Transcript
KONFLIKTY I ICH UWARUNKOWANIA Konflikt ( łac. conflictus - zdarzenie ). Zjawisko indywidualne i społeczne o charakterze powszechnym , powstające we wszystkich dziedzinach życia i we wszystkich formach życia społecznego ( od rodziny do społeczności międzynarodowej ). Pojawia się wszędzie tam , gdzie występują dwie lub więcej działające jednostki lub grupy społeczne o takich samych celach , zamiarach i interesach , których realizacja oznacza eliminowanie jednej strony przez drugą w skrajnych przypadkach - zniszczenie czy walkę zbrojną . Wg. J. Szczepańskiego Konflikt - jest procesem , w którym jednostka lub grupa dąży do osiągnięcia własnych celów ( zaspokojenie potrzeb , realizacji interesów ) przez wyeliminowanie , podporządkowanie sobie lub zniszczenie jednostki lub grupy dążącej do celów podobnych lub identycznych . Wg. Słownika socjologicznego Konflikt - to proces społeczny zachodzący pomiędzy jednostkami , grupami , klasami , narodami czy organizacjami , wynikający ze sprzeczności ich interesów , celów , intencji , poglądów , motywów czy obowiązków powodujących powstanie wrogości między nimi . Wg. L. Cosera Konflikt - to walka o wartości i dążenie do trudno dostępnej pozycji , władzy i zasobów , celem oponentów jest zneutralizowanie , zaszkodzenie lub wyeliminowanie rywali . Wg. Ralfa Dahrendorfa Konflikt społeczny przyjmuje cztery założenia - Każde społeczeństwo poddane jest stale procesom zmian. - W każdym społeczeństwie istnieją zawsze sprzeczności i konflikty
- Wszystkie części i elementy społeczeństwa przyczyniają się stale do jego dezintegracji i zmiany . - Każde społeczeństwo zawdzięcza swą integrację przymusowi . Konflikt jest przedmiotem zainteresowania wielu dziedzin naukowych (psychologii , socjologii , historii , politologii ) , które próbują dokonać odpowiedzi na pytanie , dlaczego wybuchają konflikty , jaki jest ich zakres i intensywność , jak rozwiązywać i regulować je . Głównymi przyczynami konfliktów są : - problemy pojawiające się w relacjach międzyludzkich ( stereotypy , błędna percepcja zła komunikacja , silne nie kontrolowane emocje ); - problemy związane z dostępem do informacji ( niedostatek informacji , odmienne interpretowanie danych , różne procedury zbierania danych , różne punkty widzenia); - różnorodne , wykluczające się interesy i potrzeby stron konfliktu ( rzeczowe , proceduralne , psychologiczne ) ; - problemy strukturalne ( zaaranżowanie sytuacji , nierówna kontrola zasobów, nierówny rozkład sił , ograniczenia czasowe , określenie ról ) ; - odmienne wartości ( wartości religijne , etyczne , społeczne , wartości związane z własnym „ Ja’’ , wartości życia codziennego ). Konflikty można klasyfikować na wiele różnych sposobów . Ze względu na zasięg możemy mówić o konfliktach wewnętrznych i zewnętrznych O tych pierwszych mówimy wtedy , gdy to w samym człowieku zderzają się ze sobą sprzeczne cele , wartości czy pomysły ( np. uczeń ma do dyspozycji jeden wieczór chciałby jednocześnie iść na prywatkę do kolegi i napisać wypracowanie z j. polskego ). Drugą grupę tworzą konflikty zewnętrzne do których zaliczamy konflikty interpersonalne i konflikty grupowe . Konflikty interpersonalne występują między jednostką a jednostką . Konflikty te mają różne uwarunkowania , ze względu na to dzielimy je na konflikty interesów , konflikty ról , konflikty postaw .
