Transcript
Samen drempels over Maatjes ondersteunen niet-westerse mantelzorgers Samen drempels over Maatjes ondersteunen niet-westerse mantelzorgers De mantel verlicht Het project De mantel verlicht is een initiatief van MOVISIE, kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling en Mezzo, Landelijke Vereniging voor Mantelzorgers en Vrijwilligerszorg. In dit project zijn instrumenten ontwikkeld ter ondersteuning van vrijwilligers die mantelzorgers helpen. Ze zijn getest door organisaties voor vrijwilligerszorg en beschreven in een reeks handreikingen. Andere instrumenten die ontwikkeld zijn in het project De mantel verlicht: Vrijwillige coaches Intensieve begeleiding van zorgvrijwilligers Naast de mantelzorger Een metgezel voor mantelzorgers Intensieve respijtzorg Complexe hulpvragen vrijwillig ondersteund Mantelzorgondersteuning in kaart Samenwerken en afstemmen voor mantelzorgers Januari 2009 Inhoud 1 Waarom maatjesondersteuning voor niet-westerse 7 mantelzorgers? 2 Maatjescontact 10 3 Voordat u aan de slag gaat 12 4 De stappen van het maatjesconcept 18 5 Verdere stappen 29 6 Terugblik pilotorganisatie 31 7 Aan de slag 32 8 Om verder te lezen 33 1 Waarom maatjesondersteuning voor niet-westerse mantelzorgers? Maatjesprojecten zijn de laatste jaren erg populair in Nederland. Maatjes zijn vrijwilligers die sociaal-emotionele steun geven aan iemand uit een bepaalde doelgroep. Er zijn maatjesprojecten voor tal van doelgroepen zoals jongeren, vluchtelingen, mensen met een lichamelijke of verstandelijke beperking, kinderen, minderjarige asielzoekers, ernstige en chronische zieken, ex-gedetineerden, thuislozen, mensen met een psychische beperking en allochtone vrouwen met een taalachterstand. Veel mensen zetten zich graag als maatje in voor een ander. Organisaties en projecten die op zoek zijn naar deze maatjes hoeven dan ook minder grote moeite te doen om vrijwilligers te vinden. Zowel voor het maatje als voor degene die ondersteuning krijgt is de maatjesrelatie aantrekkelijk. De ondersteuning die in deze handreiking, Samen drempels over, beschreven wordt, maakt niet-westerse mantelzorgers bewuster van de eigen mogelijkheden in de Nederlandse samenleving. En het maatje leert mensen met een andere achtergrond beter kennen. Samen drempels over is bedoeld voor organisaties die participatie van vrouwelijke allochtone mantelzorgers willen bevorderen via een maatjesproject. Het instrument helpt bij het opzetten van maatjescontact voor deze doelgroep. Samen drempels over 7 Op de praktijk gebaseerd Markant, Steunpunt Mantelzorg Amsterdam en Diemen, heeft een maatjesproject voor vrouwelijke allochtone mantelzorgers opgezet. Deze handreiking is mede gebaseerd op de ervaringen van deze organisatie. Daarnaast zijn andere maatjesprojecten als inspiratiebron gebruikt. Gebruikte begrippen Maatje, mentor, coach en buddy zijn veelgebruikte benamingen voor vrijwilligers in maatjesprojecten. In dit instrument gebruiken we de term maatje of vrijwilliger. De mensen waarop het maatjesproject zich richt - de doelgroep - noemen we deelnemers, mantelzorgers, allochtone mantelzorgers of niet-westerse mantelzorgers. Onder mantelzorg verstaan we: zorg die mensen vrijwillig en onbetaald verlenen aan mensen met fysieke, verstandelijke of psychische beperkingen in hun familie, huishouden of sociale netwerk. Het gaat om zorg die meer omvat dan in een persoonlijke relatie gebruikelijk is. In deze handreiking gaat het om mantelzorgers die tenminste één ouder hebben die in een niet-westers land is geboren. Ze kunnen behoren tot de eerste generatie allochtonen of de hier geboren en getogen tweede generatie. 