Transcript
Διδάσκων Φιλοσοφία: Αρχαία ελληνική Φιλοσοφία: Από τον Θαλή στοναριστοτέλη 2 Ο κ. Β. Κάλφας είναι επιστημονικός υπεύθυνος της μετάφρασης των απάντων του Aριστοτέλη από τις εκδόσεις Nήσος και το ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, και της συλλογικής ψηφιακής εγκυκλοπαίδειας «Πλάτων» από το ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Διευθύνει τη σειρά «Οι πλατωνικοί διάλογοι» στις εκδόσεις Εστία. Έχει δημοσιεύσει τα βιβλία: Eπιστημονική Πρόοδος και Oρθολογικότητα: Προς μια ρεαλιστική Aνασυγκρότηση της Σύγχρονης Eπιστημολογίας, Σύγχρονα Θέματα, Θεσσαλονίκη η έκδοση, Nήσος, Aθήνα (με τον M.Z. Kοππιδάκη και τον Δ. Kυρτάτα) Tα Eσόμενα: H αγωνία της πρόγνωσης στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, Kαρδαμίτσα, Aθήνα η έκδοση Πλάτων «Tίμαιος», Πόλις, Aθήνα η Εστία Aριστοτέλης «Περί φύσεως (Φυσικά 2ο βιβλίο)», Πόλις, Aθήνα Φιλοσοφία και επιστήμη στην Aρχαία Eλλάδα, εκδ. Πόλις, Aθήνα (με τον Γ. Zωγραφίδη) Aρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι, Ίδρυμα Nεοελληνικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη Aριστοτέλης, «Mετά τα φυσικά. βιβλίο A», Πόλις, Aθήνα Aριστοτέλης, «Περί γενέσεως και φθοράς», Νήσος, Aθήνα Aριστοτέλης, «Φυσικά», Νήσος, Aθήνα Η φιλοσοφία του Αριστοτέλη. Εισαγωγή και ανθολόγιο κειμένων. Κάντε κλικ εδώ https://repository.kallipos.gr/handle/11419/683 Συντελεστές Βιντεοσκόπηση: Χρήστος Τσούνης Μοντάζ: Νίκος Γκικόπουλος, Δημήτρης Αγγελάκης. Η βιντεοσκόπηση έγινε τον Ιούλιο του 2016 στο στούντιο του Mathesis στην Αθήνα. Φιλοσοφία: Αρχαία ελληνική Φιλοσοφία: Από τον Θαλή στοναριστοτέλη 3 Φιλοσοφία: Αρχαία ελληνική Φιλοσοφία: Από τον Θαλή στοναριστοτέλη 4 Περιγραφή του μαθήματος Το μάθημα παρακολουθεί τα πρώτα βήματα της φιλοσοφίας στην αρχαία Ελλάδα, από τις αρχές του 6ου αιώνα ως την ενηλικίωσή της με τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Υιοθετείται η χρονολογικη εξιστόρηση, με τρεις βασικές ενότητες: 1. Η γέννηση της φιλοσοφίας, η μετάβαση από τον μύθο στον λόγο. 2. Η προσωκρατική περίοδος, από τον Θαλή στον Δημόκριτο. 3. Η κλασική περίοδος, από τους Σοφιστές και τον Σωκράτη στον Αριστοτέλη. Το μάθημα απευθύνεται σε όλους. Δεν ζητά παρά εγρήγορση, φιλομάθεια και προσοχή. Διδακτικό υλικό του μαθήματος Γενικά έργα Gigon, O. Βασικά προβλήματα της αρχαίας φιλοσοφίας, μτφ. Ν. Σκουτερόπουλος. Αθήνα: Γνώση, Guthrie, W. K. C. Οι έλληνες φιλόσοφοι από το Θαλή ως τον Αριστοτέλη, μτφ. Α. Σακελλαρίου. Αθήνα: Παπαδήμας, Hadot, P. Τι είναι η αρχαία ελληνική φιλοσοφία;, μτφ. Ά. Κλαμπατσέα. Αθήνα: Ίνδικτος, Κάλφας, Β. και Γ. Ζωγραφίδης. Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι, Θεσσαλονίκη: ΙΝΣ Vegetti, M. Ιστορία της αρχαίας φιλοσοφίας, μτφ. Γ.Χ. Δημητρακόπουλος. Αθήνα: Τραυλός, η εβδομάδα Nestle, W. Από τον μύθο στον λόγο: Η εξέλιξη της ελληνικής σκέψης από τον Όμηρο ως τη σοφιστική και τον Σωκράτη, 2 τόμοι, μτφ. Ά. Γεωργίου. Αθήνα: Γνώση, Snell, B., Η ανακάλυψη του πνεύματος, μτφ. Δ. Ιακώβ, Αθήνα: ΜΙΕΤ, Vernant, J. P. Οι απαρχές της ελληνικής σκέψης. Αθήνα: Καρδαμίτσα, Vernant, J. P. Μύθος και σκέψη στην αρχαία Ελλάδα, μτφ. Σ. Γεωργούδη. Αθήνα: Καρδαμίτσα, η εβδομάδα Kahn, C. Ο Αναξίμανδρος και οι απαρχές της ελληνικής κοσμολογίας, μτφ. N. Γιανναδάκης. Αθήνα: Πολύτυπο, Kahn, C. Ο Πυθαγόρας και οι Πυθαγόρειοι, μτφ. Μ. Σταυροπούλου. Αθήνα: Ενάλιος, Kirk, G. S., J. E.Raven και M. Schofield. Οι προσωκρατικοί, μτφ. Δ. Κούρτοβικ. Αθήνα: ΜΙΕΤ, Πορφύριος ο Τύριος, Πυθαγόρου βίος, μτφ Κ. Μακρής, Αθήνα: Κατάρτι, η εβδομάδα Θανασάς, Π. Ο πρώτος «δεύτερος πλούς»: Είναι και κόσμος στο ποίημα του Παρμενίδη. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Federigo, E. και M. Mazzioti. Οι θεωρίες του Δημοκρίτου του Αβδηρίτη, μτφ. A. A. Παπαϊωάννου. Ξάνθη: Διεθνές Δημοκρίτειο Ίδρυμα, Kirk, G. Ηράκλειτος. Τα κοσμολογικά αποσπάσματα, μτφ. Ν. Γιανναδάκης. Αθήνα: Πολύτυπο, 1985. Φιλοσοφία: Αρχαία ελληνική Φιλοσοφία: Από τον Θαλή στοναριστοτέλη 5 Kirk, G. S., J. E.Raven και M. Schofield. Οι προσωκρατικοί, μτφ. Δ. Κούρτοβικ. Αθήνα: ΜΙΕΤ, Long, A. A. (επιμ.). Προσωκρατικοί φιλόσοφοι: Συναγωγή συστατικών μελετών. Αθήνα: Παπαδήμας, Μουρελάτος, Φ.-Α. Οδοί της γνώσης και της πλάνης: Λόγος και εικόνα στον Παρμενίδη. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ρούσσος, Ε. Ηράκλειτος, εισ.-μτφ.-σχ. Αθήνα: Στιγμή, Τζαβάρας, Ι. Η ποίηση του Εμπεδοκλή. Αθήνα: Δωδώνη, η εβδομάδα Gigon, O. Σωκράτης: Η εικόνα του στην ποίηση και την ιστορία, μτφ. Ά. Γεωργίου. Αθήνα: Γνώση, Guthrie, W. K. C. Ο Σωκράτης, μτφ. Τ. Νικολαΐδης. Αθήνα: ΜΙΕΤ, Guthrie, W. K. C. Οι σοφιστές, μτφρ. Δ. Τσεκουράκης. Αθήνα: ΜΙΕΤ, Καστοριάδης, Κ. Η ελληνική ιδιαιτερότητα, τομ.1-3, Αθήνα: Κριτική Kerferd, G. Β. Η σοφιστική κίνηση, μτφ. Π. Φαναράς. Αθήνα: Καρδαμίτσα, Romilly, J. de. Οι μεγάλοι σοφιστές στην Αθήνα του Περικλή, μτφ. Φ. Κακριδής. Αθήνα: Καρδαμίτσα, Σάντας, Γ. Σωκράτης: Φιλοσοφία στους πρώιμους διαλόγους του Πλάτωνα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, Σκουτερόπουλος, Ν. H αρχαία Σοφιστική. Tα σωζόμενα αποσπάσματα, εισ.-μτφ.-σχ. Aθήνα: Γνώση, Vlastos, G. Σωκράτης: ειρωνευτής και ηθικός φιλόσοφος, μτφ. Π. Kαλλιγάς. Aθήνα: Bιβλιοπωλείον της «Eστίας», (1993). 