşük çekme dayanımına sahip rijit bir yapıdır. Bu nedenle, mine dokusunun çiğneme kuvvetlerine dayanabilmesi için dentin tabakasına gereksinimi vardır. Bunun yanında aşınma kuvvetlerine direnci yüksektir. Mine dokusu; ağırlıkça yaklaşık olarak % oranında mineral ve % 2-4 oranında organik materyal ve su içerir. İnorganik kısım; kalsiyum fosfat kristallerinden oluşan hidroksi apatit yapısıdır. Bu yapı aynı zamanda kemik, kalsi ye olmuş kıkırdak, dentin, sement gibi diğer mineralize dokularda da bulunmaktadır. Kimyasal olarak mine yüksek mineralize bir yapıdır. Bu özelliğini, yapısında yer alan inorganik madde içeriği ile elde eder. İnorganik yapıda ağırlıklı bulunan kalsiyum fosfatların yanında bir miktar da kalsiyum karbonat bulunur. Diş embriyosunun gelişim ortamında bulunması durumunda, mine yapısı içinde stronsiyum, magnezyum, uorid iyon ve tuzları da yer alır. Ayrıca uoridler, yaşam boyunca da yapıya katılabildikleri için, minenin yüzey tabakalarında yoğunlaşır. Kemik, dentin ve sementten farklı olarak, minedeki suyun çoğu, bir hidratasyon tabakası halinde kristallere bağlı şekilde bulunur. Suyun; yalnızca yaklaşık dörtte biri organik bileşen içerisinde serbest haldedir. Organik kısım, çözülebilir ve çözünemez proteinler ile bir miktar karbonhidrat ve lipitten oluşur. Bu organik bileşenlerin dağılımı, bölgeden bölgeye değişir. Mine dokusunun mineralizasyonu, organik yapının kalsi ye olmasıyla meydana gelir. Dolayısıyla prizmalar, briler yapının bir düzen dahilinde mineralizasyonuyla oluşur. İnorganik kısmın % 90 ı, hidroksiapatit kristallerinden oluşur. Hidroksiapatit kristallerinin kimyasal yapısı, 3Ca3(PO4) Ca(OH)2 formülüyle gösterilebilir. Sonuç olarak, minenin inorganik içeriği, esas olarak kalsiyum fosfat yapısındadır ve bu yapı hidroksiapatit kristalleri bünyesinde bulunur. Her ne kadar minenin yaklaşık tüm hacmi; yoğun bir şekilde yerleşmiş, hegzagonal şekilli hidroksiapatit kristalleri tarafından işgal edilmiş olsa da, kristaller arasında belli bir organik materyal ağı görülmektedir. Bu organik matriks kitlesi, Tirozinden zengin amelogenin proteininden ibaret olup, hidroksiapatit kristallerinin arasında, nonamelogenin proteinleri kadar sıkı bir bağlanma sağlamaktadır. Mine, yoğun kristalize bir yapı olmasına karşın, belirli iyon ve moleküllere geçirgendir; kısmi veya tam bir penetrasyona izin verir. Geçiş yolu, organik içerikten zengin olan hipomineralize yapısal üniteler (prizma kılı arı, mine çatlakları gibi) üzerindendir. 2 Bölüm 1 - Mine Dokusu Su, ufak interkristalin aralıklar üzerinden transportta önemli bir rol oynar. Mine geçirgenliği, mine matriksindeki değişimler nedeni ile yaşla birlikte azalır. Bu olaya mine maturasyonu denir. Minenin histolojik yapı elemanı, esas olarak mine prizmalarıdır. Mine prizmaları 4 6 µm çapında olup, altıgen prizma şeklindedir. Elekton mikroskobunda incelendiğinde, minenin milyonlarca mine prizmasından oluştuğu görülür. Mine prizmaları, mine dentin sınırından, mine dış yüzeyine kadar uzanırlar. Bu prizmalar, birbirlerine 1µm aralıkla sıralanmışlardır. Altıgen şeklinde olan bu prizmalar, enine kesit alındığında, iki kısmı dikkati çeker. Birinci kısım, yuvarlak şekildeki baş veya gövde bölümü, ikinci kısım ise kuyruk bölümü şeklinde tanımlanabilir. Bu yapılar, enine kesitte tekrarlayan seriler halinde gözlemlenirken, aslında mine kalınlığını kat eden ve birbiri ile sarmal yapan bir yerleşim göstermektedirler. Minenin; taramalı elektron mikroskobu görüntülerinde balık pulu şeklinde görüntü vermesi, prizmaların altıgen yapısından kaynaklanır. Mine prizmaları, dikine kesit alındığında dalgalanmalar ve kıvrılmalar gösterirler. Mine prizmalarının yönlerindeki bu değişimler karanlık ve aydınlık alanların oluşmasına neden olur. Bu kıvrılma alanlarına Hunter Schraeger çizgileri denir. Mine prizmasını uzun ekseni boyunca kestiğimizde; yan kısımlarda prizma kristallerinin oluşturduğu, kesintisiz parlama, ışıltı göze çarpar. Bu prizmaların baş ve kuyruk kısmı bir bütün olarak ele alındığında anahtar boşluğu şeklinde gözlemlenir. Genellikle prizmaların enleri ortalama 5 µm olsa da, bu yapı taşlarının morfoloji ve boyutları minenin kalınlığına göre değişebilir. Mine prizmalarının sayısı, yaklaşık olarak 5 milyondan (mandibular keser dişlerde) 12 milyona (maksiler büyük azı dişlerinde) kadar dişlere göre değişkenlik gösterir. Prizmaların yönlenmesi; her iki dentisyonda da (süt ve sürekli dişlerde) genel