Konflikt interesów występuje wtedy , gdy jednostki zabiegają o korzyści indywidualne typu materialnego , społecznego lub politycznego , a sytuacja ma tę właściwość , że pozwala na realizację interesu tylko jednej z ubiegających się stron ( np. tylko jeden uczeń może zostać przewodniczącym samorządu klasowego , mimo iż chętnych może być wielu ) . Konflikt interesów występuje więc wtedy , gdy ma miejsce niedostatek dóbr w stosunku do ilości osób o nie zabiegających lub niedostatek kandydatów do czynności społecznych , wymagających poświęceń osobistych . Konflikt postaw jest częstym zjawiskiem występującym np. w zespołach uczniowskich . Postawy wyrażają określoną gotowość do reagowania w stosunku do danego obiektu . Wiadomo przy tym , że owa gotowość wymaga odpowiedniego nastawienia intelektualnego , uczuciowego , motywacyjnego wobec tego obiektu . Ponieważ ludzie różnią się między sobą bardzo istotnie , różnica postaw utrudnia im nawiązywanie przyjaznych stosunków , ułatwia natomiast w sytuacjach powtarzających się konfliktów interpersonalnych narastanie konfliktów ( np. uczniowie którzy wykazują solidarność z nauczycielami , przestrzegają jednoznacznie norm oficjalnej moralności ludzi dorosłych , często bywają nazwani lizusami ). Konflikty ról wynikają z różnorodnych oczekiwań formalnych przez grupy formalne i nieformalne wobec jednostki , a także z odmiennych , indywidualnych , indywidualnych interpretacji tych oczekiwań ( np. chłopiec , który spełnia oczekiwania matki i wraca zaraz po zajęciach do domu aby pomóc w porządkach , podczas gdy jego koledzy oczekiwali , iż rozegra on z nimi mecz w zespole sportowym ). Sprzeczne oczekiwania z racji przynależności do różnych grup , np. formalnych i nieformalnych , światopoglądowych , towarzyskich , leżą zawsze u podstaw konfliktu ról , występującego w danym zespole . Przeprowadzone badania wykazują , że najwięcej nieporozumień i konfliktów interpersonalnych występuje w grupie rodzinnej z ojcem , matką i starszą rodziną ( około 55 - 65% ) .
Do konfliktów zewnętrznych zaliczamy również konflikty : - międzygrupowe mają miejsce wtedy , gdy podmiotami starcia są grupy ludzkie. Z tego względu mają one szerszy zasięg społeczny niż konflikty interpersonalne . Wg. M . Sherifa pojawiają się one wtedy gdy dwie grupy pozostają ze sobą w stanie współzawodnictwa lub frustrujących zależności wzajemnych . Konfliktowi takiemu towarzyszy z reguły próba negatywnego określenia strony przeciwnej ( np. stale dominującą grupę w zawodach sportowych określa się jako ,,oszustów’’) ; - międzynarodowe ( np. zbrojne starcia między państwami ) ; - globalne o występowaniu którym mówimy , gdy wkraczają swym zasięgiem i znaczeniem poza określone struktury państwowe przykładem takiego konfliktu jest sprawa zanieczyszczenia środowiska naturalnego . Konflikty możemy podzielić również na wiele różnych sposobów np. ze względu na siłę działających jednostek : konflikty symetryczne i asymetryczne ; ze względu na potencjał konfliktu : jawne i ukryte , trwałe i nietrwałe , zorganizowane i niezorganizowane ; ze względu na użyte środki : pokojowe rozwiązywane na drodze debat , wyborów , strajków itp. oraz konflikty niepokojowe w których stosuje się gwałt i przemoc ; ze względu na sposób rozwiązywania - konflikty funkcjonalne dotyczące sytuacji ,,zwykłych’’ , których rozwiązaniem jest z reguły możliwe , oraz konflikty dysfunkcjonalne, które przynoszą z reguły szkodę dla całego społeczeństwa lub jego podsystemów . W literaturze traktującej o konfliktach społecznych nie spotyka się jednolitej klasyfikacji form walki jako form społecznego konfliktu . Np. H . Białyszewski grupuje formy walki w konfliktach w pięć następujących kategorii : bojkot , sabotaż , szykana , agresja słowna i agresja fizyczna .
