Transcript
POLITYKA FISKALNA W GOSPODARCE NARODOWEJ
Pojęcie budżetu państwa: plan finansowy zawierający dochody i
wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej, sporządzany na okres jednego roku oraz zatwierdzany przez władzę ustawodawczą; jedyna ustawa do podpisania której Prezydent RP jest zobligowany;
Podstawowe funkcje budżetu państwa: funkcja fiskalna – gromadzenie dochodów
umożliwiających wydatki na realizację określonych zadań; funkcja redystrybucyjna; funkcja stymulacyjna – oddziaływanie dochodów i wydatków budżetowych na życie gospodarcze i społeczne obywateli.
Polityka fiskalna: zestaw celów polityki społeczno-gospodarczej
realizowanych za pomocą narzędzi gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych; polega na takim kształtowaniu dochodów i wydatków budżetu państwa, aby osiągnąć podstawowe cele w sposób optymalny, czyli maksymalizując tempo wzrostu gospodarczego przy zachowaniu niezbędnej równowagi finansowej; bardzo istotną kwestią, z punktu widzenia celów polityki fiskalnej, jest właściwe prognozowanie rozwoju sytuacji gospodarczej.
Zasady polityki budżetowej: rocznego budżetowania;
zupełności – żadna z dziedzin finansowej działalności państwa nie może być pominięta; jedności;
jawności (tworzenia, uchwalania, wykonania, kontroli); równowagi budżetowej.
Dochody budżetu państwa: najważniejszym źródłem dochodów
budżetowych państwa są podatki. W 2006 roku ich udział w dochodach budżetu ogółem wyniósł w Polsce 88,5%; do głównych źródeł niepodatkowych dochodów budżetu zaliczamy przede wszystkim dochody jednostek budżetowych i dywidendy.
Dochody ogółem budżetu państwa w 2006 roku:
Wydatki budżetu państwa (1): wydatki tradycyjne (administracja, wymiar
sprawiedliwości, obrona narodowa); wydatki gospodarki mieszanej (przedsięwzięcia wspierające bezpośrednio sektor prywatny); wydatki państwa dobrobytu (niwelacja różnic pomiędzy obywatelami wynikających z ich różnej sytuacji dochodowo – majątkowej).
Wydatki budżetu państwa (2): wydatki budżetowe charakteryzują się
znaczącym stopniem inercji – ograniczenie ich absolutnych rozmiarów czy zahamowanie tempa ich wzrostu oznacza w praktyce „śmierć polityczną”; udział wydatków sztywnych w ogóle wydatków budżetowych (muszą być poniesione aby państwo mogło w ogóle funkcjonować).
Deficyt budżetowy: w projekcie budżetu przedstawionym przez
rząd parlament nie może zwiększyć deficytu; konstytucja zabrania finansowania deficytu przez dodrukowywanie pieniądza; w budżecie musi być podane źródło finansowania deficytu;
Tab. 1.2. Wynik budżetu centralnego w Polsce w latach 1991-2006 (w % PKB)
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
-3,8
-6,0
-2,8
-2,7
-2,6
-2,5
-1,3
-2,4
-2,0
-2,3
-4,3
-5,0
-4,6
-4,7
-3,1
-2,4
Źródło: Obliczenia własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetu państwa za poszczególne lata.
Deficyt budżetowy a dług publiczny deficyt budżetowy jest nadwyżką wydatków
państwa nad jego dochodami; dług publiczny stanowią wszelkie
zobowiązania państwa wobec banków, obywateli i zagranicy, powstałe w wyniku finansowania deficytu budżetowego drogą pożyczek
Dług publiczny w Polsce w latach 1991-2006 Rok
Dług publiczny (w mld zł)
Koszty obsługi długu (w mld zł)
Dług publiczny (w % PKB)
Koszty obsługi długu (w % PKB)
Dług publiczny per capita (w PLN)
1991
65,8
1,2
81,4
1,4
1722
1992
97,9
3,5
85,2
3,0
2556
1993
134,0
5,8
86,0
3,7
3489
1994
146,2
9,2
69,5
4,4
3797
1995
160,7
14,1
56,2
4,9
4163
1996
204,3
17,7
53,0
4,6
5293
1997
227,6
17,4
48,5
3,7
5881
1998
137,4
10,3
24,8
1,9
3541
1999
264,2
9,6
42,9
1,6
6843
2000
280,5
18,0
40,9
2,6
7341
2001
302,1
21,7
40,2
2,9
7908
2002
353,8
24,0
45,1
3,1
9231
2003
408,6
24,1
50,2
3,0
10697
2004
432,3
22,7
48,9
2,6
11316
2005
443,5
25,0
47,3
2,7
11609
2006
505,0
27,8
47,7
2,7
13082
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS oraz sprawozdań z wykonania budżetu państwa.
Wydatki publiczne (1) budżet centralny (w Polsce określany jako budżet państwa ) jest uznawany za rdzeń finansów
publicznych, ale prawie w każdym państwie poza nim funkcjonują budżety samorządowe, fundusze celowe i inne fundusze publiczne (jednostek finansów publicznych niebędących jednostkami budżetowymi); przyczyną tworzenia funduszy wyodrębnionych z budżetu są restrykcyjne, choć konieczne, zasady funkcjonowania budżetu, które w przypadku części funduszy okazują się nieracjonalne.
Wydatki publiczne (2)
Wydatki publiczne a poziom rozwoju
Struktura wydatków publicznych
Polityka fiskalna aktywna polega na podejmowaniu takich decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele społeczno-
gospodarcze poprzez zmiany stawek i struktury podatków oraz zmiany wydatków na roboty i inwestycje publiczne; każdorazowe wykorzystanie wymaga dodatkowej odrębnej decyzji państwa.
Polityka fiskalna pasywna (1) opiera się na założeniu, że określone elementy dochodów i wydatków budżetowych cechuje tendencja do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej (tzw. automatyczne stabilizatory);
automatyczne stabilizatory (regulatory) pojawiają się w gospodarce gdy zapadnie określona decyzja państwa, po uruchomieniu działają samoczynnie (problem konstrukcji systemu monitorowania);
Polityka fiskalna pasywna (2) po stronie dochodów dotyczy podatków
uzależnionych od poziomu aktywności gospodarczej (podatki progresywne od dochodu, podatki pośrednie od sprzedaży); po stronie wydatków dotyczy transferów uzależnionych od sytuacji materialnej jednostek (zasiłki z tytułu bezrobocia, pomoc społeczna, subsydia dla rolnictwa);
Polityka fiskalna pasywna (3) automatyczne stabilizatory powodują
tendencje do powstawania nadwyżki budżetowej w okresach ożywienia gospodarczego i deficytu w okresie recesji; automatyczne stabilizatory nie są w stanie oddziaływać na strukturę gospodarki i dostarczać bodźców do zmiany sytuacji w gospodarce.