Transcript
ZAGADNIENIA WSTĘPNE Prawo międzynarodowe publiczne – zespół norm prawnych regulujących stosunki międzynarodowe pomiędzy państwami, między państwami a innymi podmiotami oraz między tymi innymi podmiotami. Prawo międzynarodowe prywatne – zespół norm, których zadaniem jest wskazanie określonego systemu prawnego (tj. własnego lub obcego państwa), właściwego dla dokonania oceny prawnej konkretnej sytuacji osobistej lub majątkowej. Stosunki międzynarodowe– stosunki społeczne, które przekraczają granice jednego państwa. Uczestnikami ich mogą być: a) państwa i organizacje niepodlegające władzy żadnego państwa (np. Stolica Apostolska);
b)
osoby fizyczne, osoby prawne, stowarzyszenia, przedsiębiorstwa; które posiadają określoną przynależność państwową (podmioty te z jednego państwa, które wchodzą w różnorodne kontakty z osobami fizycznymi i prawnymi z innych państw); podmioty te zostały powołane zgodnie z prawem danego państwa lub działają za jego przyzwoleniem i podlegają jego władzy, jurysdykcji. Całokształt stosunków utrzymywanych przez podmioty prawa międzynarodowego nazywa się obrotem międzynarodowym. FUNKCJE/ przedmiot p.m.p. o regulowanie stosunków zewnętrznych państw (np. zasada nieagresji i pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych, prawa zasadnicze państw przysługujące od momentu powstania każdego państwa, państwo jako suwerenny podmiot p.m.p., określenie zasięgu władzy terytorialnej państw, prawo dyplomatyczne i konsularne); o oddziaływanie na stosunki wewnętrzne państw (zasady postępowania w stosunku do obywateli innych państw, wyznaczanie standardów postępowania w zakresie m.in. praw człowieka; unifikacja prawa) – sposób oddziaływania na stosunki wewnętrzne: normy obowiązujące między państwami tj. jedno zobowiązuje się wobec drugiego, że nie będzie stosowało żadnych form dyskryminacji własnych obywateli, że będzie szanowało prawa człowieka itp.; o utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa; o zapewnienie rozwoju stosunków społeczno-gospodarczych; o przyspieszenie rozwoju gospodarczego, przyczynienie się do stopniowego wyrównania dysproporcji między państwami rozwiniętymi gospodarczo i rozwijającymi się; o ochrona praw człowieka; o ochrona środowiska naturalnego; RODZAJE NORM p.m.p. a. normy powszechne (obowiązujące wszystkie państwa), b. normy partykularne, wielostronne (obowiązujące określoną grupę podmiotów), c. normy dwustronne, bilateralne (obowiązujące sygnatariuszy danej umowy); d. ius cogens - najbardziej istotne i podstawowe normy p.m.p. mają charakter bezwzględnie obowiązujący i nie mogą być uchylone wolą państw w ich wzajemnych stosunkach; norma przyjęta i uznana przez międzynarodową wspólnotę państw jako całość za taką, od której uchylenie się jest niedopuszczalne i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę
powszechnego prawa m.p. mającą taki sam status. Przykłady: zakaz agresji, zakaz interwencji, prawo narodków do samostanowienia, zakaz ludobójstwa, zakaz zabijania jeńców wojennych. Hierarchia norm p.m.p. - zasadniczo wszystkie normy p.m.p. mają jednakową moc wiążącą, mimo to pierwszeństwo stosowania mają normy ius cogens, a następnie postanowienia Karty Narodów Zjednoczonych. CECHY p.m.p. 1. brak ustawodawcy – w procesie tworzenia prawa międzynarodowego nie ma jednego centralnego ponadpaństwowego organu legislacyjnego. Tworzenie prawa międzynarodowego ma charakter: niesformalizowany, zdecentralizowany, partykularny. (normy p.m.p. tworzone są przez państwa i są obowiązujące tylko dla tych państw, które wyraziły na nie swoją zgodę – partykularyzm tj. obok norm powszechnych istnieją także normy partykularne, zwłaszcza umowne, wiążące tylko te państwa, które są stronami konkretnej umowy); 2. brak zorganizowanego i scentralizowanego aparatu przymusu – stosowanie i wykonywanie środków przymusu należy indywidualnie do odpowiednich podmiotów p.m.p. Obecnie ONZ dysponuje prawem stosowania przymusu (sankcji), ale tylko w obronie pokoju lub celem przywrócenia pokoju. Sankcje za naruszenie norm p.m.p.: I. sankcje psychologiczne – stwierdzenie naruszenia prawa i napiętnowanie naruszającego prawo przez światową opinię publiczną (np. ograniczenie turystyki, ograniczenie zakupu towarów z danego państwa), przez formalną rezolucję lub orzeczenie organu międzynarodowego, notę dyplomatyczną, oświadczenie głów państw i szefów rządów; II. sankcje odwetowe - stosowane a) indywidualnie przez państwo pokrzywdzone, lub b) zbiorowo przy udziale innych państw. Środkami odwetowymi są m.in. retorsje – np. wydalenie dyplomatów, represalia – zatrzymanie statku, zajęcie majątku, zatrzymanie obywatela innego państwa; III. sankcje zorganizowane – stosowane przez właściwy organ międzynarodowy np. bojkot towarów, embargo, wykluczenie z organizacji międz., sankcje wojskowe. 3. brak obligatoryjnego, stałego sądownictwa międzynarodowego – sądy międzynarodowe nie są wyposażone w kompetencję obowiązkową (ich kompetencja musi opierać się zawsze na zgodzie państw na poddanie wszystkich sporów lub sporów określonej kategorii sądowi międzynarodowemu bądź arbitrażowi; gdy kompetencja sądu zostanie w konkretnym
przypadku uznana, jego wyrok jest bezwzględnie wiążący ); obecnie głównym stałym sądem międzynarodowym jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze. 4. P.m.p. jest prawem, więc wszystkie państwa uznają jego moc wiążącą; 5. zasada równości i wzajemnej od siebie niezależności; 6. brak władzy, która stałaby ponad suwerennymi państwami;
Wzajemny stosunek p.m.p. i prawa wewnętrznego - MONIZM (teoria monistyczna; Hegel, Kelsen) - prawo wewnętrzne i p.m.p. tworzą jeden system , z tym że moniści zazwyczaj przyjmują, że prawo wewnętrzne jest podporządkowane prawu międzynarodowemu; - DUALIZM (teoria dualistyczna; Triepel) – prawo wewnętrzne i p.m.p. stanowią dwa odrębne i niezależne systemy prawne. Polska: W polskim systemie prawnym przyjęto koncepcję tzw. umiarkowanego dualizmu. Rzeczpospolita Polska przestrzega zasady pacta sunt servanda, więc jest zobowiązana stworzyć u siebie takie warunki prawne i faktyczne, by zawarte umowy mogły być przestrzegane i wykonywane. Z przyjętej koncepcji wynika obowiązek harmonizacji prawa wewnętrznego z międzynarodowymi zobowiązaniami. P.m.p. może przenikać do wewnętrznego porządku prawnego państw i analogicznie prawo wewnętrzne może odgrywać ważną rolę w regulacji stosunków międzynarodowych (komplementarność systemów prawa wewnętrznego i międzynarodowego).
