Transcript
Specjalny Ośrodek Szkolno- Wychowawczy im. Ks. J. Twardowskiego w Nysie
PROGRAM INTEGRUJĄCY DZIECI GŁĘBIEJ UPOŚLEDZONE UMYSŁOWO I ICH RODZICÓW „ DOSKONALENIE SPRAWNOŚCI MANUALNEJ I RUCHOWEJ ORAZ WSPOMAGANIE ROZWOJU EMOCJONALNEGO Z WYKORZYSTANIEM METOD W.SHERBORNE I KLANZY”
Opracowała mgr Krystyna Ciesielska
Nysa 2012r.
WSTĘP
Podczas mojej pracy z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo pojawił się problemsygnalizowany przez ich rodziców- dotyczący akceptacji i rozumienia swojego niepełnosprawnego dziecka. Rodzice szukali miejsca, w którym mogliby spotykać się z dziećmi i ludźmi z podobnymi problemami, gdzie mogliby nauczyć się pracy ze swoim dzieckiem, miejsca gdzie mogliby znaleźć odpowiedzi na nurtujące ich pytania a jednocześnie byli akceptowani wraz ze swoimi dziećmi. I tak narodził się pomysł zorganizowania grupy wsparcia dla tych rodziców i opracowania programu, który zintegrowałby rodziców i dzieci, pokazał jak można organizować w sposób przyjemny czas i nawiązać lepszy kontakt z dzieckiem oraz pomógł uzyskać odpowiedzi na nurtujące pytania. Dzieci głębiej upośledzone umysłowo, w tym dzieci z współwystępującym autyzmem mają ogromne trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych, radzeniu sobie w codziennych sytuacjach,
nie
rozumieją
niejednokrotnie
otaczającego
ich
świata,
mają
problemy
z komunikowaniem się z otoczeniem, nie potrafią się bawić, często wymagają stałej kontroli i kierowania ze strony osoby dorosłej. Mając takie dziecko w domu rodzice często czują się bezsilni wobec codziennych problemów, rodzą się u nich stany frustracji, stres, trudności z akceptacją dziecka, odnalezieniem się w codziennej sytuacji, często pojawia się zniechęcenie, wycofanie, unikanie kontaktów z innymi osobami mającymi pełnosprawne dzieci co jest spowodowane utrudnionym kontaktem z własnym dzieckiem. Ruch podczas zabaw jest ulubioną formą aktywności większości dzieci, pozwala on odreagować napięcia, stymuluje rozwój fizyczny i psychiczny, pobudza aktywność dziecka i niejednokrotnie powoduje spontaniczne nawiązywanie kontaktu. Podstawowe elementy zabaw muzycznych ( rytm, ruch) pomagają wyrazić bez słów, to co dzieje się w ich wnętrzu i odzyskać wewnętrzną harmonię. Ruch i muzyka pozwalają nauczyć się koordynacji całego ciała, wyrazić wewnętrzne uczucia i emocje dzięki czemu zaspokajane są podstawowe potrzeby psychiczne i społeczne nie tylko dziecka ale także rodzica. Ruch wpływa na poczucia radości i odprężenia, pozwala nawiązać u nauczyć się prawidłowych relacji społecznych.
