Transcript
Batat – wilec ziemniaczany, słodki ziemniak
Gr. II
Systematyka botaniczna • Rodzina – powojowate
(Convolvulaceae Juss.)
• Rodzaj – wilec (Ipomoea L.)
• Gatunek - wilec ziemniaczany
(Ipomoea batatas L. Poir)
Wilec ziemniaczany byliny należący do rodziny powojowatych, znany pod nazwami: batat, patat lub słodki ziemniak.
• Gatunek
• Pochodzi z Ameryki Południowej
i Środkowej. Nie jest znany w dzikim stanie, jest natomiast popularny w uprawie w całej strefie tropikalnej.
Morfologia • Łodyga – płożąca, ukorzeniająca się
w węzłach, silnie rozgałęziona, często mięsista o długości do 5 m.
• Liście
– skrętoległe, ogonkowe i bardzo zmienne. Od głęboko siecznych, z 3 lub większą liczbą klap i z nasadą sercowostrzałkowatą, do jajowatych z prostą nasadą. Osiągają 4-15 cm długości i 3-11 cm szerokości.
• Kwiaty - duże, o długości korony 3-7
cm, zebrane są po 3-4 w kątach liści. Działki kielicha do 1 cm długości, zaostrzone. Korona dzwonkowata lub lejkowata, na zewnątrz jasnoniebieska lub fioletowa, w gardzieli ciemniejsza. W uprawie często nie zakwitają. • Owoce - jajowate torebki z dużymi,
ciemnymi nasionami, rzadko się zawiązują. • Część podziemna - jadalne bulwy
korzeniowe osiągające wagę do 3 kg. Mają biały, różowy lub czerwony miąższ.
Rozwój i rozmnażanie • Rozmnażanie
Wilce rozmnażać można poprzez bulwy lub wierzchołkowe sadzonki pędowe. Drugi sposób jest trudniejszy, wymaga bowiem utrzymywania wyższej temperatury (najlepiej 25°C) i wilgotności powietrza na poziomie 70%, aby sadzonki się ukorzeniły.
• Uprawa
Roślina powszechnie uprawiana w strefie międzyzwrotnikowej, na obszarach o wilgotnym i ciepłym klimacie.
• Stanowisko
Latem stanowisko powinno być słoneczne lub półcieniste. Warto jednak uważać na bardzo mocne nasłonecznienie, ponieważ powoduje ono szybką utratę wilgoci oraz może powodować poparzenia liści. Roślinę zimujemy w temperaturze 10-20°C. W zależności od temperatury opadają wszystkie liście lub tylko ich część. Nowe pojawiają się zazwyczaj w kwietniu. Wilec ziemniaczany znosi krótkotrwałe spadki temperatury do 0°C.
• Podlewanie
Latem należy zwrócić uwagę, aby podłoże było stale jednakowo wilgotne. Wilec, który wykształca duże, miękkie liście, ma pod tym względem duże wymagania. Przesuszenie gleby sprawia, że liście szybko usychają. Z drugiej strony trzeba także uważać, aby bulwy nie stały w wodzie, ponieważ zaczną gnić. Zapotrzebowanie na substancje odżywcze jest średnie. Roślinę nawozimy od marca do września co 7-10 dni nawozem wieloskładnikowym. Zimą ograniczamy podlewanie.
• Przycinanie
Wszystkie zbyt długie pędy można w każdej chwili skrócić. Zimą warto usuwać obumarłe części rośliny. • Podłoże
Bulwy sadzimy na przełomie marca i kwietnia. Ziemia powinna być żyzna, luźna i lekka. Można użyć dobrej jakości ziemi kwiatowej. Warto zastosować domieszkę materiałów poprawiających przepuszczalność substratu (np. keramzyt czy żwir).
• Najczęstsze problemy w uprawie
Latem mogą pojawić się mączliki. Ponadto wilcom zagrażają wciornastki i przędziorki.
Złe warunki uprawy sprzyjają pojawieniu się chorób grzybowych takich jak czarna zgnilizna. Zbyt obfite podlewanie powoduje gnicie bulw i w rezultacie zamieranie rośliny.
Wartości odżywcze • Jadalna część bulwy zawiera około 27,2-30,8% suchej • • • • • • • • •
masy w tym: ok. 1,7% białka, 1,1% włókna, 0,6% tłuszczu, 26,6% węglowodanów (w tym ok. 19% skrobi), 0,9% błonnika, 1,1% substancji mineralnych, witaminy: B1, B2, PP, C oraz b-karoten, witamina C w bulwach wynosi ok. 23 mg/100 g świeżej masy, cukru (ok. 2,8%).
• Liście batata zawierają około 12,2% suchej masy, w tym: • ok. 4% białka, • witaminy z grupy B, b-karoten oraz wit. C (ok.11 mg/100 g
świeżej masy), • znaczne ilości soli mineralnych, zwłaszcza wapnia fosforu
i potasu. • Ich wartość energetyczna stanowi tylko ok. 35 kcal. Stąd
też w wielu krajach spożywa się je.