ZASADY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO Zasady prawa międzynarodowego – normy prawne szczególnego rodzaju ze względu na swoje znaczenie, moc obowiązującą, tryb uzyskania tej mocy oraz zmiany, właściwe dla obrotu międzynarodowego. Mają charakter bezwzględnie obowiązujący (tj. ius cogens). Nie ma w pełni
miarodajnego, wyczerpującego i definitywnego katalogu podstawowych zasad prawa międzynarodowego. Jest to katalog otwarty 1) Zasada suwerenności - zdolność do samodzielnego, niezależnego od jakiegokolwiek innego podmiotu, występowania w stosunkach międzynarodowych; 2) Wykonywanie władzy suwerennej – domniemanie, że władze państwowe, zarówno wewnątrz państwa, jak i w stosunkach międzynarodowych, mogą działać tak, jak to uważają za słuszne i najbardziej zgodne z interesami i potrzebami danego państwa, a więc że mogą działać dowolnie, według własnego uznania (nie można domniemywać ograniczeń wykonywania suwerenności – każde państwo może robić wszystko, co nie jest zakazane przez normy prawa międzynarodowego wiążące to państwo, a granicą jej wykonywania jest poszanowanie suwerenności innych państw) 3) Zasada integralności terytorialnej - polega na powstrzymaniu się od wszelkich działań niezgodnych z celami i zasadami Karty NZ przeciwko integralności terytorialnej, niepodległości politycznej lub jedności państw; powstrzymaniu się od groźby użycia siły lub jej użycia oraz powstrzymaniu się od czynienia terytorium któregokolwiek z państw przedmiotem okupacji wojskowej lub innych bezpośrednich lub pośrednich środków przymusu podejmowanych wbrew prawu międzynarodowemu; 4) Zasada nienaruszalności granic - polega na uznaniu wzajemnym za nienaruszalne wszystkich granic państwowych i powstrzymaniu się na zawsze od zamachów na te granice oraz na powstrzymaniu się od wszelkich żądań lub działań zmierzających do zawładnięcia i uzurpacji części lub całości terytorium któregokolwiek z państw; 5) Zasada równouprawnienia i samostanowienia narodów - przysługująca współcześnie wszystkim narodom zasada samostanowienia narodów polega na: szanowaniu równych praw wszystkich narodów i ich prawa do samostanowienia, poszanowaniu prawa wszystkich narodów, w warunkach pełnej wolności, do określenia, kiedy i jak sobie życzą, swojego wewnętrznego i zewnętrznego statusu politycznego, bez ingerencji z zewnątrz, i dążenia, według swego uznania, do rozwoju politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego, wyeliminowaniu wszelkich form naruszania tej zasady. 6) Zasada nieingerencji w sprawy wewnętrzne państwa - tj. zakaz mieszania się w sprawy należące do kompetencji własnej innych państw, obejmuje m.in. powstrzymanie się od jakiejkolwiek formy ingerencji zbrojnej lub groźby takiej ingerencji przeciwko innemu państwu; powstrzymanie się od udzielania bezpośredniej lub pośredniej pomocy działalności terrorystycznej albo innej działalności zmierzającej do obalenia siłą ustroju innego państwa;
7)
Zasada pokojowego załatwiania sporów - polega na załatwianiu sporów wynikłych między państwami środkami pokojowymi w taki sposób, by międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo oraz sprawiedliwość nie zostały zagrożone; 8) Zasada poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności; 9) Zasada współdziałania ze sobą podmiotów p.m.p.; 10) Zasada wykonywania w dobrej wierze zaciągniętych zobowiązań
ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO PUBLICZNEGO Pojęcie źródeł prawa może mieć trojakie znaczenie: 1) materialne (łac. fontes iuris oriundi) – czyli zespół czynników, które doprowadziły do powstania konkretnych norm prawa międzynarodowego (m.in. współpraca, współzawodnictwo); 2) formalne – czyli formy, w jakich tworzone są normy prawa międzynarodowego (najczęściej są to: umowa międzynarodowa i prawo zwyczajowe); 3) poznawcze (łac. fontes iuris cognoscendi) – czyli zbiory dokumentów, z których czerpie się wiedzę o normach prawa (np. zbiory umów międzynarodowych). Formalny, powszechnie obowiązujący katalog źródeł p.m.p. nie istnieje! Ich przykładowe wyliczenie zawiera art. 38. Statutu MTS w Hadze: 1. umowy i konwencje (międzynarodowe, ogólne, specjalne, partykularne), 2. zwyczaj międzynarodowy (prawo zwyczajowe) 3. ogólne zasady prawa (uniwersalne, uznane przez narody cywilizowane m.in. nemo plus iuris…, lex specialis derogat legi generali, powaga rzeczy osądzonej, nemo iudex In causa sua) 4. środki pomocnicze, niewiążące: -orzecznictwo, - doktryna.