Ponieważ najbardziej zaburzone są kontakty emocjonalne i społeczne na linii rodzic dziecko dlatego postanowiłam jako główne metody do pracy z nimi wykorzystane zostaną metody: W. Sherborne i Klanzy, w których ruch i muzyka jest podstawowym elementem terapii. I. ZAŁOZENIA I CELE PROGRAMU Program ten został opracowany dla rodziców i dzieci niepełnosprawnych z Grupy Wsparcia powstałej przy Stowarzyszeniu „JANEK” działającym przy SOSW w Nysie. Program oparty jest o podstawę programową kształcenia ogólnego dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym dla szkoły podstawowej i gimnazjum (Rozporządzenie MEN z dnia 27 sierpnia 2012 r, DzU 2012r poz 977, załącznik nr 3). Program można wykorzystać w pracy wychowawczej podczas zajęć świetlicowych a także po odpowiedniej modyfikacji do pracy wychowawczej w poszczególnych zespołach edukacyjnoterapeutycznych. Program dotyczy aktywności umysłowej, ruchowej, plastycznej , muzycznej. Będzie realizowany podczas spotkań Grupy Wsparcia na terenie SOSW w Nysie. Cele główne: •
Integracja dzieci i rodziców;
•
Stymulowanie pełnego rozwoju dziecka;
•
Nauka organizacji czasu wolnego;
Cele szczegółowe: •
Nawiązywanie nie agresywnych kontaktów z drugą osobą i w grupie;
•
Budowanie poczucia własnej wartości u dziecka i rodziców;
•
Nazywanie postaw społecznych, do których dążymy;
•
Wzbudzanie refleksji rodziców nad postawami społecznymi ludzi gwarantującymi
porozumienie w grupie; •
Rozwijanie umiejętności w komunikacji werbalnej i pozawerbalnej;
•
Wzrost uspołecznienia dzieci i poprawa ich relacji społecznych;
•
Dostarczenie radości, satysfakcji ze „spotkania”z drugim człowiekiem;
•
Wyzwolenie pozytywnych emocji, obniżenie napięcia i nauka odreagowywania frustracji;
•
Rozwój koordynacji wzrokowo -ruchowej u dzieci;
•
Eliminacja zachowań agresywnych i autoagresywnych;
Do osiągnięcia wyżej wymienionych celów muszą być spełnione warunki: - liczebność grupy 10-16 osób; - wystarczająca liczba pomocy; - trudności zadań dostosowane do możliwości psychofizycznych dzieci; - stosowanie różnych metod i technik poznawania polisensorycznego;
II. CHARAKTERYSTKA GRUPY W skład grupy wchodzą rodzice i dzieci z upośledzeniem umysłowym
w stopniu
umiarkowanym (4 dzieci), głębokim (2 dzieci), lekkim( 4 dzieci). U 5 dzieci współwystępuje autyzm. Ponieważ grupa ma charakter otwarty liczebność grupy ulega zmianie, ale waha się w granicach
10-14 rodziców, 8-10 dzieci oraz 4 nauczycieli- terapeutów z kwalifikacjami do
prowadzenia poszczególnych form terapii.
III MIEJSCE I FORMA REALIZACJI PROGRAMU Spotkania Grupy Wsparcia odbywają się raz w miesiącu ( wg ustalonego wcześniej harmonogramu spotkań) na terenie Specjalnego Ośrodka Szkolno- Wychowawczego w Nysie. Realizacja programu przewidziana jest na 2 lata ( 20 spotkań) z możliwością przedłużenia jego stosowania na kolejne lata po wcześniej ewaluacji pracy z grupą. Czas trwania zajęć 2 godziny. Zajęcia podzielone są na dwie jednogodzinne części : - 1 godzina- spotkanie rodziców bez dzieci i realizowanie planu przewidzianego wyłącznie dla nich. W tym czasie dzieci mają zajęcia świetlicowe ( bajkoterapię, arteterapię) z 2 nauczycielami; - 2 godzina- zajęcia wspólne- rodzice i dzieci- realizacja opracowanego PROGRAMU INTEGRUJĄCEGO.
IV PROPONOWANE METODY Dzieci upośledzone umysłowo mają ograniczone możliwości percepcyjno- poznawcze. Najlepiej poznają i zapamiętują te działania w których uczestniczą i które mogą doświadczyć, dlatego w programie tym wykorzystano różne metody praktycznego działania takie jak: - metodę W. Sherborn, - metodę Klanzy, - program aktywności Knillów; - metody relaksacyjne w tym trening autogenny Schulza.
RUCH ROZWIJAJACY WERONIKI SHERBORNE Metoda ta nawiązuje do wczesnodziecięcych doświadczeń człowieka, poprzez dotyk, ruch i wzajemne relacje fizyczne, emocjonalne , społeczne pomaga dziecku poszerzyć świadomość samego siebie, pogłębić a niejednokrotnie i nawiązać kontakt z drugą osobą, wyjść poza schematyzm w swoim działaniu.