olarak dentin mine birleşimi ve diş yüzeyi arasında dişin uzun eksenine diktir. Ancak sürekli dişlerde; servikal bölge bu kuralın dışında kalır ve burada prizmaların yönlenmeleri dışarıya doğrudur ve de içte ha fçe apikal yöndedir. Prizmaların çapları, dentin sınırından diş yüzeyine doğru yakınlaştıkça 4 µm den 8 µm ye doğru artış gösterir. Bu durum, minenin iç taraftaki yüzeyinin dış yüzeyden daha küçük olmasına bağlıdır. Mine yüzeyi, çeşitli formasyonlarla karakterizedir. Bunlardan biri; dentin mine birleşiminden başlayıp, mine dış yüzeyine uzanan çizgilerdir. Bunlar Retzius çizgileridir. Diğer bir deyişle, mine dış yüzeyi ile açı yaparak yerleşmiş olan ve mine prizmalarının yüzeyinde bulunan, embriyolojik hayattaki günlük oluşum duraksamaları ile ortaya çıkan bantların, aynı doğrultuya gelmesi ile oluşan çizgilere Retzius çizgileri denir. Oluşumdaki bu duraksama çizgilerinin; mine dış yüzeyine ulaştığı yerde, girinti kısımları meydana gelir ve perikimati olarak adlandırılır. Bu perikimatiler, diş yüzeyini yatay çizgiler halinde belli aralıklarla çevreler. Mine tuğları ve lamelleri, dokunun oluşum ve gelişim hataları olabilir. Mine tuğları, dentin-mine birleşiminden mine içine doğru kısa mesafeli ilerleyen oluşumlardır. Normal mineden daha fazla konsantrasyonda mine proteinleri içerirler. Şekil 1A,B: Mine ile örtülü olan anatomik kuron; vestibül görünüm (A), dikey kesitte görünüm (B) (Dr. Benderli Gökçe Y. Dr. Tuncer S.) Endodonti 3 Şekil 2A,B: Mine kalınlığının oklüzal yüzeyden servikal bölgeye doğru incelmesi (A) servikal bölgenin yakın planda görüntüsü (B) (Dr. Benderli Gökçe Y. Dr. Tuncer S.). Şekil 3A,B: Mine ve dentin dokularının renk farkının, dikey kesitte (A) ve servikal bölgeden alınan yatay kesitte görünümü (B) (Dr. Benderli Gökçe Y. Dr. Tuncer S.). 4 Bölüm 1 - Mine Dokusu Şekil 4: Sağlıklı diş mine yüzeyinin elektron mikroskobu görüntüsü (SEM x400) (Dr. Aytepe Z.) Şekil 5: Mine dış yüzeyinde perikimatilerin elektron mikroskobu görüntüsü (SEM x2000) (Dr. Aytepe Z.). Mine dokusu; hasara uğradığında kendini tamir etme kabiliyetinden yoksun bir dokudur. Çünkü ameloblast hücresi, mine prizmasının şekillenmesini takiben dejenere olur. Ameloblast hücresinin son aktivitesi, mine prizmasının sonlandığı kısımları örten bir membranı salgılamaktır. Bu tabaka Nasmyth zarı olarak tanımlanır. KAYNAKLAR Şekil 6: Sağlıklı dişte, mine prizmalarındaki kristallitleri çeşitli eksenleriyle gösteren elektron mikroskobu görüntüsü (TEM x16000) (Dr. Aytepe Z.). Mine lamelleri ise, mine yüzeyinden çeşitli derinliklerde mine-dentin sınırına doğru düz (doğrusal) bir şekilde uzanan ve mine proteinleri veya organik kalıntılar ile dolmuş yapılardır. Mine dentin sınırı bölgesinde bulunan diğer bir oluşum da mine pistonlarıdır. Mine oluşumundan önce, yeni ortaya çıkan odontoblast proçesi, mine oluşumu başladığı sırada, ameloblast bağlantıları arasına itilir. Bu sayede mine pistonları oluşur. Bu nedenle mine pistonları, mine-dentin sınırında mine dokusu içine doğru girmiş dentin uzantıları olarak da tarif edilebilmektedir. Arola D, Bajaj D, Ivancik J, Majd H, Zhang D. Fatigue of biomaterials: hard tissues. Int J Fatigue 2010; 32: Bajaj D, Arola D. Role of prism decussation on fatigue crack growth and fracture of human enamel. Acta Biomater 2009; 5: Berkovitz BKB, Holland GR, Moxham BJ. Oral anatomy, embriology and histology. 3 rd ed. Edinburgh, New York: Mosby, Boyde A. The development of enamel structure. Proc R Soc Med 1967; 60: Chan YL, Ngan AH, King NM. Nano-scale structure and mechanical properties of the human dentine-enamel junction. J Mech Behav Biomed mater 2011; 4: Erdilek N, Leblebicioğlu A, Özata F, Tezel H. Nightguard vital beyazlatma yöntemi uygulanan mine yüzeyi örneklerinin SEM ile incelenmesi. E Ü Dişhek Fak Derg 1995;16: Fearnhead RW, Suga S. Tooth enamel. 4rt ed, Amsterdam, Elsevier Science Publishers, Frank RM. The ultrastructure of the tooth from the point of view of mineralization, demineralization and remineralization. Int Dent J 1967; 17: Glass JE, Neylen MU. A correlated electron microscopic and microradiographic study of human enamel. Arch Oral Biol 1965; 10: Endodonti 5 Gwinnett AM. The ultrastructure of the prismless enamel of permanent human teeth. Arch Oral Biol 1967; 12: Habelitz S, Marshall SJ, Marshall GW, Balooch M. Mechanical properties of human dental enamel on the nanometer scale. Arch Oral Biol 2001; 46: Hinrichsen CFL