5η εβδομάδα Η Εγκυκλοπαίδεια του Πλάτωνα, επιμ. Β. Κάλφας, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, 2015 κάντε κλικ εδώ Πλάτων, Συμπόσιον, κείμ.-μτφ.-ερμηνεία Ι. Συκουτρής. Αθήνα: Εστία, Πλάτων, Τίμαιος, εισ.-μτφ.-σχ. Β. Κάλφας. Αθήνα: Εστία, Annas, J. Πλάτων, μια σύντομη εισαγωγή, μτφ. Ε. Λεοντσίνη, Θεσσαλονίκη: Θύραθεν Taylor, A. E. Πλάτων: O άνθρωπος και το έργο του, μτφ. Ι. Αρζόγλου. Αθήνα: ΜΙΕΤ, Vlastos, G. Πλατωνικές μελέτες, μτφ. I. Aρζόγλου. Aθήνα: MIET, η εβδομάδα Αριστοτέλης, Κατηγορίαι Περί ερμηνείας, εισ.-μτφ.-σχόλια Π. Καλλιγάς. Αθήνα: Νήσος, Αριστοτέλης, Περί γενέσεως και φθοράς, εισ.-μτφ.-σχόλια Β. Kάλφας. Αθήνα: Νήσος, Αριστοτέλης, Φυσικά, εισ.-μτφ.-σχόλια Β. Kάλφας. Αθήνα: Νήσος, Αριστοτέλης, Τέχνη Ρητορική, εισ.-μτφ.-σχόλια Π. Μπασάκος. Αθήνα: Νήσος, Adler, M. J. Ο Αριστοτέλης για όλους: Δύσκολος στοχασμός σε απλοποιημένη μορφή, μτφ. Π. Κοτζιά-Παντελή. Αθήνα: Παπαδήμας, During, I. Ο Αριστοτέλης, 2 τόμοι, μτφ. Π. Κοτζιά-Παντελή, Α. Γεωργίου-Κατσιβέλα. Αθήνα: ΜΙΕΤ, Κάλφας, Β., Η φιλοσοφία του Αριστοτέλη, ψηφιακή έκδοση 2015 κάντε κλικ εδώ https://repository.kallipos.gr/handle/11419/683 Kullmann, W. Η πολιτική σκέψη του Αριστοτέλη, μτφ. Α. Ρεγκάκος. Αθήνα: ΜΙΕΤ, Κουλουμπαρίτσης, Λ. Η φυσική του Αριστοτέλους, μτφ. Μ. Γιόση, Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών 2012. Φιλοσοφία: Αρχαία ελληνική Φιλοσοφία: Από τον Θαλή στοναριστοτέλη 6 Rapp, C. Εισαγωγή στον Αριστοτέλη, μτφ. Η. Τσιριγκάκης, Αθήνα: εκδ. 8, 2012 Ross, D. Αριστοτέλης, μτφ. Μ. Μητσού. Αθήνα: ΜΙΕΤ, Κόντος, Π. Η αριστοτελική ηθική και οντολογία. Αθήνα: Κριτική, 2000. Φιλοσοφία: Αρχαία ελληνική Φιλοσοφία: Από τον Θαλή στοναριστοτέλη 7 Περιεχόμενα Διδάσκων... 1 Συντελεστές... 2 Περιγραφή του μαθήματος... 4 Διδακτικό υλικό του μαθήματος... 4 Περιεχόμενα... 7 Εβδομάδα 1: Τα πρώτα βήματα της φιλοσοφίας : Η γέννηση της φιλοσοφίας... 8 V1.1.0 :Εισαγωγή... 9 V1.1.1 :Τι είναι η φιλοσοφία, πότε γεννήθηκε; (9 ) V1.1.2 :Ο ρόλος του Αριστοτέλη (7 ) V1.1.3 :Πολιτικές εξελίξεις - Μίλητος (8 ) V1.1.4 :Αλφάβητο (7 ) V1.1.5 :Νόμισμα και γλώσσα (9 ) V Μύθος λόγος (10 ) : Θαλής V1.2.1 Θαλής - εισαγωγικά (10 ) V1.2.2 Ανέκδοτα και φιλοσοφική θεωρία (7 ) V1.2.3 Ελλάδα και Ανατολή (10 ) V1.2.4 Το νερό ως αρχή (12' ) V1.2.5 Είναι ο Θαλής ο πρώτος φιλόσοφος; (7 ) Οι απομαγνητοφωνήσεις έγιναν από... 32 Εβδομάδα 1: Τα πρώτα βήματα της φιλοσοφίας 8 Εβδομάδα 1: Τα πρώτα βήματα της φιλοσοφίας 1.1: Η γέννηση της φιλοσοφίας Εισαγωγή https://www.youtube.com/watch?v=geuoubxmtf8 V1.1.1 Τι είναι η φιλοσοφία, πότε γεννήθηκε; (9 ) https://www.youtube.com/watch?v=s0z3kerqtts V1.1.2 Ο ρόλος του Αριστοτέλη (7 ) https://www.youtube.com/watch?v=ummhnxynmzq V1.1.3 Πολιτικές εξελίξεις - Μίλητος (8 ) https://www.youtube.com/watch?v=fvyzssxvzpu V1.1.4 Αλφάβητο (7 ) https://www.youtube.com/watch?v=8jt-kwpidwk V1.1.5 Νόμισμα και γλώσσα (9 ) https://www.youtube.com/watch?v=tvkofuq3xu0 V1.1.6 Μύθος - λόγος (10 ) https://www.youtube.com/watch?v=-evtsjwo0g0 Εβδομάδα 1: Τα πρώτα βήματα της φιλοσοφίας 9 V1.1.0 :Εισαγωγή Γεια σας. Το μάθημα αυτό θα καλύψει μία περίοδο αρκετά μεγάλη της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας. Θα ξεκινήσουμε απ' τη γένεση της Φιλοσοφίας στις αρχές του 6ου αι. και θα φτάσουμε μέχρι και τον Αριστοτέλη δηλ. στο τέλος του 4ου. Άρα πρακτικά θα διατρέξουμε 3 περίπου αιώνες, κάτι λιγότερο, της εξέλιξης της αρχαίας ελληνικής σκέψης, καλύπτοντας αυτό που στην περιοδολόγηση της Αρχαίας Φιλοσοφίας είναι οι δύο πρώτες φάσεις της δηλ. η προσωκρατική περίοδος και η κλασσική περίοδος με τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, αφιερώνοντας κι ένα κομμάτι, ένα κεφάλαιο, το πρώτο μας μάθημα στη γέννηση της Φιλοσοφίας, που περισσότερο είναι ένα πρόβλημα με το οποίο οποιοσδήποτε ασχολείται με την Αρχαία Φιλοσοφία πρέπει να αναμετρηθεί. Να πω λοιπόν κάποιες γενικές αρχές τις οποίες θα ακολουθήσω σ' αυτό το μάθημα: το 1ο είναι ότι δεν μιλάμε για αυστηρή φιλοσοφία όταν μιλάμε γι' αυτήν την πρώιμη φάση της ανάπτυξης της φιλοσοφίας, θα μπορούσε να 'ναι, με την ίδια λογική και τα ίδια περίπου κεφάλαια, να μιλήσουμε για την γένεση της αρχαίας επιστήμης. Επιστήμη και φιλοσοφία δηλ. τον 6ο τουλάχιστο και τον 5ο αι. δεν διαφοροποιούνται στην Αρχαία Ελλάδα. Οι ίδιοι άνθρωποι που κάνουν φιλοσοφία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι κάνουν και επιστήμη. Η διάκριση επιστήμης και φιλοσοφίας είναι μεταγενέστερη. Θα αρχίσει τον 5ο αι. όταν τα μαθηματικά γίνονται ο πρώτος επιστημονικός κλάδος που αυτονομείται, φεύγει απ' τη φιλοσοφία δηλ. και γίνεται κατά κάποιο τρόπο ένα επάγγελμα, αφού δεν είναι κατ' ανάγκην ο μαθηματικός και φιλόσοφος ή ο φιλόσοφος και μαθηματικός. Έχουμε μια διάκριση δηλ. μια μορφή κατανομής της εργασίας και στο τέλος του 5ου προς τις αρχές του 4ου τον δρόμο των μαθηματικών παίρνει και η αστρονομία. Στην ουσία αυτές οι δύο επιστήμες θα μείνουνε και σ' όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας ως οι μόνες αυτόνομες επιστήμες. Όλες οι άλλες λεγόμενες σημερινές επιστήμες ανήκουνε στην Αρχαία Φιλοσοφία, είναι κομμάτια δηλ. της φιλοσοφίας και μ' αυτήν την έννοια η ανάπτυξη, κυρίως στα πρώτα στάδια της