Transcript
Medycyna sądowa Medycyna sądowa jest często określana jako dziedzina pomostowa pomiędzy naukami medycznymi aprawnymi. W przeciwieństwie do specjalistycznych i na ogół wąskich dyscyplin klinicznych, medycynasądowa łączy wszystkie dziedziny lekarskie i szereg nauk poza medyczynych . Zadaniem medycynysądowej jest t wórcze przystosowanie wiedzy medycznej do potrzeb śledztwa i postępowaniadowodowego w procesie karnym i cywilnym. Nie jest możliwe, aby lekarz medycyny sądowej posiadał wiedzę ze wszystkich wysokospecjalistycznychdziedzin, zwłaszcza przy obecny dynamicznym tempie rozwoju nauki, dlatego też niezbędna jestwspółpraca z doświadczonymi specjalistami innych dziedzin. Aby to umożliwić powstały Katedry iZakłady Medycyny Sądowej . Pierwszą Katedrę w Polsce założono w Krakowie w 1804 r., kolejnew Wilnie w 1808r., w Warszawie w 1825 i w Lwowie 1897r. W takich ośrodkach oprócz zespołu medykówsądowych są zatrudnieni specjaliści w pracowni histopatologicznej, toksykologicznej, hemogenetycznej ikryminalistycznej. W przypadkach dotyczących błędu lekarskiego powoływani są, także jakowspółopiniujący samodzielni pracownicy naukowi (tj. dr hab. lub prof.) ze specjalizacją odpowiadającaprofilowi sprawy. Taki zespół ludzi gwarantuję, iż powstające tam opinie są rzetelne i wyczerpujące.Zasadą jest, że sprawy dotyczące błędów medycznych z regionu przynależnemu konkretnemu Zakładowi są opiniowane w innym mieście.Kompetencje i zadania medyków sądowych różnią się w zależności od kraju.W Polsce do obowiązków należą:- wykonywanie sekcji sądowo-lekarskich,- opiniowanie w sprawach karnych i cywilnych,- badanie osób żywych dla potrzeb postępowania karnego i cywilnego,- na wezwanie sądu udział w rozprawach w charakterze biegłego,- jeżeli zachodzi taka potrzeba obecność przy oględzinach miejsca zdarzenia.Dodatkowo Katedry Medycyny Sądowej prowadzą działalność dydaktyczną dla studentów medycyny,stomatologii i prawa z Polski i zagranicy. MEDYCYNA SĄDOWA W POLSCE Początki medycyny sądowej w Polsce przypadają na okres średniowiecza i nie wyróżniają się specjalnie natle Europy. Początkowo – w sądach przed wojewodą – decydowała liczba świadków, a nawet „sądy boże”.Według Statutu Wiślickiego i prawa Sejmu Toruńskiego (1333r.) spraw sądowych dochodził osobnykomornik.Komisja ustawodawcza powołana przez króla Stanisława Augusta (1750r.) postanawia wzywanie lekarzyznawców do badań sądowo-lekarskich; sam król zraniony przez konfederatów w czasie porwania poddajesię oględzinom lekarskim.W XVIII wieku ukazuje się obszerne dzieło Ludwika Perzyny pt. „Nauka cyrulicka krótko zebrana”, którezawiera odrębny dział poświęcony zagadnieniom sądowo-lekarskim, zatytuowany „Sposób urzędowychrelacyi z wyprowadzonych wizyi, czyli oględzin cial ludzkich, to przez truciznę, to przez wypadek, czylitrafunek ta na koniec przez gwałt różnego rozbójstwa z tego świata zgładzonych lub też tylkopokaleczonych jeszcze żywych albo też już umarłych” (Kalisz 1793)Pierwsza w Polsce katedra medycyny sądowej utworzona została w 1804r. przy UniwersytecieJagiellońskim. Pierwszym profesorem medycyny sądowej w Uniwersytecie Warszawskim był MaurycyWojde (od 1820r.), w Wilnie – Bergman (od 1832r.) Powstawały pierwsze podręczniki medycyny