8 Samen drempels over Allochtone mantelzorgers aan het woord Mantel der Liefde is een project voor migrantenvrouwen die mantelzorger zijn. Het is opgezet door de Stichting Bevordering Maatschappelijke Participatie en Mezzo. Deelnemende vrouwen hebben hun situatie als volgt samengevat: Allochtone mantelzorgers beschikken over veel kracht, hoop en liefde. Maar het is de vraag of het genoeg is om de zorgtaak vol te houden. Waar ligt de grens tussen iets doen uit liefde en jezelf opofferen uit liefde? Veel vrouwen lopen vast in emoties die ze nauwelijks kunnen delen. Velen raken in een sociaal isolement, de meesten krijgen ook te maken met fysieke klachten. Er is weinig steun van de omgeving, maar vrouwen vragen zelf ook niet gauw om steun. Mantelzorgers nemen haast automatisch alle zorgtaken op zich. Verwachtingen van buitenaf hebben veel invloed. Vrouwen willen niet als een slechte moeder, dochter, nicht of echtgenote bestempeld worden. Door beperkte kennis van de voorzieningen, gebrekkige communicatie door zorgprofessionals en de angst dat hulp niet aansluit bij de eigen situatie hebben migrantenvrouwen slecht toegang tot de reguliere zorg en hulpverlening. Samen drempels over 9 2 Maatjescontact Bij maatjescontact gaat het om sociaal-emotionele steun aan de deelnemers met als doel dat zij de eigen kracht en zelfstandigheid behouden of versterken. Het kan gaan om: emotionele steun: luisteren, bemoedigen waarderingssteun: vertrouwen en waardering geven instrumentele steun: praktische en materiële steun bieden informatieve steun: informatie geven evaluatieve steun: feedback geven op iemands functioneren Deze steun is voor de deelnemers van maatjesprojecten belangrijk omdat het hen vaak ontbreekt aan een eigen netwerk of praktische hulp van anderen. Een maatjesrelatie is persoonlijk contact, één op één. Het maatje geeft individuele ondersteuning, afgestemd op het niveau en de leefwereld van de deelnemer. De ontmoetingen beslaan een afgebakende periode. De koppeling van een maatje aan een deelnemer gebeurt door een professional die het maatjesproject coördineert. Het maatje geeft en de deelnemer ontvangt. Toch is de basis van het contact gelijkwaardigheid en wederkerigheid. Het doet het maatje goed om een ander te ondersteunen en daarbij niet gewaardeerd te worden om diploma s of kennis, maar om wie hij of zij is. Het gaat immers om de persoonlijke, empathische kwaliteiten van het maatje. 10 Samen drempels over Steeds meer vrijwilligers maken als maatje allochtone vrouwen wegwijs in de samenleving en leren hen Nederlands. Maar maatjes kunnen bijvoorbeeld ook laten zien welke ondersteuningsmogelijkheden er zijn voor een allochtone mantelzorger of welke mogelijkheden er zijn voor haar gehandicapte kind. Het maatje kan de deelnemer bijvoorbeeld aanmoedigen om hier meer gebruik van te maken en samen met haar de eerste stap zetten. Het maatje stemt de ondersteuning af op de behoefte van de allochtone mantelzorger. Diepgang Maatje zijn is werk met diepgang. Vrijwilligers die dát zoeken, vinden voldoening in het maatjescontact, heeft Markant gemerkt. Samen drempels over 11 3 Voordat u aan de slag gaat Voordat u gaat werken met maatjesondersteuning voor niet-westerse mantelzorgers is het verstandig de aanleiding, het doel, de vereiste kwaliteiten en de randvoorwaarden vast te stellen. U gaat dan methodisch aan de slag. Dit maakt uw aanpak inzichtelijk voor u zelf en anderen, en u profileert uw activiteiten ermee. Door te analyseren, beschrijven en evalueren ziet u ook hoe u de ondersteuning van allochtone mantelzorgers kunt verbeteren. Een goede leidraad bij uw aanpak is het maatjesconcept, een methodische aanpak waarmee veel organisaties voor Buddyzorg en Vriendendiensten ervaring mee hebben opgedaan. Aangepast maatjesconcept Markant heeft ervaren dat het maatjesconcept een goede leidraad biedt voor de ondersteuning van allochtone mantelzorgers door vrijwilligers. Wel bleek dat het belangrijk is om je vooraf goed in de cultuur van de doelgroep te verdiepen en het maatjesconcept aan te passen aan de doelgroep en het soort ondersteuning dat de organisatie wil bieden. 