φιλοσοφικής σκέψης, θα έλεγα ότι είναι ανάπτυξη ταυτοχρόνως και της επιστημονικής σκέψης. Μια 2η αρχή είναι ότι θα θεωρήσω σ' αυτά τα μαθήματα ότι δεν ξέρουμε τίποτα από φιλοσοφία, θα ξεκινήσω δηλ. κυριολεκτικά απ' το μηδέν. Ίσως μια γενική γνώση της Αρχαίας Ιστορίας, των βασικών της περιόδων, αλλά και αυτό δεν νομίζω ότι είναι απολύτως απαραίτητο αλλά θεωρώ ότι όσοι θα παρακολουθήσουν αυτά τα μαθήματα λογικά έχουν μια τέτοια γνώση. Άρα τουλάχιστον στον τομέα τον εσωτερικό της Φιλοσοφίας όποια έννοια εμφανίζεται θα προσπαθώ να την ορίζουμε κιόλας, να την ορίζω, οπότε να ξεκινήσουμε λίγο πολύ από το μηδέν. Αυτό είναι το πλεονέκτημα της Αρχαίας Φιλοσοφίας είναι ιστορικά η πρώτη φιλοσοφία οπότε δεν προϋποθέτει κάτι προηγούμενο, οπότε μπορούμε να δουλέψουμε κυριολεκτικά εισαγωγικά. Επομένως έχουμε να κάνουμε με ένα εισαγωγικό μάθημα που απευθύνεται σ' ένα κοινό που ενδιαφέρεται το οποίο είναι γενικώς μορφωμένο, θα λέγαμε, αλλά δεν έχει ειδικές γνώσεις Φιλοσοφίας. Εβδομάδα 1: Τα πρώτα βήματα της φιλοσοφίας 10 Και το τελευταίο: συνηθίζω να δουλεύω αρκετά με κείμενα. Θα προσπαθήσω να το αποφύγω όπου γίνεται. Όπου δεν γίνεται θα το κάνουμε μαζί, θα έχετε μπροστά σας κάποια κείμενα με τον τρόπο που θα δείτε και με βάση αυτά θα δουλεύουμε όπου υπάρχουν κείμενα. Στην πρώτη φάση της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας τα κείμενα είναι πάρα πολύ περιορισμένα, πιθανότατα η φιλοσοφία ξεκίνησε ως προφορική διδασκαλία και μετάδοση, αλλά από ένα σημείο και μετά έχουμε κάποια υπολείμματα, κάποια λείψανα, κάποια αποσπάσματα, αρχαίων κειμένων απ' τους προσωκρατικούς δηλ. και τα κείμενα γίνονται πάρα πολλά πια όταν φτάσουμε στον Πλάτωνα και στον Αριστοτέλη. Εκεί επειδή είμαστε περιορισμένοι απ' τον χρόνο αναγκαστικά θα περιοριστούμε σε μία επιλογή κάποιων κύριων σημείων που θα ήθελα να τα δούμε από το πρωτότυπο, όταν λέω πρωτότυπο όχι κατ' ανάγκην απ' το αρχαίο κείμενο. Το αρχαίο κείμενο θα το χρησιμοποιήσουμε με πολλή φειδώ μόνο όταν είναι κατανοητό και όταν είναι καλύτερα κατανοητό απ' τη μετάφραση. Κατά κανόνα θα δουλέψουμε με μεταφράσεις, να πω ότι όλες σχεδόν οι μεταφράσεις, αν δεν το επισημάνω εκείνη τη στιγμή, είναι δικές μου οπότε δεν χρειάζεται να δίνω τον μεταφραστή κάθε στιγμή. Οπότε σαν συμπέρασμα της εισαγωγής αυτής: εισαγωγή, όχι ιδιαίτερες γνώσεις, θα προχωρήσουμε ιστορικά, δηλ. θα πάμε από τους πρώτους φιλοσόφους στους μεταγενέστερους, χωρίς να κάνουμε άλματα μέσα στο χρόνο, και θα δουλέψουμε με βάση κείμενα. Αυτά θα έλεγα είναι τα στοιχεία που θα ήθελα να επισημάνω αρχίζοντας αυτά τα μαθήματα. V1.1.1 :Τι είναι η φιλοσοφία, πότε γεννήθηκε; (9 ) Το πρώτο μάθημα είναι αφιερωμένο στη γένεση της Φιλοσοφίας η οποία συνήθως στη βιβλιογραφία παρουσιάζεται σαν ένα πρόβλημα Ένα πρόβλημα που θεωρούσαν ίσως λυμένο το 19ο αι., όταν περισσότερο γερμανοί φιλόλογοι στράφηκαν στο παρελθόν και προσπάθησαν να οριοθετήσουνε τη γένεση της Φιλοσοφίας, συνήθως περιγράφεται με όρους όπως ελληνικό θαύμα ή πέρασμα απ' τον μύθο στο λόγο . Θα προσπαθήσουμε να το προσεγγίσουμε προσπαθώντας να ισορροπήσουμε ανάμεσα στη ρήξη και στη συνέχεια, θεωρώντας ότι στην Ιστορία τα σημεία συνέχειας είναι πιο σημαντικά συνήθως απ' τα στοιχεία της ρήξης. Η λέξη λοιπόν φιλοσοφία ή τα επίθετα ή ουσιαστικά φιλόσοφος και το ρήμα φιλοσοφώ εμφανίζονται αρκετά αργά στην αρχαία ελληνική γλώσσα, πράγμα που μοιάζει λίγο παράδοξο. Στην ουσία σε δύο κείμενα του 5ου αι. εμφανίζεται το ρήμα φιλοσοφώ όχι η φιλοσοφία , σε δύο διάσημα κείμενα, αλλά δεν έχει τη σημασία που του δίνουμε σήμερα δηλ. της θεωρίας για τον κόσμο, για τον άνθρωπο, για την κοινωνία. Το πρώτο κείμενο είναι ο περίφημος διάλογος Κροίσου και Σόλωνα στον Ηρόδοτο και το δεύτερο ο Επιτάφιος του Περικλή δηλ. το κείμενο του Θουκυδίδου που περιγράφει τον υποτιθέμενο επιτάφιο του Περικλή. Και στις δύο περιπτώσεις, η 2η μάλιστα είναι και διάσημη, είναι συνήθως αυτό το χωρίο του Επιταφίου που κρατάν στο μυαλό τους οι έφηβοι μαθητές, και στις δύο λοιπόν περιπτώσεις φιλοσοφώ σημαίνει αγαπώ τη σοφία , τίποτα παραπάνω όπως είναι και η ετυμολογία της λέξης του ρήματος φιλοσοφώ . Φιλοσοφία, φιλοσοφώ, σημαίνει είμαι φίλος της σοφίας ή έχω μια τάση... μία αναζήτηση για τη σοφία. Η παλιά Εβδομάδα 1: Τα πρώτα βήματα της φιλοσοφίας 11 λέξη δηλαδή είναι η σοφία και η καινούρια που κάποια στιγμή συντίθεται είναι η φιλοσοφία ή ο φιλόσοφος. Το παράξενο είναι ότι αν διαβάσουμε τα πλατωνικά τώρα κείμενα, τα οποία είναι γραμμένα απ' τις αρχές του 4ου αι. και μετά, το πρώτο μισό χοντρικά του 4ου αι., η φιλοσοφία εμφανίζεται ως περίπου μια καθιερωμένη απασχόληση μια καθιερωμένη δράση ανθρώπων που έχουν έναν ιδιαίτερο τρόπο ζωής. ο Σωκράτης είναι το ίνδαλμα, η κλασσική μορφή του φιλοσόφου, σαν να είναι ο όρος δηλ. γνωστός και καθιερωμένος. Άρα, αν προσπαθήσουμε να σκεφτούμε πότε καθιερώθηκε αυτός ο όρος, δεν έχουμε και πολλά κείμενα απ' τον 5ο αι., το πιο πιθανό είναι να είναι στη γενιά του Σωκράτη, δηλ. στο τέλος του 5ου αι. και αμέσως μετά στον Πλάτωνα. Ποια είναι η δυσκολία: αν πούμε ότι η Φιλοσοφία ξεκινάει τότε που εμφανίζεται η λέξη φιλοσοφία ή το ρήμα φιλοσοφώ ή ο φιλόσοφος , τότε θα πάμε τη γένεση της Φιλοσοφίας πάρα πολύ αργά. Όλοι έχουμε την πεποίθηση, και θα δούμε από πού ξεκίνησε αυτή η πεποίθηση, ότι η Φιλοσοφία έχει ξεκινήσει πολύ νωρίτερα. Κατά τον Αριστοτέλη, στον οποίο θα γυρίσουμε σε λίγο, η Φιλοσοφία ξεκινάει με τον Θαλή δηλ. στις αρχές του 6ου αι. και εκείνη η γενιά των μιλήσιων φιλοσόφων, των μαθητών των υποτιθέμενων του Θαλή δηλ. ο Αναξίμανδρος και ο Αναξιμένης, που έρχονται αμέσως μετά, καθιερώνουν ένα νέο τρόπο εξήγηση της φυσικής πραγματικότητας. Αυτό για τον Αριστοτέλη είναι η απαρχή της Φιλοσοφίας. Ακόμα κι αν δεν είναι ακριβώς έτσι, θα αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα όταν θα συζητήσουμε για τον Θαλή. Και εμείς πιστεύουμε σήμερα ότι η Φιλοσοφία στα μέσα του 6ου αι. δηλ. μ' αυτή τη γενιά των Μιλησίων ή με τον Πυθαγόρα, που είναι περίπου την ίδια εποχή, λίγο αργότερα, ήδη υπάρχει. Άρα, πιο λογικό είναι να σκεφτούμε ότι απλώς ο όρος δεν υπήρχε αλλά υπήρχε ένας τρόπος καινούριος θεώρησης των πραγμάτων, παρά να σκεφτούμε ότι η Φιλοσοφία έρχεται αρκετά αργά. Αυτό βέβαια τι σημαίνει; Ότι αν ρωτούσαμε τον Θαλή τον Αναξίμανδρο, τον Πυθαγόρα αλλά ακόμα και τον Ηράκλειτο και τον Παρμενίδη, που είναι στο τέλος του 6ου στις αρχές του 5ου αι., τι είστε εσείς, δεν είναι καθόλου σίγουρο τι θα μας απαντούσαν. Σίγουρα δεν θα μας απαντούσαν ότι είναι φιλόσοφοι, διότι δεν υπήρχε ο όρος. Δεν ξέρω, δεν μπορώ να φανταστώ αυτή είναι η δυσκολία μας να εισέλθουμε στον τρόπο σκέψης των αρχαίων πώς οι ίδιοι αντιλαμβάνονταν τον εαυτό τους. Πιθανόν να χρησιμοποιούσαν έναν καθιερωμένο όρο ότι είναι ποιητές, αν γράφαν ποίηση όπως ο Παρμενίδης, αργότερα ο Εμπεδοκλής, ή σοφοί αν είχαν έπαρση ώστε να θεωρήσουν τον εαυτό τους σοφό, πάντως φιλόσοφο δεν θα όριζαν τον εαυτό τους. Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχε φιλοσοφία κι αυτό θα προσπαθήσουμε να δείξουμε σε αυτή τη σειρά των μαθημάτων. Το να πεις, τώρα, ότι ξαφνικά με το Θαλή ή τέλος πάντων τη γενιά αυτή των πρώτων μιλησίων φιλοσόφων, περνάμε ακαριαία, κατά κάποιο τρόπο, από μία περίοδο της σκέψης των αρχαίων Ελλήνων, όπου κυρίαρχο στοιχείο ήταν η μυθική εξήγηση της πραγματικότητας, σε μία φιλοσοφική εξήγηση της πραγματικότητας, πρακτικά σημαίνει ορθολογική εξήγηση της πραγματικότητας, μου φαίνεται αδιανόητο. Τα πράγματα δεν γίνονται ποτέ έτσι, υπάρχουν στοιχεία συνέχειας που συνδέουν μια εποχή με την επόμενη, και αυτά θα προσπαθήσουμε σιγά σιγά να διαγνώσουμε πηγαίνοντας κι εμείς σ' αυτή την περίοδο, γιατί θα πρέπει να πούμε ότι η καινοτομική σκέψη του Αριστοτέλη να πει ότι τότε γεννήθηκε η Φιλοσοφία στην ουσία υιοθετήθηκε από όλους τους μεταγενέστερους. Εβδομάδα 