sądowej polski autorów. Wart wymienienia jest cykl pracprofesora Uniwersytetu Warszawskiego Andrzeja Janikowskigo „Zasady dochodzeń sądowo-lekarskich codo wątpliwości stanu zdrowia” (1845-1859r.); „Zasady dochodzeń sądowo-lekarskich w wypadkachuszkodzeń ciała” (1847r.); „Zasady dochodzeń sądowo-lekarskich w wypadkach śmierci”(1852r.); ”Zasadydochodzeń sądowo-lekarskich co do wieku, płci, funkcyi płciowych i tożsamości osób” (1859r.)Najwybitniejszym przedstawicielem polskiej medycyny sądowej w XX wieku był profesor UJ Leon Wachholz(1867-1942), którego uważać należy za twórcę współczesnej polskiej szkoły medycyny sadowej o poziomieświatowym. Jego podręczniki medycyny sądowej, psychopatologii sądowej i techniki sekcyjnej przez długielata służyły i służą pokoleniom młodzieży studenckiej, lekarzy, prawników.Po II wojnie światowej, w związku z rozbudową szkolnictwa wyższego powstawały kolejne katedry izakłady medycyny sądowej. Obecniej jest ich 11, należą one organizacyjnie do wydziałów lekarskichakademi medycznych. MEDYCYNA SĄDOWA NA ŚWIECIE Bardzo trudno jest sprecyzować, kiedy powstała dziedzina wiedzy dziś zwana medycyną sądową, chociaż jako pierwsze poświęcone tej tematyce dzieło podaje się 5 ksiąg spisanych w Chinach. AI tak pierwsze informacje pojawiają się już w Księgach Mojżeszowych i w Talmudzie.W starożytnym Rzymie postanowienia „XII Tablic” (451-450 r. przed n.e.) dotyczą: oględzin zwłok osóbzmarłych śmiercią gwałtowną, grzebania zwłok w obrębie miasta, opieki na małoletnimi i prawomocnościurodzenia. „Lex Cornelia” wydana za Sulli (138-87 przed n.e.) zwracała się przeciw lekarzom, stawiając naW Rosji Piotr Wielki wprowadza ustawę wojskową (1716r.), w której w art. 154 podano „należyniewątpliwie widzieć czy śmierć nastąpiła od bicia”, w tym celu nakazuje „oględziny i rozcięcie zwłok” przezlekarzy zaprzysiężonych.Rozwój nauk lekarskich w wieku XVIII, a zwłaszcza anatomii patologicznej miał zasadnicze znaczenie dlamedycyny sądowej. W wieku XIX dzięki dalszemu rozwojowi nauki (fizyka, chemia, nauka o odporności)medycyna sądowa staje się coraz doskonalsza. Z kolei rozwijające się ubezpieczenia społeczne zwiększają zapotrzebowanie na usługi medyków sądowych.W końcu XIX i na początku XX wieku ukazują się liczne podręczniki medycyny sądowej i dzieła poświęcone jej zagadnieniom, pokazują się pierwsze specjalistyczne czasopisma. Następuje burzliwy rozwój medycynysądowej, który trwa nadal.OKREŚLENIE MOMENTU ŚMIERCITo pytanie często jest zadawane medykowi sądowemu przy różnych okazjach. Ustalenie czasu śmierci nie jest czynnością która opiera się na wróżeniu z fusów czy lotu ptaków, lecz bazuje na wieloletnich, jeżeli niewielowiekowych, obserwacjach zmian jakie zachodzą w ciele człowieka po śmierci.Podstawowymi zmianami są: ã plamy opadowe ( livores mortis ) ã stężenie pośmiertne ( rigor mortis) ã oziębienie pośmiertne ( frigor mortis ) ã wysychanie pośmiertne ã zmiany pośmiertne związane z rozkładem zwłok o autoliza o gnicie ã przeobrażenie zwłok o strupieszczenie ( mumificatio ) o przeobrażenie tłuszczowo-woskowe ( saponificatio ) o przemiana w torfowiskach ã zeszkieletowanieChociaż wszytkie powyższe zmiany pomagają ustalić czas w jakim doszło do zgonu, to należy pamiętać iżsą one jedynie wskazówką a nie bezwględną wytyczną i to ich intepretacja jest największą sztuką. Niewystarcza wiedza kiedy powstaja lub zanikają poszczególne z nich, gdyż jest to zmienne, ale konieczna jetpoznanie mechanizmów jakie są odpowiedzialne za ich pojawienie się - dopiero wtedy możemy przystąpićdo określania czasu śmierci.IDENTYFIKACJA ZWŁOK 15 lipca 1982 r. niedaleko mostu na Green River na peryferiach miasteczka Kent w stanie Washington,wydobyto z rzeki zwłoki młodej kobiety. 