12 Samen drempels over Waarom een maatjesproject voor allochtone mantelzorgers? Wat is de aanleiding om een maatjesproject voor allochtone mantelzorgers te beginnen? Analyseer wat u wilt veranderen en om welke specifieke groep allochtone mantelzorgers het gaat. Welk probleem signaleert u bij deze groep? En welke behoefte heeft deze groep? Hoe weet u dat? Stel uzelf vervolgens realistische doelen en houd rekening met aanwezige randvoorwaarden. Mogelijke doelen zijn: allochtone mantelzorgers zicht geven op de eigen capaciteiten en de mogelijkheden om hun positie te versterken zelfredzaamheid van allochtone mantelzorgers bevorderen laagdrempelige ontmoeting tussen twee culturen creëren Empowermentbenadering Veel maatjesprojecten gaan uit van de empowermentbenadering. Empowerment betekent dat iemand (weer) zelf de regie over zijn leven voert en het minder laat bepalen door de omstandigheden. De empowermentbenadering gaat er vanuit dat zelfbeschikking voor iedereen is weggelegd. Deze benadering stelt niet de beperkingen van deelnemers centraal, maar hun mogelijkheden. Maatjesprojecten voor allochtone mantelzorgers gaan ook uit van deze benadering. Het gaat om het versterken van de positie van de mantelzorger. De relatie tussen het maatje en de deelnemer speelt daarbij een belangrijke rol. Het contact verloopt in een vriendschappelijke sfeer. De mantelzorger kan bij het maatje terecht voor ondersteuning en goede raad. Het maatje is voor de mantelzorger mentor en facilitator: iemand die mogelijkheden schept voor empowerment. Het is niet de bedoeling dat het maatje taken van de mantelzorger overneemt. Samen drempels over 13 Daarnaast is voor empowerment contact met lotgenoten belangrijk. Denk bijvoorbeeld aan deelname aan een zelfhulpgroep van moeders met een gehandicapt kind of een gespreksgroep voor allochtone mantelzorgers. Een lotgenotengroep zorgt voor extra steun, biedt de gelegenheid van elkaar te leren en om nieuwe vaardigheden te ontdekken en te oefenen. Wat verder bijdraagt aan de empowerment is het groeiende inzicht dat de allochtone mantelzorger krijgt in andere ondersteuningsmogelijkheden. Ook kan de mantelzorger dankzij haar nieuwe inzichten en vaardigheden nieuwe sociale relaties aangaan. Bekijk welke elementen van de empowermentbenadering bruikbaar zijn voor uw werkwijze en welke passen bij uw doelgroep, vrijwilligers en organisatie. Houd ook rekening met verschillende visies op individualiteit in andere culturen. In sommige culturen staat het individu minder centraal dan de gemeenschap, in vergelijking met de Nederlandse cultuur. Sterker maken Markant probeert mensen sterker te maken zodat ze weer kunnen deelnemen aan de samenleving en de regie over hun leven weer meer in eigen handen krijgen. Dit past bij de empowermentbenadering. 14 Samen drempels over Doelgroep bepalen De groep vrouwelijke allochtone mantelzorgers is divers. Lokale en regionale gegevens over aantallen, samenstelling en leefsituatie van allochtone bevolkingsgroepen zijn te verkrijgen via de gemeente, GG&GD en migrantenorganisaties. Die gegevens kunt u gebruiken om de doelgroep van een maatjesproject te bepalen. Ook kunt u een doelgroep afbakenen wanneer u in uw eigen organisatie een probleem bij een specifieke groep signaleert. Veelkleurig aanbod ontwikkelen Verken eerst de situatie van de diverse allochtone bewonersgroepen in de verschillende buurten of wijken in uw gemeente en leg contacten met hun vertegenwoordigers en organisaties. Dat helpt u bij het ontwikkelen van een veelkleurig ondersteuningsaanbod. Formuleer een diversiteitsbeleid dat door de hele organisatie, van het bestuur tot aan de uitvoerenden, wordt gedeeld. Het diversiteitsbeleid vormt de basis voor het aanbod, de werkwijze, houding en competenties van medewerkers. Zorg ook voor bijscholing in interculturele vaardigheden. Neem in de visie op het algemene mantelzorgbeleid de belangen van allochtone mantelzorgers op. Maak diversiteit tot uitgangspunt voor nieuw beleid en vraag van ondersteuners dat zij toegankelijk zijn voor alle verschillende groepen binnen het werkgebied van het steunpunt. Samen drempels over 15 Tips van Markant Tip 1: Werk langzaam en fundamenteel. Onderzoek eerst goed over welke groep mantelzorgers