Bojkot - to wg. autora walka polegająca na całkowitym lub częściowym zaniechaniu czynności albo uchylanie się od podjęcia czynności , które mogłyby służyć interesom osób lub grup uznanych za konkurentów lub przeciwników . Bojkot może mieć charakter : ekonomiczny , polityczny , towarzyski . Z najczęściej stosowanych form bojkotu można wymienić strajki w zakładach pracy , czy przemilczenie osiągnięć pracowników . Sabotaż - jest to forma walki , która polega na świadomym , najczęściej ukrytym działaniu dywersyjnym mającym na celu szkodzenie interesom przeciwnika . Działanie dywersyjne polega bądź na wadliwym wykonywaniu swoich obowiązków np. zwolnienie tempa pracy , zaniżanie jakości po to , aby osłabić przeciwnika . Szykana - z kolei , to forma walki zmierzająca do pomniejszenia zniszczenia przeciwnika , ograniczenia jego aspiracji i osiągnięć poprzez stosowanie różnych form blokowania jego wysiłków , lekceważenie zasług , dobrej woli , chęci działania, zmniejszania szans na uzyskanie należytych mu korzyści i zaspakajania jego potrzeb . Szykana to rodzaj walki polegającej na wykorzystaniu posiadającej przewagi dla celów szkodzenia przeciwnikowi i najczęściej stosowana jest w strukturach administracyjnych . Agresja słowna - to forma walki polegająca na formułowaniu oskarżeń, rzucaniu obelg , rozsiewaniu plotek , niekorzystnych ocen i opinii celem zdyskredytowania przeciwnika w oczach opinii publicznej. Agresja fizyczna - jest to próba osiągnięcia celów walki za pomocą fizycznej przemocy. Celem może być zmuszenie przeciwnika do uległości lub wycofania się , zawładnięcie jego dobrami. Agresja ta przejawia się głównie w takich formach jak : zabójstwa, napady, zamachy, zbrojne itp.
Natomiast R. La Vine wyróżnia pięć rodzajów agresji, które stanowią formę społecznego konfliktu: 1. Agresja fizyczna - pobicia, zranienia, najazd, podbój, rabunek . 2. Agresja werbalna o charakterze publicznym - publiczna zniewaga, oskarżenie wojna psychologiczna . 3. Agresja werbalna ukryta - plotki . 4. Agresja sabotażowa - udaremnianie, utrudnienie współpracy, komplikacje problemu. 5. Agresja unikowa - izolacja jako środek szkodzenia innym, unikanie konfliktów, wymiany informacji, tworzenie sztucznych barier. Mówiąc o konflikcie musimy wspomnieć o stylach kierowania nim . Wyróżniamy pięć stylów kierowania konfliktem : 1. Rywalizacja to styl niekooperatywny ; jedna ze stron , dążąca bezwzględnie do zaspokojenia swoich potrzeb , wygrywa kosztem przegranej drugiej strony . U źródeł tej postawy kryje się dążenie do wygranej za wszelką cenę i ignorowanie potrzeb drugiej strony . Jest to postawa walki i dominacji , oparta na strategii ,, wygrany - przegrany”. 2. Dostosowanie się jest przeciwieństwem rywalizacji . Jedna strona świadomie rezygnuje z zaspokojenia własnych potrzeb lub osiągnięcia celu , aby utrzymać dobre stosunki z drugą stroną i umożliwić spełnienie jej pragnień . Dostosowujący się działa w tym przypadku w przekonaniu, że konflikt może być rozwiązany tylko wtedy, jeśli któraś ze stron weźmie wszystko - jeden wygra , drugi przegrywa . 3. Kompromis to styl kooperatywny . Każda ze stron trochę traci , trochę zyskuje. Także ten styl opiera się na strategii ,, wygrana - przegrana’’ , z tym , że żadna strona nie wygrywa całkowicie . Konflikt nie zostaje więc zakończony - to tylko rozwiązanie ,,robocze’’. Trzeba jednak zwrócić uwagę , że między konfliktami jednostek i grup społecznych zachodzi pewna różnica . W przypadku grup politycznych reprezentujących sprzeczne interesy kompromis jest często jednym