12 sierpnia 1982 r. w dole rzeki zostało odkryte ciało drugiej młodej kobiety, unoszące się na powierzchni wody. Trzy dalsze ciała młodych kobiet znaleziono na brzegu rzeki 15 sierpnia 1982 r. Ustalono, że wszystkie kobiety miały związek z prostytucją. Zdarzenie to policja uznała za przypadek seryjnego zabójstwa , popularnie określony jako zabójstwa z Green River. Parę lat po tym zdarzeniu w roku 1984 odnaleziono w King Country w stanie Washington 29 kolejnych zwłok ofiar.Spowodowanie ich śmierci przypisano tzw. mordercy z Green River. Po dalszych poszukiwaniach liczba znalezionych zwłok powiększyła się do 34. W roku 1985 zostały odnalezione dwie dalsze ofiary- określono je jako potencjalne ofiary Green River. Zwłoki tych dwóch kobiet zostały dołączone do listy ofiar która wynosiła już 36. Z tej listy 30 ofiar odnaleziono jako częściowo lub w całości zeszkieletowane szczątki. W tym i w wielu innych podobnych przypadkach znajdują zastosowanie kryminalistyczne metody identyfikacji zwłok ludzkich. ( szczegółowy opis identyfikacji i zastosowane w powyższej sprawie metody zostały przedstawione w „Journal of Forensic Sciences”).Pierwszym zagadnieniem, jest zdefiniowanie pojęcia „ zwłoki ludzkie”. Pojęcie to znajdujemy w naukachmedycznych ( jak np. tanatologia) a także w aktach prawnych. Dla potrzeb tej pracy postanowiłem skupićsię nad pojęciem i znaczeniem terminu „zwłoki ludzkie” z punktu widzenia prawa i medycyny. Słownik języka polskiego określa zwłoki jako – „ ciało zmarłego człowieka”. Pojęcie to zostało także zdefiniowaneprzez prof. J.Makarewicza w komentarzu do kodeksu karnego z 1932r. Prof. J.Makarewicz określa zwłoki jako ciało ludzkie po śmierci człowieka. Następnie wskazuje, kiedy nie mamy do czynienia ze zwłokami,ponieważ wtedy nie wchodzą w rachubę przepisy o ochronie zwłok lecz inne przepisy. Może powstać takżesytuacja, w której części ciała nie stanowią zwłok i nie korzystają z żadnej ochrony prawnej. Zdaniemautora nie można uznać za zwłoki martwego płodu, dziecka, które urodziło się nieżywe, a takżenoworodka, który nigdy nie żył poza organizmem matki. Obowiązujące przepisy prawne definiując pojęciezwłok jednocześnie rozgraniczają zwłoki od szczątków. §16 rozporządzenia ministra gospodarki terenowej iochrony środowiska oraz zdrowia i opieki społecznej z 20 października 1972 r.