5. tzw. gentlemen agreement; 6. uchwały organizacji międzynarodowych
UCHWAŁY NORMATYWNE ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH - Źródłem prawa międzynarodowe są uchwały organizacji międzynarodowych, które są prawnie wiążące i mają charakter normatywny (tworzą nowe normy prawne). - Rodzaje uchwał: a. prawo wewnętrzne organizacji międzynarodowych (pro foro interno) - regulują wszystko to, co dzieje się na forum organizacji i dotyczą działalności organów organizacji oraz państw członkowskich w organizacji, - adresaci: organy organizacji międzynarodowej oraz państwa w zakresie ich działalności w tej organizacji, - mają charakter prawotwórczy; przykłady: *bezwzględnie wiążące decyzje, *regulaminy, *budżet, *przepisy proceduralne; *niewiążące zalecenia sensu stricte, *zalecenia tzw. soft law (soft law – formalnie niewiążące akty prawne, które są dobrowolnie przestrzegane i stosowane ze względu na ich ratio legis, przedmiot, autorytet organu wydającego itp., tzw. ’prawo celowości, programowe’ np. rezolucje ONZ) b. prawo stanowione przez organizacje międzynarodowe dla państw trzecich (pro foro externo) - odnoszą się do postępowania państw poza organizacją międzynarodową, - dotyczą głównie stosunków między państwami członkowskimi a - adresaci: wyłącznie państwa członkowskie,
Kurtuazja międzynarodowa (comitas gentium) – grzeczność przestrzegana w stosunkach międzynarodowych. Należy odróżnić ja od zwyczaju międzynarodowego, gdyż reguły kurtuazji, mimo że oparte są na zasadzie wzajemności, nie mają charakteru prawnego i nie są prawnie wiążące. Postępowanie wbrew tym regułom nie narusza p.m.p., ale może zostać źle odebrane. Najwięcej zasad kurtuazji wykształciło się w dziedzinie stosunków dyplomatycznych (protokół dyplomatyczny) i konsularnych oraz w obrocie morskim. Czasem grzeczność może przekształcić się w zwyczaj.
PRAWO ZWYCZAJOWE Zwyczaj międzynarodowy – zgodne postępowanie państw tworzące prawo. Cechy, elementy zwyczaju: -> PRAKTYKA państw (element obiektywny, materialny): *zgodna, *powszechna, *jednolita, *ciągła, *nieprzerwana, *długotrwała; -> PRZEŚWIADCZENIE państw, że praktyka ta tworzy prawo (element subiektywny) tzw. opinio iuris sive necessitatis – może przejawiać się m.in. w praktyce państw, oficjalnych oświadczeniach państw, w uchwałach lub rezolucjach organizacji międzynarodowych, umowach międzynarodowych. Państwo może sprzeciwić się w sposób wyraźny normie zwyczajowej w okresie jej tworzenia się, gdy godzi ona w jego interesy. Sposoby powstania normy zwyczajowej: - poprzez powtarzające się czynności w podobnych sytuacjach z przeświadczeniem tworzenia zwyczaju, - tolerowanie roszczeń innych państw, - orzecznictwo sądowe (efekt procesu dowodowego powiększonego o swobodną ocenę sądu). Doktryna wypracowała podział norm zwyczajowych na: powszechne, regionalne i partykularne; po raz pierwszy regulujące daną kwestię oraz powstałe w wyniku ewolucji; według etapu procesu kodyfikacji: - deklarowane (np. traktat repetuje zwyczaj), - konkretyzowane (np. traktat precyzuje zwyczaj), - proponowane (np. traktat proponuje zwyczaj). Utrata mocy obowiązującej Norma prawa zwyczajowego traci moc obowiązującą wskutek: a) wykształcenia się nowej normy zwyczajowej, kolidującej z dotychczasową, lub b) odstąpienia państw od jej praktykowania (desuetudo).
Zwyczaj a umowa - zwyczaj może być fundamentem do spisania umowy międzynarodowej (kodyfikacja zwyczaju), - umowy mogą przyczynić się do ujednolicenia praktyki zwyczajowej państw, - zwyczaj nie utracił swego znaczenia, ponieważ stale powstają normy zwyczajowe, - umowy zasadniczo można wypowiedzieć, - zwyczaj ma zastosowanie powszechne, więc zachowuje ważną rolę w stosunku do państw niezwiązanych umową, - co do zasady, wszystkie normy ius cogens muszą być normami zwyczajowymi z założenia, - wszystkie podstawowe instytucje i zasady ogólne systemu p.m.p. mają charakter zwyczajowy, choć zostały spisane i potwierdzone w wielu umowach międzynarodowych, zatem jeśli wygasłyby wszystkie umowy system norm p.m.p. nie przestałby istnieć.
PRAWO UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH, PRAWO TRAKTATÓW (Porozumienia międzynarodowe = umowy + traktaty) Umowa międzynarodowa – wspólne i zgodne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo, a więc uprawnienia i obowiązki stron (charakter prawotwórczy). Traktat – międzynarodowe porozumienie między państwami zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe; niezależnie na nazwę (np. traktat, układ, konwencja, pakt, konkordat, deklaracja, karta, statut etc.)i ilość dokumentów, w których porozumienie to ujęto. Współcześnie podstawą zawierania umów jest: - Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z dnia 23 V 1969 r. (Dz. U. 1990.74.439), która weszła w życie 01 VIII 1990 r. – w stosunku do umów między państwami;
-
Konwencja wiedeńska o prawie traktatów między państwami a organizacjami międzynarodowymi lub organizacjami międzynarodowymi z dnia 21 III 1986 r.; Konwencja wiedeńska o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów z dnia 22 VIII 1978 r.
RODZAJE UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH a) ze względu na ilość podmiotów uczestniczących: bilateralne (dwustronne),
multilateralne (wielostronne).
b) ze względu na czas obowiązywania: o terminowe, o bezterminowe,
o
wieczyste – nie podlegają wypowiedzeniu w żadnym czasie.