u het heeft. Verdiep u in hun cultuur en ga na waar gevoeligheden in de communicatie liggen. Het werkt het beste om, bijvoorbeeld als Steunpunt Mantelzorg, vooral advies te geven en mensen uit de eigen gemeenschappen het project te laten uitvoeren. Tip 2: Betrek bij de voorbereiding een allochtone collega uit de gemeenschap waarvoor u wilt werken. Samenwerken Of u met partners kunt samenwerken in een maatjesproject voor vrouwelijke allochtone mantelzorgers hangt af van de doelstelling en de doelgroep van het project. Als u wilt werven binnen een brede groep vrijwilligers, dan is de lokale vrijwilligerscentrale een logische keuze als samenwerkingspartner. Als vluchtelingen (mede) tot de doelgroep behoren, dan is een lokale vluchtelingenorganisatie de juiste samenwerkingspartner. Inventariseer in elk geval welke organisaties in uw gemeente met de doelgroep werken en ga na of er misschien al een maatjesproject is voor uw doelgroep. Zo voorkomt u overlap van projecten, en kunt u projecten op elkaar afstemmen of kiezen voor samenwerking. Ook organisaties die al werken voor de vrouwen uit uw doelgroep kunnen u nuttige informatie geven, bijvoorbeeld over hoe u de vrouwen kunt bereiken. 16 Samen drempels over Allochtone moeders van een gehandicapt kind kunnen te maken hebben met opvattingen in hun eigen omgeving die hun emancipatie bemoeilijken en hen in een sociaal isolement plaatsen. Daar moet u rekening mee houden als u hen als doelgroep kiest voor een maatjesproject. Zoek ervaringsdeskundigen of organisaties die u kunnen adviseren. Vergeet de gemeente niet als samenwerkingspartner. Mantelzorgondersteuning is onderdeel van het gemeentelijk beleid, en daartoe behoort ook multiculturele mantelzorgondersteuning. Agendeer multiculturele mantelzorgondersteuning bij de gemeente, bijvoorbeeld door een coalitie te vormen met zelfhulporganisaties en zorgorganisaties. Organiseer bijvoorbeeld ontmoetingsbijeenkomsten met allochtone mantelzorgers, wethouders en ambtenaren. Allochtone sleutelfiguren Allochtone sleutelfiguren kunt u incidenteel inschakelen vanwege hun invloed of omdat ze een groot netwerk hebben. Wees u ervan bewust dat u met de keuze voor een bepaalde sleutelfiguur vaak andere groepen uitsluit. Daarom kan het goed zijn om ook eens anderen te zoeken dan de bekende gezichten. Denk daarbij aan hun positie ten opzichte van de eigen achterban en zie hen niet als doorgeefluik maar als gelijkwaardige partners. Bedenk ook wat u hun als tegenprestatie te bieden hebt. Samen drempels over 17 4 De stappen van het maatjesconcept Na alle voorbereidingen is het zover: u gaat daadwerkelijk maatjescontacten tot stand brengen. Dat lukt het beste als u de basisstappen uit het maatjesconcept volgt. Hieronder vindt u per stap de aandachtspunten. A. Werving en selectie vrijwilligers U kunt maatjes werven in het bestaande netwerk van vrijwilligers, via het lokale steunpunt vrijwilligerswerk, via de lokale media en op plekken waar potentiële vrijwilligers te vinden zijn, bijvoorbeeld hogescholen of universiteiten. Begin klein om het maatjesproject overzichtelijk en beheersbaar te houden. De echte behoefte aan publiciteit ontstaat pas later, als het aantal koppelingen groeit. 18 Samen drempels over Voorbeeld wervingstekst Vriendendiensten Hoor ns is een vriendendienst, actief in Midden en Oost Twente, die vrijwilligers koppelt aan deelnemers die een langdurend psychiatrische probleem hebben of hebben gehad. Het bezoekcontact is bedoeld om het sociale element te doorbreken. Het gaat niet om een hulpverleningscontract maar om aanwezigheid en het ondernemen van alledaagse activiteiten als koffie drinken, spelletjes doen, wandelen, vissen, enzovoorts. Het gaat om één per week of één keer per twee weken. Bent u geduldig, ondernemend en beleeft u er plezier aan om met andere mensen contact te leggen? Meld u dan bij ons aan als vrijwilliger. Vooraf moet het duidelijk zijn wat voor vrijwilligers u zoekt en wat uw belangrijkste selectiecriteria zijn. Als u