(DzU nr 47 , poz.299), zazwłoki uważa ciała osób zmarłych, za szczątki zaś: · popioły otrzymane po spaleniu zwłok · noworodki martwo urodzone, płody i noworodki niezdolne do życia, które nie przeżyły 24 godzin· pozostałości zwłok wydobyte przy kopaniu grobu lub w innych okolicznościach· części ciała ludzkiego odłączone od całościS.Pikulski i M.Kaliszczak uważają, że część zwłok- to oddzielony element ciała, który zawiera organy lubich części niezbędne do zachowania funkcji życiowych organizmu, a także zidentyfikowany w miejscuubytku oddzielony fragment ciała, bez którego mogą być zachowane funkcje życiowe organizmu. Wdoktrynie kryminalistyki możemy spotkać także inny pogląd a mianowicie taki ,że zwłoki ludzkie to ciałoczłowieka od chwili jego zgonu oraz szczątki tego ciała, zwłaszcza stanowiące następstwo zmianpośmiertnych. B.Popielski i J.Kobiela uważają ,że zwłoki ludzkie to pośmiertne ciało ludzkie i tylko takie, wktórym nastąpił ogólny proces autolitycznego rozkładu tkanek. Konkludując pragnę zauważyć, iż podanedefinicje nie są jedynymi jednak śmiem twierdzić, że okażą się one pomocne dla zrozumienia dalszej częściopracowania. Jak napisałem oprócz aktów prawnych termin „zwłoki ludzkie” występuje często w naukachmedycznych. Jedną z takich nauk jest tanatologia. Określenie „tanatologia” wywodzi się z greckiego słowaoznaczającego śmierć. W mitologii starożytnej występował bóg śmierci Tanatos, syn Nocy i brat Hypnosa(Snu). Zagadnienie śmierci należy do najważniejszych w medycynie sądowej. Prawo „interesuje sięśmiercią” dlatego, że przerwanie życia ludzkiego jakim jest śmierć pociąga za sobą pewne skutki prawne.Współczesna medycyna słania się ku poglądowi i definiuje śmierć człowieka jako całkowite i nieodwracalneustanie funkcji czynności mózgu, a dokładnie ustanie funkcji pnia mózgu. „Wytyczne w sprawie kryteriówstwierdzenia trwałego i nieodwracalnego ustania funkcji pnia mózgu, ustalone przez specjalistów z dziedzinmedycyny: anestezjologii i intensywnej terapii, neurologii, neurochirurgii oraz medycyny sądowej,stanowiące Załącznik do Komunikatu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 29 października 1996r. „ wsposób jednoznaczny przyjmuje rozpoznanie śmierci pnia mózgu jako warunek konieczny, ale iwystarczający, aby uznać śmierć człowieka. Śmierć biologiczna mózgu jako całości (mors biologica cerebri),czyli trwałe zatrzymanie czynności psychicznych, koordynujących i regulacyjnych, to śmierć osobnicza, standecydujący o uznaniu człowieka za zmarłego. ŚMIERĆ CZY NIE ŚMIERĆ? W przeszłości określenie momentu śmierci było stosunkowo proste. Ustawały czynność oddychania ikrążenia, a wszystkie dostępne metody leczenia zawiodły. Jednak wraz z dynamicznym rozwojemmedycyny, metod podtrzymywania życia oraz transplantologii tak zwana 'klasyczna' definicja przestała byćwystarczająca. Wszytskie definicje operają się na stwierdzeniu, iż śmierć jest zjawiskiem zdysocjowanym.Oznaczo to, że śmierć ogarnia tkanki i układy w różnym czasie. Zatem niektóre funkcje układów lub ichczęści mogą utrzymawać się w oderwaniu od innych już wcześniej obumarłych.Rozwój definicji przedstawia się następująco:1. Nieodwracalne ustanie krążenia krwi oznacza śmierć człowieka jako całości. Niekoniecznie oznacza ononatychmiastową śmierć wszytskich komórek ciala (definicja klasyczna)2. Nieodwracalne ustanie funkcji mózgu oznacza śmierć człowieka jako całości. Niekoniecznie oznacza tonatychmiastową śmierć innych układów (definicja tzw. nowa)3. Nieodwracalne ustanie funkcji pnia mózgu oznacza śmierć mózgu jako całości. Niekoniecznie oznacza tonatychmiastową śmierć wszystkich komórek mózgu (definicja tzw. nowa zmodyfikowana)