c)ze względu na możliwość związania się umową przez inne podmioty: zamknięte – przystąpienie nowych podmiotów bezwzględnie nie jest możliwe; otwarte: - warunkowo, - możliwość przystąpienia tylko tych państw, które spełnią określone warunki (np. gospodarczych) lub uzyskają zgodę dotychczasowych kontrahentów (np. UE); - tzw. półotwarte – umowy co do których warunkiem jest posiadanie określonej właściwości (m.in. położenie geograficzne w przypadku porozumień o zasięgu regionalnym, np. UE) - bezwarunkowo – możliwość przystąpienia w każdym czasie mocą jednostronnego oświadczenia państwa przyjmującego. d) ze względu na sposób zawarcia: umowy państwowe podlegające ratyfikacji przez głowę państwa; umowy rządowe – podlegające zatwierdzeniu przez Radę Ministrów; umowy resortowe – których przedmiot należy do właściwości jednego ministra, zatwierdzane przez premiera lub ministra. Podział ten ma znaczenie techniczne, gdyż wszystkie umowy wiążą państwo w równym stopniu. e)ze względu na zgodność/niezgodność z normami powszechnego ius cogens i Kartą NZ o umowy równoprawne – stwarzają równe, obustronne uprawnienia stron o umowy nierównoprawne – stwarzają jednostronne uprawnienia, uciążliwe dla drugiej strony, stwarzając nierówność prawną stron. f)ze względu na przedmiot regulacji (treść):
polityczne – np. układy pokojowe, umowy sojusznicze, traktaty o przyjaźni; gospodarcze – np. handlowe, lotnicze, kolejowe, telekomunikacyjne etc.; administracyjne – m.in. konsularne, umowy o pomocy prawnej; wojskowe; społeczne – np. ochrona praw człowieka, umowy o współpracy w dziedzinie nauki, kultury,
Często jednoznaczna kwalifikacja jest niemożliwa, gdyż jedna umowa może dotyczyć kilku dziedzin. BUDOWA UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ Zgodnie z prawem zwyczajowym, klasyczna umowa międzynarodowa zawiera 5 elementów: 1) tytuł + data, miejsce, strony, przedmiot regulacji; 2) wstęp (preambuła) *intytulacja – określenie stron umowy *arenga – określenie motywów zawarcia umowy; *narracja – krótki opis okoliczności, w jakich podpisano umowę; 3) postanowienia materialnoprawne (dyspozycja, część merytoryczna) + załączniki; 4) postanowienia formalnoprawne - np. postanowienia o sposobach rozstrzygania ewentualnych sporów, zapewnienie kontroli wykonania umowy, klauzula ratyfikacyjna, termin i sposób wejścia w życie, klauzula akcesyjna o przystąpieniu do umowy państw trzecich; 5) podpisy pełnomocników stron, daty i pieczęci Język umowy międzynarodowej – w średniowieczu była nim łacina, w oświeceniu – francuski, który po II wojnie światowej został zastąpiony językiem angielskim. Zasada ta dotyczyła prawie wszystkich umów. - Obecnie umowy międzynarodowe bilateralne sporządza się w językach kontrahentów, przy czym oba teksty są jednakowo autentyczne. Niekiedy jednak spisuje je się w innym języku, gdy języki kontrahentów są mało rozpowszechnione, przy czym ten trzeci tekst rozstrzyga w razie wątpliwości interpretacyjnych. - Umowy multilateralne zawiera się najczęściej we wszystkich 5 oficjalnych językach ONZ, przy czym wszystkie teksty są jednakowo autentyczne. Pozostawia to jednak znaczne niedogodności praktyczne w razie rozbieżności w interpretacjach. Strony umowy międzynarodowej (prawo zawierania umów – ius contrahendi, ius tractatuum) a) państwa
- pierwotne uprawnienie, wynikające z samego faktu istnienia państwa; b) w ograniczonym zakresie także inne podmioty prawa międzynarodowego - uprawnienie nadane lub uznane przez państwa (np. Stolica Apostolska); Pełnomocnictwa do zawarcia umowy międzynarodowej Pełnomocnictwo - dokument wystawiony przez kompetentną władzę państwową, wyznaczający pewną osobę lub osoby do reprezentowania państwa w negocjowaniu, przyjęciu lub ustalaniu autentycznego tekstu traktatu, w wyrażeniu zgody państwa na związanie się traktatem lub dokonywaniu jakiejkolwiek innej czynności związanej z traktatem. Z tytułu pełnionych funkcji, bez pełnomocnictwa, za przedstawicieli państw upoważnionych do przyjmowania praw i zaciągania zobowiązań w ich imieniu, uważa się następujące osoby: a) szefów (głowy) państw, szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych – dla wszystkich czynności związanych z zawarciem umowy; b) szefów misji dyplomatycznych – dla przyjęcia tekstu umowy z państwem przyjmującym; c) przedstawicieli akredytowanych przez państwa bądź na konferencji międzynarodowej, bądź przy organizacji międzynarodowej lub jednym z jej organów – dla przyjęcia tekstu umowy na danej konferencji, w danej organizacji lub w danym organie. Inne osoby muszą posiadać stosowne pełnomocnictwa. Czynności związane z zawarciem umowy dokonane przez osoby nieupoważnione do reprezentowania państwa mogą być uznane za prawnie skuteczne, jeśli zostaną przez dane państwo później zatwierdzone. W Polsce pełnomocnictwa do prowadzenia rokowań i parafowania umów podpisują bądź minister spraw zagranicznych, bądź też – w odniesieniu do umów resortowych – właściwy minister. Pełnomocnictwa do podpisania umowy podpisuje Prezydent RP – w odniesieniu do umów państwowych, Prezes Rady Ministrów – w odniesieniu do umów rządowych, i właściwy minister – w odniesieniu do umów resortowych.
PROCEDURA ZAWIERANIA UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ 1.Rokowania - negocjacje prowadzą do uzgodnienia treści umowy i ostatecznego zredagowania jej tekstu; w przypadku umów dwustronnych państwa prowadzą negocjacje przez swoich pełnomocników, zaś umowy wielostronne zawierane są najczęściej w drodze międzynarodowych konferencji dyplomatycznych z udziałem przedstawicieli zainteresowanych państw; 2. Parafowanie
- pełnomocnicy stron, którzy prowadzili rokowania umieszczają pod przygotowanym tekstem swoje inicjały, ale parafy te nie oznaczają wyrażenia zgody na związanie się umową. Uzgadnianie tekstu zostało zakończone i nie można w nic czynić zmiany. 3.Podpisanie - Każda umowa musi być podpisana przez upoważnionych do tego pełnomocników stron. Podpisanie może być formą wyrażenia zgody na związanie się umową. 4.Ratyfikacja - zatwierdzenie umowy przez kompetentny do tego organ państwowy (zazwyczaj jest to głowa państwa). Ratyfikacja oznacza ostateczne wyrażenie zgody na związanie się umową międzynarodową. 5. Wymiana lub złożenie dokumentów ratyfikacyjnych - dopiero ten etap wywołuje bezpośrednie skutki w sferze p.m.p. 6. Rejestracja - wszystkie zarejestrowane umowy są publikowane w wydawnictwie ‘United Nations Treaty Series’ we wszystkich tekstach autentycznych z dodaniem tłumaczenia angielskiego i francuskiego, jeżeli języki te nie są językami umowy. Sankcją za niezarejestrowanie umowy jest brak możliwości powołania się na taki traktat przed którymkolwiek organem ONZ. 7.Publikacja wewnętrzna - publikacja wewnętrzna jest istotna wyłącznie dla zapewnienia stosowania umowy w systemie krajowym (np. w Polsce wszystkie umowy ratyfikowane ogłaszane są w Dzienniku Ustaw).