1: Τα πρώτα βήματα της φιλοσοφίας 12 Ακόμα και σήμερα όποιο βιβλίο Ιστορίας της Φιλοσοφίας διαβάσετε, όχι μόνο της αρχαίας αλλά και κάθε φιλοσοφίας, θα δεχτεί την αριστοτελική άποψη ότι εκεί πρέπει να ψάξουμε τις απαρχές της Φιλοσοφίας. Το ζήτημα είναι να καθορίσουμε τι στοιχεία είν' αυτά που γεννούν το καινούριο σε σχέση με το παλιό. Το να πεις άλμα, ρήξη, πέρασμα, απ' τον μύθο στο λόγο είναι μια σχετικά καλή περιγραφή, υπονομεύει λίγο, υποτιμάει αν θέλετε το μύθο, ο οποίος δεν είναι τόσο απλό φαινόμενο στην ανθρώπινη σκέψη, θα δούμε άλλωστε τον Πλάτωνα, δύο αιώνες μετά, να κάνει ευρεία χρήση μύθων και τους μύθους να τους θεωρεί συστατικό στοιχείο της Φιλοσοφίας του. Τι μπορούμε να πούμε: θα επισημάνω δύο στοιχεία, αποφεύγω να δώσω έναν ορισμό της Φιλοσοφίας, ο ορισμός της Φιλοσοφίας δεν υπάρχει ακόμα και σήμερα, τότε ίσως ήταν πιο εύκολα τα πράγματα, αν έδινε λοιπόν κάποιος δύο στοιχεία για την καινούρια σκέψη που γεννάται εκείνη την εποχή θα έλεγα ότι το ένα είναι η προσπάθεια εξήγησης των φαινομένων, είτε είναι φυσικά τα φαινόμενα είτε είναι ανθρώπινα τα φαινόμενα, χωρίς προσφυγή στο υπερφυσικό, είτε είναι θεοί ή οτιδήποτε. Και το δεύτερο ότι η Φιλοσοφία προϋποθέτει μια οικονομία σκέψης, δηλ. το πολλαπλό, το πολύπλοκο, το χαώδες, θα εξηγηθεί με βάση λίγα πράγματα, έννοιες, αρχές, ουσίες, φύσης, όπως το πει ο καθένας, αλλά το βασικό είναι ότι το πολλαπλό εξηγείται από το μοναδικό, ει δυνατόν, ή από το λίγο στην επόμενη περίπτωση. Αυτή λοιπόν η οικονομία σκέψης απ' τη μια πλευρά ή η οικονομία εννοιών αν θέλετε, και αφετέρου η μη προσφυγή στο υπερφυσικό ίσως είναι τα καθοριστικά γνωρίσματα της πρώτης φάσης της Φιλοσοφίας. Θα δούμε στη συνέχεια πώς αυτά καθιερώνονται σιγά σιγά. V1.1.2 :Ο ρόλος του Αριστοτέλη (7 ) Σημαντικός λοιπόν είναι ο ρόλος του Αριστοτέλη σ' αυτήν την περιοδολόγηση της πρώιμης ελληνικής Φιλοσοφίας. Και δεν είναι μόνο στο ότι προσδιόρισε το πότε αρχίζει η Φιλοσοφία, -με το Θαλή στη Μίλητο των αρχών του 6ου αιώνα-, αλλά καθόρισε και τις βασικές τομές στην Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία. Είναι ο πρώτος δηλ. που έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στο ρόλο του Παρμενίδη, και νομίζω ότι θα τον ακολουθήσουμε και σ' αυτό στα μαθήματα που έπονται, και το δεύτερο, θεώρησε πολύ μεγάλη τομή τη στροφή του Σωκράτη, εμείς θα λέγαμε των σοφιστών και του Σωκράτη, στα τέλη του 5ου αιώνα, όταν η φιλοσοφία φεύγει απ' τη φύση και κατά τη ρήση του Κικέρωνα προσγειώνεται στον κόσμο των ανθρώπων. Δηλαδή κυρίαρχο φαινόμενο πια απ' το τέλος του 5ου αιώνα και μετά, κυρ