możliwym rozwiązaniem , bo strategia ,, wygrany - wygrany’’ jest po prostu wykluczona . 4. Unikanie - inaczej izolacja to styl niekooperatywny . Jedna ze stron rezygnuje z realizacji swoich potrzeb , uniemożliwiając jednocześnie realizację potrzeb strony drugiej . Postawa ta wynika czasem z chęci ukarania lub skrzywdzenia przeciwnika . W wyniku stosowania tej strategii obie strony ponoszą straty . 5. Integratywne rozwiązywanie problemów to styl kooperatywny . Opiera się na strategii ,, wygrana - wygrana’’. Wysiłek stron prowadzi do rozwiązania przynoszącego obu stronom korzyści . W tym przypadku ważne jest , aby obie strony miały poczucie , iż z konfliktu wyszły ,, zwycięskie’’ i są zadowolone z uzyskanego rozwiązania . Ludzie radzą sobie z konfliktem na różne sposoby . Możemy zadać sobie pytanie „ Jakie działania podejmują ludzie w sytuacji zaistnienia konfliktu” ? - Unikają konfliktu ( nie dostrzegają go tak długo jak jest to możliwe; zmieniają definicje sytuacji, przekonują siebie i innych, że nic się nie wydarzyło, że nie ma żadnych sprzeczności; odraczają, przeczesują ) - Rezygnują z dążeń ( poddają się bez podjęcia walki; poddają się po walce; przegrywają walkę - Szukają wsparcia ( odwołują się do autorytetu w celu uzyskania wsparcia i pomocy; odwołują się do innych ludzi w celu budowy koalicji. - Odwołują się do trzeciej strony, aby rozstrzygnęła po czyjej stronie jest racja ( odwołują się do arbitra aby rozstrzygnął spór; występują na drogę prawną ) . - Podejmują walki w celu zniszczenia przeciwnika - Traktują konflikt jako problem do rozwiązania ( podejmują bezpośredni negocjacje; poszukują mediatora jako trzeciej strony, która może wspomóc proces ; rozwiązują konflikt ) . Rozwiązywanie konfliktu zależy nie tylko od samej sytuacji obiektywnej , ale i od definicji sytuacji konfliktowej przez uczestniczące w niej osoby . Nie zawsze obydwie strony konfliktu chcą brać udział w jego rozwiązaniu ,
często pozostają na pierwotnych pozycjach sporu . Warto zaznaczyć , że w procesie konfliktowym istotne jest nie tyle samo jego wystąpienie ile nauczenie się , w jaki sposób konflikty rozwiązywać z najmniejszą szkodą dla siebie , innych ludzi - w dodatku z pożytkiem dla sprawy , która dzieliła zwaśnione strony . Każdy konflikt - prędzej czy później - musi się w jakiś sposób zakończyć . Konflikt można uznać za zakończony wówczas , gdy strony w nim uczestniczące w ten właśnie sposób go ujmują . Kryterium to staje się zawodne w przypadku konfliktów między zbiorowościami , gdy przynajmniej po jednej stronie występuje brak jednomyślności . Wielu ludzi ma tendencję do postrzegania konfliktu jako zjawiska wyłącznie negatywnego , jako destrukcyjnej walki , zrywającej wszystkie więzi i kontakty pomiędzy ludźmi . Warto jednak zwrócić uwagę, że i w konfliktach można znaleźć coś pozytywnego : mogą one pod warunkiem, że nie ignoruje się ich , ale wnikliwie analizuje, starając się je kontrolować stanowić źródło energii dla korzystnych przemian w życiu jednostek i grup społecznych. Trudno sobie wyobrazić rozwój świata bez konfliktów. To właśnie próba pogodzenia sprzecznych interesów, potrzeb, idei , bywa podstawą nowych pomysłów i rozwiązań. Konflikt ma swój wielki potencjał . Tylko odważne podejmowania trudnych spraw między ludźmi buduje prawdziwe bezpieczeństwo i zaufanie. Warto więc szukać potencjału zawartego w każdym konflikcie.
Bibliografia : I. Macek , Konflikty, Wrocław 1993 . R. Fiescher, W.Ury, Dochodząc do tak , Warszawa 1992 . Pod redakcją W. Adamski, Interesy i konflikt , Wrocław 1990 . M. K. Mlicki , Konflikty społeczne , Warszawa 1992 .
H.Białyszewski , Teoretyczne problemy sprzeczności konfliktów społecznych , Warszawa 1983 . B. Załęcki , J. Olechnicki , Słownik socjologiczny , Warszawa 1996 .