Wejście w życie umowy międzynarodowej Umowy międzynarodowe wchodzą w życie z chwilą: wymiany dokumentów ratyfikacyjnych (dot. umów dwustronnych), złożenia dokumentów ratyfikacyjnych przez określoną liczbę państw (umowy wielostronne), podpisania umowy,
z datą określoną w umowie. Strony mogą wyrazić zgodę na tymczasowe stosowanie umowy przed jej wejściem w życie. Szczegóły zawsze określone są w tzw. klauzulach ratyfikacyjnych umieszczanych na końcu zasadniczego tekstu umowy. Zazwyczaj umowa międzynarodowa wchodzi w życie po jej podpisaniu i ratyfikacji (gdy tego wymaga) oraz promulgowaniu jej w sposób właściwy dla ustawodawstwa wewnętrznego państw (w Polsce jest to ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP). Umowa wielostronna może określić minimum państw, które muszą ją ratyfikować, aby weszła w życie.
Tryby wyrażania zgody na związanie się umową międzynarodową Ratyfikacja (od łac. ratum habeo – zatwierdzam) oznacza zatwierdzenie umowy międzynarodowej przez głowę państwa, przy czym w odniesieniu do ważniejszych umów wymagana jest zgoda parlamentu. W niektórych państwach dokonuje jej tylko parlament (np. Meksyk) lub obywatele w referendum (np. Szwajcaria). Rodzaje ratyfikacji: 1) tzw. duża ratyfikacja – wymaga wcześniejszej zgody parlamentu wyrażonej w formie ustawy, gdy odnosi się do umów wymienionych w art.89 ust.1 Konstytucji tj. dotyczących a)pokoju/sojuszów/układów politycznych i wojskowych; b)wolności/praw/obowiązków obywatelskich rangi konstytucyjnej; c)członkowstwa RP w organizacji międzynarodowej; d)znacznego obciążenia finansowego państwa; e)spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy. 2) ratyfikacja w trybie art.90 Konstytucji - ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację musi zostać uchwalona przez Sejm i Senat kwalifikowaną większością głosów (tj. 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów/senatorów) albo ratyfikacja w drodze referendum ogólnokrajowego; dotyczy umów, na podstawie których RP może przekazać organizacji lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach (zmiany nawet konstytucyjne). 3) tzw. mała ratyfikacja – Prezes RM jest zobowiązany do powiadomienia Sejmu o zamiarze przedłożenia umowy międzynarodowej Prezydentowi do podpisania.
Zatwierdzenie – rodzaje: a) TRYB ZŁOŻONY – państwo składa dwa oświadczenia woli; - umowa jest najpierw podpisana, a następnie zatwierdzona przez Radę Ministrów. Skutki: RM udziela zgody na podpisanie umowy, a następnie zgody na związanie Polski umową międzynarodową. Ten rodzaj zatwierdzenia stosuje się głównie do umów wielostronnych. b) TRYB PROSTY – państwo składa jedno oświadczenie woli; - dotyczy umów zawieranych tylko przez podpisanie, wymianę not i inne uproszczone formy. Zgoda RM na związanie się umową międzynarodową dana jest już w chwili udzielenia zgody na podpisanie umowy, jeżeli wymaga ona podpisania bądź zgody na dokonanie wymiany not niepodpisanych.
W praktyce nie podlegają ratyfikacji: 1.deklaracje o treści politycznej przyjęte na spotkaniu mężów stanu (np. Karta Atlantycka podpisana przez Prezydenta USA i Premiera UK), 2.umowy resortowe zawierane przez poszczególnych ministrów w zakresie ich kompetencji, 3.umowy zawierane podczas wojny przez dowódców wojskowych (np. dotyczące zawieszenia broni, ewakuacji rannych, kapitulacji bronionego miasta).
WAŻNOŚĆ I OBOWIĄZANIE UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ Przesłanki obowiązywania Wyrażenie zgody państwa na związanie się umową
(np. podpisanie, wymiana dokumentów stanowiących traktat, ratyfikacja, przyjęcie, zatwierdzenie, przystąpienie albo w jakikolwiek inny uzgodniony sposób) Zasada pacta sunt servanda (jeśli zgodę wyrażono we właściwej formie i umowa została zawarta, strony są zobowiązane do wykonywania i przestrzegania jej postanowień w dobrej wierze) Przesłanki nieważności zasadniczej umowy międzynarodowej 1) wady oświadczenia woli * przekroczenie przez przedstawiciela państwa jego upoważnienia do wyrażenia zgody * błąd * podstęp * przekupstwo * przymus wobec przedstawiciela państwa (przymus polegający na groźbie lub użyciu siły) * przymus wobec państwa (przymus polegający na groźbie lub użyciu siły) 2) niezgodność z ius cogens - nieważna jest umowa, która w chwili zawarcia jest sprzeczna z bezwzględnie obowiązującą normą powszechnego p.m.p.; konwencja przewiduje, że z chwilą pojawienia się nowej normy ius cogens każda umowa wcześniej zawarta, która jest sprzeczna z nową normą, staje się nieważna i wygasa. 3) związane z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów dotyczącego zawierania umów - przyczyną nieważności umowy może być sytuacja, kiedy zgoda na związanie się umową została wyrażona z naruszeniem normy prawa wewnętrznego, a pogwałcenie to musi być oczywiste tj. obiektywnie widoczne dla każdego państwa postępującego w danej sprawie zgodnie z przyjętą praktyką i w dobrej wierze. Przesłanki nieważności formalnej - brak zdolności traktatowej, - brak pełnomocnictw, - brak kompetencji; STOSOWANIE UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH
Stosowanie to posługiwanie się przepisami umowy międzynarodowej jako podstawą prawną przez rozmaite instytucje rozstrzygające. A. zakres podmiotowy umowa obowiązująca i tworząca określone prawa i obowiązki jedynie dla jej stron; wyjątkowo - umowy na korzyść państwa trzeciego (In faworem tertii) - przyznają uprawnienia lub korzyści określonemu imiennie państwu; zasady: państwo trzecie nie musi przyjąć zaoferowanej korzyści (wymóg zgody), państwo trzecie nie może dochodzić przyznanych mu w umowie korzyści, bez zgody państwa trzeciego nie można zmienić jego sytuacji prawnej np. odbierając przyznane mu korzyści); wyjątkowo - umowy na niekorzyść państwa trzeciego - umowy nakładające na to państwo zobowiązanie (np. w stosunku do państwa, które przez rozpoczęcie wojny pogwałciło podstawowe prawa innych państw). B. zakres terytorialny - każda umowa obowiązuje i jest stosowana na całym terytorium wszystkich jej stron, chyba że umowa stanowi inaczej (np. umowy wyraźnie zlokalizowane), - wyjątek: tzw. klauzula kolonialna (klauzula terytoriów zależnych) C. zakres czasowy - obowiązuje od momentu uprawomocnienia się umowy - wejście w życie -> umowa sama określa moment swego wejścia w życie; - wygaśnięcie umowy – przesłanki: a. wygaśnięcie z przyczyn przewidzianych w umowie: *upływ czasu, na jaki umowę zawarto, * spełnienie się warunku rozwiązującego, * wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami (tzw. klauzula wypowiedzenia), * możliwość jednostronnego wycofania się z umowy, o ile umowa przewiduje taką opcję. b. wygaśnięcie z przyczyn nieprzewidzianych w umowie: - za zgodą wszystkich stron umowy, - w wyniku zdarzeń całkowicie obiektywnych np. wybuch wojny, - w wyniku działania nie wszystkich kontrahentów (spór), - utrata podmiotowości przez jedną ze stron umowy bilateralnej, - pojawienie się nowej ius cogens, która powoduje wygaśnięcie sprzecznej z nią umowy, - pogwałcenie umowy przez kontrahenta,
- powstanie sytuacji uniemożliwiającej realizacje zobowiązania nie z winy państwa . - uchylenie umowy zgodną wolą stron -> każda umowa w każdym czasie może być uchylona lub zmodyfikowana zgodną wolą wszystkich stron, bowiem państwa są gospodarzami umowy, którą zawarły. Strony powinny, ale nie muszą uzasadnić przyczynę zmiany. Można zawrzeć także nową umowę z klauzulą uchylającą poprzednią umowę. - co do zasady, o ile umowa nie przewiduje możliwości jednostronnego jej wypowiedzenia ani nie można tego domniemywać z intencji stron, to jednostronne wycofanie się z umowy jest niedopuszczalne i sprzeczna z zasadą pacta sunt servanda. Konwencja Wiedeńska przewiduje jednak wyjątkowe okoliczności, w których jest to dopuszczalne: o pogwałcenie umowy przed jednego z kontrahentów (gdy strona narusza umowę i nie wykonuje jej postanowień, umowę można uznać za wygasłą), o powstanie trwałej sytuacji uniemożliwiającej wykonanie umowy (np. w związku z trwałym zniknięciem lub zniszczeniem przedmiotu niezbędnego do wykonywania umowy, ale nie jest to z winy stron), o zasadnicza zmiana okoliczności (zmiana o charakterze zasadniczym i nie była przewidywana przez strony), na tę przyczynę nie można powołać się w przypadku umów ustanawiających granice lub zmiana okoliczności jest wynikiem działania w złej wierze strony powołującej się na nią. - Zawieszenie stosowania umowy zwalnia strony umowy z obowiązku wypełniania jej postanowień we wzajemnych stosunkach w okresie zawieszenia; nie wpływa ono jednak na stosunki prawne ustanowione przez umowę między stronami. W okresie zawieszenia strony powinny powstrzymać się od działań, które mogą przeszkodzić wznowieniu umowy. Spowodowane ono może być: - naruszeniem umowy przez kontrahenta, - niemożnością jej wykonania - zasadniczą zmianę okoliczności (klauzula rebus sic stantibus). Przesłanki zawieszenia są tymczasowe, więc po ich ustąpieniu umowa obowiązuje dalej. Zawieszenie powinno być przewidziane w umowie, innym porozumieniu między stronami lub przynajmniej nie zabronione. Nie może jednak być sprzeczne z przedmiotem i celem umowy.
W umowach wielostronnych dwie lub więcej stron mogą zawiesić stosowanie umowy między sobą o ile nie utrudni to innym stronom korzystania z praw ani wykonywania obowiązków. B. zakres rzeczowy (przedmiotowy) - zasadą jest, że umowa obowiązuje w całości tzw. zasada niepodzielności umowy - od zasady niepodzielności istnieją jednak wyjątki m.in. zastrzeżenia, możliwość związania się tylko częścią umowy etc. ZASTRZEŻENIE – jednostronne oświadczenie złożone przez państwo podczas podpisywania, ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia do umowy, za pomocą którego zmierza ono do uchylenia bądź modyfikacji skutków prawnych określonych postanowień umowy w ich zastosowaniu do tego państw. * Zastrzeżenia mogą być zgłaszane wyłącznie do umów wielostronnych. * skutek zastosowania: zastrzeżenie uchyla lub modyfikuje postanowienia umowy na rzecz państwa, które je zgłosiło i równocześnie uchyla/modyfikuje odpowiednie postanowienia w takim samym zakresie dla innych stron umowy w ich stosunkach wzajemnych z państwem zgłaszającym zastrzeżenie (zasada wzajemności). * dopuszczalność: sprawa dopuszczalności zastrzeżeń jest prosta, gdy została uregulowana w samej umowie - jeśli umowa wyklucza taką możliwość to są one niedopuszczalne (np. niedopuszczalność zgłaszania zastrzeżeń do Karty NZ), jeśli umowa przewiduje taką możliwość to są one dopuszczalne; gdy umowa milczy na ten temat – wg KW zgłaszanie zastrzeżeń jest możliwe, o ile nie są one sprzeczne z przedmiotem i celem umowy. * sprzeciwy wobec zastrzeżeń -> wg KW wolności zgłaszania zastrzeżeń odpowiada wolność zgłaszania sprzeciwów wobec nich: a. sprzeciw zwykły – powoduje, że postanowienia, do których zgłoszono zastrzeżenia i następnie sprzeciw nie mają zastosowania między państwem zgłaszającym zastrzeżenie a państwem zgłaszającym sprzeciw w stosunku do tego zastrzeżenia. b. sprzeciw kwalifikowany – powoduje, że między państwem zgłaszającym zastrzeżenie a państwem zgłaszającym sprzeciw kwalifikowany w stosunku do tego zastrzeżenia, umowa w ogóle nie wchodzi w życie (umowa wielostronna jest niewiążąca w stosunkach wzajemnych państwa zgłaszającego zastrzeżenie i sprzeciw)
INTERPRETACJA (WYKŁADNIA) UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ
- podmiot interpretujący umowę: * interpretacja doktrynalna – przeprowadzana przez teoretyków prawa międzynarodowego; nieposiadająca mocy wiążącej * interpretacja urzędowa - prawnie wiążąca: a. autentyczna – dokonywana wspólnie przez wszystkie strony umowy b. quasi-autentyczna, uzualna – wynikająca ze zgodnego postępowania państw, ze zgodnej praktyki stron umowy c. sądowa –wiążąca dla stron umowy, które uczestniczyły w postępowaniu sądowym jako strony sporu; dokonywana przez sąd polubowny (arbitraż) lub MTS d. dokonywana przez organy organizacji międzynarodowych – wiążąca dla organu i państw członkowskich w zakresie ich działalności w danym organie. - pomocnicze środki interpretacji np. prace przygotowane do umowy oraz okoliczności zawarcia umowy, mogą być uwzględniane dopiero wówczas gdy podstawowe instrumenty wykładni okazały się nieskuteczne. - ogólne zasady interpretacji: o Interpretacja umowy w dobrej wierze, o Użyte w umowie wyrazy i zwroty powinny być rozumiane tak, jak to wynika z ich normalnego znaczenia (chyba że strony celowo chciały mu nadać znaczenie szczególne), o Znaczenie poszczególnych wyrazów należy rozpatrywać na tle przedmiotu i celu umowy. PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO Podmiot prawa międzynarodowego - ten, kto posiada prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego. Podmiotowość prawna w p.m.p. - możność posiadania praw i obowiązków wynikających z prawa międzynarodowego. Na to pojęcie składają się dwie (cywilistyczne) konstrukcje: o zdolność prawnomiędzynarodowa (tj. zdolność do posiadanie praw i obowiązków p.m.p), o zdolność do czynności prawnomiędzynarodowych (tj. możność nabywania praw i zaciągania zobowiązań w p.m.p.). ATRYBUTY podmiotowości prawnej:
zdolność traktatowa (ius tractatuum), prawo legacji czynnej i biernej (ius legationis, zdolność legislacyjna), zdolność sądowa, zdolność ponoszenia odpowiedzialności, prawo członkostwa w organizacjach międzynarodowych, prawo do samoobrony (dot. tylko państw), dawniej: prawo do wojny (ius ad bellum).
Pierwotną i najpełniejszą podmiotowość posiadają państwa, co wynika z ich suwerenności. Podmiotowość organizacji międzynarodowych i innych podmiotów ma charakter wtórny, została bowiem nadana z woli państw. Podmiotowość pochodna nie jest identyczna we wszystkich wypadkach, jej zakres może być różny, zależy on od stopnia zdolności do czynności prawnych, w jaką niesuwerenny uczestnik obrotu międzynarodowego został wyposażony. Podział podmiotów prawa międzynarodowego a) PAŃSTWO - zasadniczy i najważniejszy podmiot prawa międzynarodowego; podmiotowość pierwotna - Państwo – suwerenna organizacja terytorialna; pełny i pierwotny podmiot p.m.p. - elementy: 1) określone terytorium, 2) ludność zamieszkująca to terytorium, 3) efektywna władza, która ma charakter władzy najwyższej i suwerennej - zasada suwerenności, suwerenność -> niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy zewnętrznej; każde państwo może robić wszystko, co nie jest zakazane przez normy prawa międzynarodowego wiążące to państwo; - zasada nieinterwencji -> zakaz mieszania się państw i organizacji międzynarodowych w sprawy należące do kompetencji własnej innych państw; - zasada równości -> państwa są równe wobec prawa i korzystają z jednakowej ochrony prawnej; - immunitet jurysdykcyjny państwa -> żadne państwo nie może sądzić innego państwa; immunitet jur. obcego państwa obejmuje jego organy i wszystkie agendy państwowe, siły zbrojne oraz własność;
- Prawa zasadnicze państw – takie prawa, które przysługują każdemu państwu od czasu jego powstania przez cały czas jego istnienia, wykształcone na drodze zwyczajowej; określa sytuację każdego państwa w społeczności międzynarodowej i przysługujące tylko państwom: 1. prawo do istnienia, 2. prawo do niezawisłości, 3. prawo do równości, 4. prawo do obrotu (tj. utrzymywania stosunków z innymi państwami), 5. prawo do czci. Prawom tym odpowiada obowiązek każdego innego państwa do poszanowania tych praw. - POWSTAWANIE nowych państw jest obecnie realizacją zasady samostanowienia narodów. Jest ono faktem, efektem pewnego procesu historycznego prowadzonego na drodze pokojowej lub w walce narodowowyzwoleńczej. Początkiem istnienia państwa jest powstanie nowej władzy państwowej i pierwszy przejaw jej działania władczego. Nowe państwo staje się pełnoprawnym podmiotem p.m.p. i nabywa wszystkie prawa przysługujące państwom w stosunkach międzynarodowych wraz z odpowiadającymi im obowiązkami. - Sposoby powstania nowych państw: a. oderwanie się części terytorium państwa i utworzenie nowego niezależnego państwa (np. Indie i Pakistan były koloniami brytyjskimi), b. rozpadnięcie się państwa na kilka nowych państw (np. po rozpadzie monarchii austrowęgierskiej powstały Austria, Węgry i Czechosłowacja), c. połączenie się kilku państw i utworzenie nowego (np. Tanganika+Zanzibar =Tanzania), d. utworzenie nowego państwa na terytorium niepodlegającym suwerenności żadnego państwa (np. Kamerun, Togo, Somalia). - UPADEK państwa jest faktem historycznym, który ma miejsce gdy zanika suwerenna władza państwowa nad określonym terytorium i nad określoną ludnością. Żaden naród nie może być pozbawiony wbrew swej woli własnego państwa (np. w wyniku napaści zbrojnej czy aneksji). - Sposoby upadku państw: a) inkorporacja, tj. włączenie jednego państwa (całego jego terytorium) do innego państwa lub państw (np. w drodze rozbiorów – łac. dismembratio) – obecnie zakazana bez dobrowolnej zgody ludności państwa inkorporowanego; b) rozpadnięcie się (np. rozpadnięcie się monarchii austrowęgierskiej),
c) połączenie (np. Tanzania).