Zdaniem autorki tej metody ... „wszystkie dzieci mają dwie podstawowe potrzeby: • pragną poczuć się dobrze we własnym ciele (jak w domu), czyli umieć w pełni nad nim zapanować, • odczuwają potrzebę nawiązywania kontaktu z innymi, Zaspokojenie tych potrzeb – dobry kontakt z samym sobą i z innymi ludźmi – jest możliwy dzięki dobremu nauczaniu ruchu”. W tej metodzie nacisk kładzie się na rozwój ogólnych umiejętności, związanych z opanowaniem różnych elementów ruchu, które mogą być wykorzystane w wielu zadaniach fizycznych z jakimi dzieci się spotykają. Pomaga ona kształtować świadomość własnego ciała w przestrzeni oraz umiejętności dzielenia przestrzeni i nawiązywania kontaktu z innymi. Kształtuje poczucie bezpieczeństwa i pewności siebie, rozwija zaufanie do partnera. Stosowanie metody ruchu rozwijającego przynosi korzyści dla dzieci: • wspomaga rozwój, • wyrównuje opóźnienia w sferze emocjonalnej i społecznej, • uczy współdziałania z partnerem, • pozwala wykorzystać nagromadzoną energię, wykorzystać siłę, • uczy koncentrowania się na wykonywanym zadaniu, • wyzwala wśród uczestników wiele radości, śmiechu. Weronika Sherborne w metodzie Ruchu Rozwijającego wyróżnia ćwiczenia, które wspomagają rozwój dziecka. Do nich należą: • ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała, • ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu, • ćwiczenia ułatwiające nawiązywanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupą, • ćwiczenia twórcze.
METODA KLANZY Jest to metoda wywodząca się z pedagogiki zabawy, a jej celem jest nauka budowania dobrych relacji i współpracy w grupie. Metoda KLANZY to powtarzalny sposób organizowania spotkań osób, uwzględniających: 1. Nawiązywanie kontaktów prowadzącego z grupą i w grupie pomiędzy uczestnikami z wykorzystaniem zabaw integracyjnych. 2. Ustalanie zasad pracy w grupie i wprowadzanie ich po akceptacji przez wszystkich. 3. Celowe wykorzystywanie przestrzeni, zwracanie uwagi na estetykę otoczenia. 4. Tworzenie warunków do uczenia się przez działanie, przeżywanie, odkrywanie. Animowanie do rozwiązywania problemu za pomocą metod aktywizujących. 5. Wykorzystywanie tańca, ruchu, muzyki, zaskakujących sytuacji do wzmacniania energii lub odpoczynku i relaksu uczestników grupy. 6. Stosowanie informacji zwrotnych, zwracanie uwagi na znaczenie i umiejętność życzliwego przekazu własnych odczuć w danym czasie i miejscu. Podkreślanie dobrych cech i wskazywanie słabych nie w formie krytyki, ale informacji o spostrzeżeniach przydatnych do refleksji o tym, co warto zmienić. 9. Wykorzystywania różnych środków – prostych i łatwych do zdobycia, a umożliwiających twórcze działanie ( w tym kolorowej chusty KLANZY) Efektem stosowania naszej metody jest: - wzmocnienie potencjału dziecka i rodzica, - wzbudzenie chęci do doskonalenia i zdobywania umiejętności, - chęć do pozytywnych zmian w rodzinie, środowisku zawodowym. PROGRAM AKTYWNOŚCI KNILLÓW Programy Aktywności: „Świadomość Ciała, Kontakt i Komunikacja” - Marianny i Christophera Knillów, oraz „Dotyk i komunikacja” - Christophera Knilla, stosowane są w wielu krajach. W Polsce zainteresowanie metodą rozpoczęło się od 1995 roku. Programy Aktywności mogą być stosowane w pracy z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi z zaburzeniami w rozwoju ruchowym, poznawczym i społecznym. Celem proponowanych w Programach Knillów aktywności jest rozwój kontaktów społecznych, zachęcenie do ruchu i zabawy oraz rozwijanie umiejętności komunikacji dziecka z drugim człowiekiem. Programy Aktywności opierają się na poznawaniu i doświadczaniu przez dziecko różnych rodzajów aktywności, takich jak kołysanie, wymachiwanie rękoma, zginanie i rozprostowywanie rąk, pocieranie dłoni, zaciskanie i otwieranie dłoni, itd. oraz