Bataty- właściwości • Podstawowym elementem zdrowotnym batatów są białka, które posiadają
właściwości antyoksydacyjne. Oznacz to że są idealną bronią w walce z wolnymi rodnikami- to wszystko za sprawą glutationu, który przez aktywację wdraża system czyszczenia organizmu z szkodliwych związków. • Bataty jak wykazały badania są bardzo bogate w błonnik, witaminę A-
występującą w postaci beta-karotenu, witaminę C oraz mangan, potas, miedź, żelazo czy witaminy z grupy B. • Bataty są szczególnie zalecane osobom cierpiącym na choroby układu
krążenia, raka jelita cienkiego czy raka okrężnicy. • Składniki z batatów oprócz funkcji antyoksydacyjnej wspomagają system
odpornościowy. Chronią przed astmą, osteoporozą czy reumatoidalnym zapaleniem stawów.
Odmiany • Istnieją dwie główne odmiany batatów: słodka i gorzka. • Słodka odmiana jest smaczna, z tego powodu często jej
uprawy są niszczone przez insekty i dzikie zwierzęta. • Natomiast odmiana gorzka jest trująca, dlatego też nie jest
jadana przez szkodniki. Aby była jadalna dla ludzi, najpierw trzeba obrać bulwę ze skóry, w której jest najwięcej toksyn, a następnie wystawić na tacy na działanie promieni słonecznych. Pod wpływem słońca toksyny z pozostałej części bulwy zostaną usunięte. Taca jest potrzebna po to, żeby z bulwy wypłynęła część soków (teraz zdatnych do picia).
Zastosowanie Wykorzystuje się je w sztuce kulinarnej podobnie jak ziemniaki, w formie gotowanej lub pieczonej. Można z nich zrobić frytki, dodać do potrawki, przyrządzić puree, dodawać do ciast, racuchów i pikantnych sufletów.
wykorzystuje się również do produkcji spirytusu, wódki, skrobi, a także mąki, krochmalu i płatków.
• Bataty
• Po pokrojeniu na plastry, wysuszeniu na
słońcu i zmieleniu z batatów otrzymuje się mąkę, która nadaje się do spożycia przez długi czas. W Indonezji, przed suszeniem bataty moczy się w słonej wodzie przez około godzinę po to, aby zapobiec rozwojowi mikroorganizmów.
• Mąkę wykorzystuje się jako polepszacz
ciastaw produkcji chleba stabilizator w produkcji lodów.
i
jako
podobnie jak ziemniaki, są surowcem do produkcji chipsów, obecnie popularnych w krajach Azji. W Chinach popularne są chipsy pokrywane cukrem, w Stanach Zjednoczonych solone, natomiast w Bangladeszu aprobatę konsumentów uzyskały chipsy przyprawiane pieprzem cayenne i kwaskiem cytrynowym.
• Bataty,
Shochu • W Japonii, skrobia z batatów jest także
wykorzystywana do produkcji destylowanych napojów alkoholowych o nazwie shochu. Proces produkcyjny jest bardzo podobny do produkcji whisky z tą różnicą, że koji –odpowiednik słodu w produkcji whisky otrzymuje się poprzez zaszczepienie parowanego ryżu, moczonego w wodzie przez dobę, grzybami pleśniowymi Aspergillus kawachii i dwudniową inkubację w 35 do 37°C. • Następnie koji miesza się z roztworem skrobi
i drożdżami w celu scukrzenia skrobi i fermentacji. W ostatnim etapie destyluje się filtrat.
Bataty koło domu • Bataty uprawia się także jako
roślinę ozdobną, zyskują one popularność jako roślina tła, czyli dodatek do kompozycji balkonowo-tarasowych.
• Bywa też sadzony pojedynczo,
gdyż jest efektowny i szybko rośnie. Na polski rynek trafił około trzech lat temu.
• Rozmnaża się je przez wysiew
nasion, przez podział bulw oraz sadzonki wierzchołkowe.
• W Polsce dostępnych jest na
rynku sześć ogrodowych:
jego
odmian
• 'Light Green' — liście jasno
żółtozielone, trójklapowe, w zarysie trójkątne (fot. 1); • 'Bronze' — liście kształtem
podobne do tych u poprzedniej odmiany, ale barwy miedzianobrązowej (fot. 2).
• 'Purple' — liście jak u 'Bronze',
ale ciemnopurpurowe, z wyraźnym żyłkowaniem (fot. 1). • 'Red' — liście ciemnoczerwonopurpurowe (fot. 2). • 'Margerite' — liście
jasnozielone (fot. 3, po prawej), trójkątne, całobrzegie o sercowatej nasadzie i ostrym wierzchołku (w katalogach odmiana ta bywa umieszczana pod nazwą 'Gelb');. • 'Blocky' — liście pięcioklapowe,
fioletowo-zielone (fot. 3), od spodu fioletowe.
Bibliografia • Banasiak A.,: Ogród wita Pismo Ogrodu Botanicznego.
Wrocław 2010 • Uniwersytetu Wrocławskiego • Podbiełkowski Z.,: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 2003 • Rohwer J.G.,: Atlas roślin tropikalnych. Warszawa: Horyzont – Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media Sp z o.o., 2002