KLASYFIKACJA PAŃSTW Wyróżnia się następujące rodzaje państw:
o o
Państwo jednolite (utylitarne) – w stosunkach międzynarodowych państwa występują jako jednolite i pojedyncze p.m.p. i reprezentowane są przed jeden centralny rząd, który nabywa uprawnienia i zaciąga zobowiązania w imieniu całego państwa. Państwo złożone - jego części składowe mogą mieć szeroko rozbudowane kompetencje własne i daleko posuniętą autonomię ; ale z punktu widzenia p.m.p. jeżeli utrzymywanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych, zawieranie umów międzynarodowych i wypowiadanie wojen będą należały wyłącznie do rzędu centralnego to będzie uważane za jeden podmiot państwowy. - Federacja –państwo związkowe, np. landy w RFN, kantony w Szwajcarii; - Konfederacja – związek państw, np. związek Białorusi i Rosji. Państwa rozwinięte, Państwa rozwijające się,
Państwa śródlądowe - bez dostępu do morza Państwa nadmorskie, Państwa archipelagowi – całe ich terytorium to archipelagi wysp (np. Filipiny, Indonezja, Fidżi) Państwa o niekorzystnym położeniu geograficznym - takie, które mają dostęp do morza, ale ze względu na swoje położenie geograficzne nie mogą ustanowić 200-milowych stref ekonomicznych tj .mają ograniczony dostęp do surowców morskich)
Państwa trwale neutralne – obecnie Austria i Szwajcaria; trwała neutralność w czasie pokoju oznacza szczególną sytuację w społeczności międzynarodowej. Status uzyskany przez wolę zainteresowanego państwa i uznanie jej przez inne państwa. Państwo trwale neutralne zobowiązane jest nie brać udziału w konfliktach zbrojnych, nie może zaciągać zobowiązań które mogłyby uwikłać je w wojnę, musi powstrzymywać się od
udziału w blokach politycznych. Jest uprawnione do obrony swego terytorium w razie ataku zbrojnego. Trwała neutralność jest instytucją prawną, a niezaangażowanie to polityka neutralności – zatem są to dwie różne byty. b) podmioty aspirujące do państwowości - narody (zasada samostanowienia narodów) - powstańcy – podmiotowość czasowa; uznanie za powstańców jeśli ze względów politycznych państwo nie chce uznać grupy walczącej za stronę wojującą. Grupa powstańców sprawuje faktyczną władzę na pewnym obszarze. - strona walczące – podmiotowość czasowa; uznanie za stronę wojującą, gdy grupa powstańcza jest zorganizowana, sprawuje kontrolę nad pewnym terytorium oraz przestrzega praw i zwyczajów wojennych. - autonomie terytorialne, - części składowe państw złożonych, - niesuwerenne organizacje terytorialne – tzw. mini-państwa; organizacje niestanowiące części terytorium żadnego państwa, które nie są państwami, gdyż ich władze nie dysponują suwerennością (historycznie: Wolne Miasto Gdańsk, Berlin Zachodni; obecnie -> Księstwo Monako, Andora) - terytoria międzynarodowe: o terytoria powiernicze ONZ – terytorium niesamodzielne zarządzane przez państwo lub kilka państw i nadzorowane przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Powierniczą; ostatnim terytorium powierniczym było Palau, które uzyskało samodzielność w październiku 1994 r.; o kondominium – kolonia zarządzana wspólnie przed dwa lub więcej państwmetropolii; taki status miały np. Nowe Hebrydy, które przed uzyskaniem niepodległości w 1980 r. były wspólną posiadłością Wielkiej Brytanii i Francji. o terytoria niepodlegające suwerenności żadnego państwa: Antarktyka, dno morskie, morze pełne, przestrzeń kosmiczna. c) podmioty ponadpaństwowe
- związki państw, - organizacje międzynarodowe (podmiotowość wtórna, nadana w statutach; uprawnienia: prawo zawierania umów międzynarodowych, bierne prawo legacji, przywileje i immunitety statutowe, prawo zgłaszania roszczeń odszkodowawczych; ponoszą odpowiedzialność za szkody spowodowane swą działalnością) - instytucje międzynarodowe. d) podmioty inne niż państwa * jednostki (osoby fizyczne) – stopniowe uzyskiwanie podmiotowości. Aby jednostka mogła być uznana za podmiot p.m.p. musi dowieść, że posiada prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego, a co do zasady jednostki ich nie posiadają. Istnieją jednak pewne wyjątkowe sytuacje, kiedy jednostka posiada je i uzyskuje zdolność do działania w sferze p.m.p. jednak zawsze za zgodą państw (np. wnoszenie skarg do trybunałów międzynarodowych, występowanie w roli świadka przed MTS, występowanie z petycjami do organów międzynarodowych, informowanie o naruszeniach prawa człowieka)
* osoby prawne (organizacje pozarządowe, korporacje) - Zasadą jest, że osoby prawne prawa publicznego i prywatnego nie korzystają z podmiotowości prawnomiędzynarodowej. Jednak wyjątkowo w pewnych dziedzinach osoby prawne dopuszczane są do działania zawsze za zgodą państw. Np. INMARSAT (Organizacja Morskiej Łączności Satelitarnej),Organizacja Dna Morskiego. Podmioty te przejęły na siebie cześć zadań przysługujących do wykonania państwu jako instytucji. * Korporacje wielonarodowe (korporacje partnerstwa publicznoprawnego) - uczestniczące w międzynarodowych stosunkach gospodarczych nie stanowią podmiotu p.m.p. ipso iure. Jednakże ze względu na zakres korzyści, jakie państwo może uzyskać przez współprace z nimi, taktowane są de facto jako równorzędni partnerzy, np. Microsoft, Nestle, GM, Wall-Mart etc. Podlegają jednak prawu i jurysdykcji państwa rejestracji. * społeczność międzynarodowa * Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich * Stolica Apostolska Stolica Apostolska a Watykan Stolica Apostolska – głowa Kościoła rzymskokatolickiego, przez którą zgodnie z prawem kanonicznym rozumie się papieża i podległe mu urzędy kurialne; podmiot bezterytorialny.
Państwo-Miasto Watykan - enklawa w Rzymie, siedziba najwyższych władz Kościoła Rzymskokatolickiego; niesuwerenna organizacja terytorialna. Najmniejsze państwo świata pod względem powierzchni i siedziba najwyższych władz kościoła katolickiego, gdzie rezyduje papież. Stolica Apostolska -> posiada jedynie suwerenność Watykan -> posiada ludność i terytorium Stolica Apostolska - zawiera umowy międzynarodowe, w szczególności konkordaty (umowy międzynarodowe regulujące pozycję Kościoła katolickiego w danym państwie) - ma prawo biernej i czynnej legacji (wysyła nuncjuszy i internuncjuszy), - ma status obserwatora przy ONZ.