dostosowanie tych ruchów do akompaniamentu z nagrania. Zdaniem autorów rozwój kontaktu i komunikacji jest znacznie ważniejszy niż sam ruch i jego wykonywanie. Aktywność może być realizowana w różny sposób, w zależności od specyficznych potrzeb dziecka i jego możliwości ruchowych. Do programów dołączone są płyty ze specjalnie skomponowaną muzyką. Wszystkim ruchom (aktywnościom) dziecka towarzyszy opracowany specjalny akompaniament muzyczny z prostą linią melodyczną i łatwym do odtworzenia rytmem. Jest on wspomagany głosem osoby prowadzącej. Lektor podaje kolejne polecenia rytmicznym mówieniem dostosowanym do wykonywanych czynności. Wszystko to ma skoncentrować uwagę dziecka na wybranych aktywnościach. Dzięki słuchaniu specjalnego tonu (sygnaturki), na początku i na końcu każdego programu, dziecko stopniowo uczy się rozpoznawać sytuację, a to przygotowuje do łączenia jej z określoną aktywnością. Autorzy Programów proponują cztery Programy, Program wprowadzający i Program Specjalny.
TRENING AUTOGENNY SCHULZA Podstawowym założeniem treningu Schulza jest zależność między psychiką a ciałem. Celem treningu jest to, aby osoba przy zastosowaniu różnych ćwiczeń rozluźniła się wewnętrznie, zrelaksowała się, wypoczęła co wpływa obniżenie napięcia mięśniowego i na jej lepszą kontrolę swoich reakcji. Pracując z dziećmi należy tekst dostosować do poziomu rozwojowego i zainteresowań dzieci, dlatego tez wykorzystuje się w nim teksty opowiadań i postaci bajkowych. Najczęściej stosuje się bajki o zwierzętach, gdyż dzieci najchętniej z nimi się identyfikują (przykładowy tekst w aneksiezałącznik 2) oraz wykorzystuje się spokojną, relaksacyjną muzykę w tle. V TREŚCI
Tematyka
Treści
Integracja grupy.
•
Przewidywane osiągnięcia Doskonalenie umiejętności
interpersonalnych; •
Wzmacnianie więzi emocjonalnej z
grupą; •
•
Kształtowanie szacunku i tolerancji Rozróżnianie własnych emocji i
nastrojów;
Mają poczucie więzi
emocjonalnej z grupą; •
dla własnej osoby i innych; •
Uczestnicy:
Aktywnie włączają się do
zajęć; •
Wykazują postawy
życzliwości i akceptacji; •
Rozpoznają i nazywają
własne uczucia;
Uwagi
•
Określają swoje mocne
strony; •
Prezentują pozytywne
postawy i zachowania; Kształtowanie w
•
dzieciach
komunikacyjnych;
umiejętności
•
zgodnego
funkcjonowania w grupie;
•
współżycia w
•
kontakty z innymi osobami;
grupie.
wzorców zachowań;
•
•
u siebie i innych;
Doskonalenie umiejętności Wdrażanie do prawidłowego
Promowanie pozytywnych postaw i
Rozwijanie postaw asertywnych;
Uczestnicy: •
Umiejętnie współpracują
w grupie; Nawiązują poprawne Dostrzegają mocne strony
•
Udzielają pomocy innym;
•
Prezentują asertywne
postawy i zachowania; Współpraca w
•
Rozwijanie umiejętności empatii;
Uczestnicy:
grupie i
•
Rozwijanie umiejętności
•
budowanie
współdziałania i współpracy w grupie;
zaufania.