uitgaat van de empowermentbenadering, is het bijvoorbeeld belangrijk dat de vrijwilliger als mentor faciliteert in het maatjescontact. De vrijwilliger moet daarvoor respectvol en geduldig zijn, en grenzen kunnen stellen. Ook zijn vaardigheden nodig die helpen de positie van de mantelzorger te versterken. De vrijwilliger moet geen werk of zorg gaan overnemen, maar de goede weg wijzen en een bondgenoot zijn. Let verder op de levenservaring, motivatie, verwachtingen en de beschikbare tijd van het maatje. Samen drempels over 19 Voorbeeld selectiecriteria Buddyzorg Buddyzorg stelt aan een buddy de volgende persoonlijke en praktische voorwaarden. Deze worden in de training getoetst en in openheid met de buddy besproken, zowel in geval van aanname als bij afwijzing. Tijdens de training zijn minstens twee ervaren trainers aanwezig. Persoonlijke kwaliteiten Communicatief vaardig zijn (luisteren, vragen stellen, inleven, verwoorden van gevoelens en gedachten) Zelfkennis en (zelf)reflectie hebben (je sterke en zwakke punten kennen, kritiek kunnen horen en nadenken over hoe jij in relatie tot de ander functioneert) Stabiel zijn, over een stabiele persoonlijkheid beschikken (om kunnen gaan met je eigen emoties, niet zelf midden in een verwerkingsproces zitten) Respect hebben voor de ander, je kunnen verplaatsen in de waarden en normen van de ander (niet oordelend zijn) Kunnen relativeren (om kunnen gaan met eigen en andermans grenzen, emoties kunnen loslaten) Integer zijn (onder andere betrouwbaar zijn in afspraken, eerlijk zijn, zorgvuldig zijn) Praktische voorwaarden Tijd hebben, minimaal één dagdeel in de week / twee weken Deelnemen aan de verplichte basistraining en de maandelijkse intervisieavonden Bron: Mezzo 20 Samen drempels over Allochtone vrijwilligers hebben door hun culturele achtergrond een ervaringsdeskundigheid die van pas kan komen in het maatjescontact. Ook kunnen zij zelf mantelzorger zijn of zijn geweest. Houd er wel rekening mee dat optreden als ondersteuner in de eigen gemeenschap een grote verantwoordelijkheid inhoudt voor de vrijwilliger. Als het maatjescontact niet goed verloopt, kan hij/zij er door hun omgeving op worden aangekeken. Bespreek dit tijdens de selectie en begeleiding van de allochtone vrijwilliger. Als het maatjescontact bovenop de eigen taak als mantelzorger komt, is dat ook iets waaraan u extra aandacht moet geven. Zorg voor een onkostenregeling en eventueel andere faciliteiten. Vergoed onkosten liever via een vaste vergoeding dan via declaraties achteraf. En bied vrijwilligers de mogelijkheid om cursussen en trainingen te volgen. Kijk ook of u mogelijkheden kunt creëren om vanuit het vrijwilligerswerk door te stromen, bijvoorbeeld naar betaald werk wanneer dat gewenst is. Zo maakt u het maatjescontact extra aantrekkelijk. Nederlandse vrijwilligers Markant merkte dat veel allochtone cliënten juist een Nederlandse vrijwilliger willen omdat dat de kans op roddel in de eigen gemeenschap verkleint. Samen drempels over 21 B. Werving en selectie deelnemers Hoe meer u van de doelgroep weet, hoe beter en gerichter u kunt communiceren. Lees tijdschriften en bekijk internetsites en tv-programma s die speciaal op de doelgroep gericht zijn. Ga zelf op wijk- en buurtniveau op onderzoek uit. Zijn er speciale winkels waar allochtone vrouwen boodschappen doen? Zijn er clubs of centra waar zij vaak te vinden zijn? Welke moskeeën, tempels of kerken bezoeken ze? Welke feesten en festivals zijn er? Kijk niet alleen naar taalcursussen, maar bijvoorbeeld ook naar naailessen, fietscursussen of zwemlessen. Ook activiteiten voor moeders of kinderen vormen een goede ingang. Denk aan netwerken rond moedercentra, kinderopvang, basisscholen, tussen- en buitenschoolse opvang, huiswerkbegeleiding of speel-o-theken. Maak deze verkenningstochten bij voorkeur niet alleen maar verdeel ze onder meerdere mensen. Zo verbreedt u het draagvlak in de organisatie. Allochtone mantelzorgers komen vaak alleen via het verwijsnetwerk, dus investeer ook