•
Budowanie poczucia bezpieczeństwa
i zaufania;
Doskonalą umiejętność
koncentracji uwagi i aktywnego słuchania; •
Rozwijają wyobraźnię i
myślenie; •
Aktywnie włączają się do
rozwiązywania konkretnych sytuacji; •
Przestrzegają ustalonych
wzorców współpracy w grupie; Wdrażanie
•
poznanych
życzliwego współżycia w grupie;
•
wzorców,
•
strony;
Doskonalenie umiejętności
Budowanie pozytywnego obrazu
zachowań i postaw samego siebie; •
Doskonalenie umiejętności
interpersonalnych i komunikacyjnych; •
Świadome uczenie się pozytywnych
wzorców zachowań;
Uczestnicy: Znają swoje mocne i słabe
•
Udzielają wsparcia innym;
•
Kształtują umiejętność
odreagowywania napięć; •
Rozpoznają i nazywają
uczucia własne;
•
Umacnianie więzi z grupą;
•
•
Kształtowanie poczucia własnej
komunikacyjne;
wartości oraz postaw tolerancji, przyjaźni; •
Potrafią kontrolować
Wyzbywanie się negatywnych emocji swoje postawy i emocje;
i zmienianie ich w pozytywne relacje; •
•
Doskonalą umiejętności
•
Dążenie do akceptacji siebie i innych; •
Zacieśniają więzi z grupą; Kształtują poczucie
własnej wartości.
VI PROCEDURA OSIĄGNIĘCIA CELU Program Integracji powstał dla rodziców oraz dzieci niepełnosprawnych intelektualnie uczęszczających na Grupę Wsparcia. Realizacja tego programu uwzględnia podstawowe zasady pedagogiczne pracy z dzieckiem upośledzonym umysłowo: •
Indywidualna praca z dzieckiem;
•
Stopniowanie trudności;
•
Dostosowanie zadań do możliwości psychofizycznych dziecka;
•
Dostosowanie czasu trwania poszczególnych zadań do wydolności dziecka.
Odpowiednia organizacja zajęć oraz zastosowanie właściwych metod i form pracy dostosowanych do możliwości poszczególnych uczestników stwarza szanse na osiągnięcie sukcesu przy wykonywaniu zadań, które do tej pory były dla nich niemożliwe do zrealizowania. W pracy wykorzystano omawiane we wstępie metody. Dominowała praca grupowa, ale zróżnicowana.
VII EWALUACJA Chcąc dowiedzieć się czy program ma pozytywny wpływ na wytworzenie prawidłowych relacji dziecko- rodzic należy dokonać ewaluacji. W tym celu najodpowiedniejszą formą jest wypełnienie ankiety przez rodziców po zakończeniu programu.
ANEKS
ZAŁĄCZNIK 1 ANKIETA METRYCZKA
1.
Wiek dziecka..............................................................................................................................
2.
Płeć dziecka................................................................................................................................
3.
Jak brzmi diagnoza dziecka?......................................................................................................
4.
W jakim wielu dziecko zostało zdiagnozowane?.......................................................................
5.
Czy dziecko ma rodzeństwo?....................................................................................................
Jeżeli tak to proszę podać ile..................................... i wiek rodzeństwa.................................. 6.
Kto zaangażowany jest w opiekę na dzieckiem?
•
Mama
•
Tata
•
Babcia
•
Dziadek
•
Rodzeństwo
•
Nauczyciele
•
Inni terapeuci
•
Wolontariusz
•
Inne osoby
Podkreśl wszystkie osoby biorące udział w opiece nad dzieckiem
1.
Od kogo dowiedział/a się Pan/i o Grupie Wsparcia?...............................................................
…............................................................................................................................................... 2.
Co skłoniło Pana/Panią do udziału w Grupie Wsparcia?..........................................................
….............................................................................................................................................. …............................................................................................................................................. …..............................................................................................................................................
3.
Jak zmieniło się życie w Państwa rodzinie przez udział w programie Grupy Wsparcia? bardzo się
polepszyło się
polepszyło
pozostało takie
pogorszyło się
bardzo się pogorszyło
samo
postrzeganie siebie jako kompetentnego rodzica lepsze rozumienie dziecka przez rodzica lepsze rozumienie rodzica przez dziecko radość z przebywania z dzieckiem radość z przebywania z małżonkiem lepsze wykorzystanie czasu spędzanego wspólnie każdy z członków rodziny ma czas na swoje hobby
10. Jak zmienił się kontakt z dzieckiem? bardzo się polepszyło komunikacja niewerbalna komunikacja werbalna kontakt emocjonalny z rodzicami kontakt emocjonalny z rówieśnikami kontakt emocjonalny z innymi dorosłymi
polepszyło się
pozostało takie samo
pogorszyło się
bardzo się pogorszyło
11.Czy poleciłbyś/poleciłabyś udział w programie Grupy Wsparcia innym rodzicom? Tak......................... Nie........................ ZAŁĄCZNIK 2 Przykładowe teksty do wykorzystania w treningu Schulza 1. Dzieci leżą na materacach. Prowadzący czyta tekst: „ Mały , maleńki puszysty Miś , z miękkim noskiem , mieszkał z mamusią i z tatusiem , i jeszcze z braciszkiem w wielkim , ciemnym lesie . Wszyscy pracowali nad przygotowaniem domku na zimę i nad zgromadzeniem zapasów pod futerkiem zanim śnieg spadnie i wszystko przykryje . Dziś nasz mały miś strasznie się napracował . Ze zmęczenia aż go bolą nóżki i rączki . A tu mamusia jeszcze w lesie , więc nie może się jeszcze położyć i odpocząć , bo musi jeszcze pilnować swego młodszego brata . Robi się już ciemno , a mamusi jeszcze nie ma . Miś się niepokoi . Co się stało ?! Ale oto mamusia wraca ! Jak dobrze odpocząć . Miś układa się na posłaniu z pachnącego siana. Pod głowę kładzie poduszeczkę z miękkiego mchu . Teraz miś leży na posłaniu . Zamyka oczy . Rączki kładzie swobodnie i wygodnie , wzdłuż tułowia . Jak dobrze i spokojnie. Panuje cisza . Miś czuje , że jego rączka staje się coraz cięższa , jakby z kamienia . Miś nie może jej podnieść . Ręka jest taka ciężka , jakby w ziemię chciała się zapaść. A teraz miś czuje , że jego nóżka stopniowo się zmienia w bryłę kamienia . Nóżka jest taka ciężka , że stopniowo wbija się w ziemię . I druga nóżka robi się taka ciężka , jakby była z kamienia . Druga nóżka jest już taka ciężka , że miś nie może jej unieść do góry . Obie nóżki i rączki są ciężkie , bezwładne . Misiowi jest dobrze i przyjemnie . Miś jest spokojny , odpoczywa i głęboko oddycha . Ale oto miś spostrzega , że jego rączka jest taka ciepła , jakby na nią słoneczko padało i ogrzewało promieniami . Obie rączki są cieplutkie . Jest im przyjemnie i przysuwają się do nóżek . Najpierw jedna nóżka robi się ciepła , a teraz druga nóżka jest cieplutka . Miś jest rozleniwiony , nic mu się robić nie chce , jest mu dobrze , przyjemnie , spokojnie . O , żeby tak dłużej leżeć i słuchać tylko tej ciszy i wiatru , co szeleści listkami . Miś leży spokojnie , jest mu dobrze , rączki i nóżki są ciężkie i ciepłe . Jest dobrze , przyjemnie i spokojnie .” Chwila przerwy . Minuta lub dłużej – do czasu jak nauczycielka zauważy, ruchy kończyn czy inne sygnały wychodzenia ze stanu odprężenia . Będzie to sygnałem do wyprowadzenia ze stanu relaksacji. Zakończenie :
„ A teraz znowu trzeba stać się dzieckiem. Zginamy rączki i wyprostowujemy je –raz , dwa , trzy , głęboko oddychamy –raz , dwa , trzy . Teraz otwieramy oczka . I już każde z nas jest znowu dzieckiem . Miś został w lesie , ale my teraz tak jak miś czujemy się bardzo dobrze , jesteśmy wypoczęci i radośni .” LITERATURA 1.
Baran J.”Terapia zabawą” CMPP=P MEN, Warszawa 1996
2.
Bogdanowicz M. „Metoda dobrego startu”, WSiP, Warszawa 2004
3.
Stadnicka j. „Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową” WSiP. Warszawa 1998
4.
http://agnieszka-baranska.republika.pl/trening_autogenny.html
