Transcript
Geldtuinen bij buitenplaatsen Onlangs schreef ik voor een themanummer over tuinarcheologie van historische buitenplaatsen een artikel over hetbijzondere Huis te Ankeveen.1 In deenorme, voormalige 'lusthoP (nu deelsweiland), aangelegd tussen circa 1715 en1735, zijn de afgelopen jaren ondermeer duizenden halve kralen, schelpen,stukken natuuxsteen uit alle delen vanEuropa en stukken koraal uit de koraal-gebieden bij Australia gevonden.2 Aldeze stukken en brokken maaktenonderdeel uit van een 'kralentuin' enwerden onder meer gebruikt hij vijver-partijen en fonteinen.Zoals bekend maakten kralen, evenalsbijvoorbeeld kaurischelpen, onderdeeluit van het internationale geldverkeer.'De glaskralen werden vooral tenbehoeve van de ruilhandel in opdrachtvan de Indische compagnieen (ondermeer) vervaardigd door de AmsterdamseGlasfabriek. Daarnaast werden de kralengebruikt voor de tuinversiering. 'Wantnu bestond de mogelijkheid om ook inde winter de tuin van kleuren te voorzien'.4 Of het hierbij alleen om tuinversiering te doen viel, zoals uit de opmerking van Honig valt op te maken, valt tebetwijfelen (zie hieronder). Over de toe-passing van glazen kralen in tuinen(lusthoven) van buitenplaatsen valt nogveel te ontdekken.Vooral de Noord-I Iollandse Zaan-streek en Brock in Waterland staanbekend om hun (gerestaureerde) kralen-tuinen. Maar ook op andere plaatsenkwamen dit soort tuinen voor, vaakvoorzien van schelpen, koralen en stukken glas. 'Te Zaandijk was de 'Koralen-tuin' van de familie Ilonig zeerberoemd, met perken voorzien van veel-kleurige koralen, en in het midden eengrotwerk, waartegen monsterdierenopkropen, die met hun koralen ruggenin het schijnsel der zon een fantastischaanzien hadden'.5Als we de inventarislijst bij het testament van Maria Elisabeth de Wale (derijke stichtster van de lusthof bij hetHuis te Ankeveen) bekijken, valt op datde exotische objecten niet op zichzelfstaan.6 Heel veel tuinornamenten enaanplantingen blijken vanuit de helewereld afkomstig. Hierachter schuiltnatuurlijk een bedoeling. Het was eenuiting van wereldse rijkdom en contac-ten (handelsnetwerken en -rclaties) diealle tentoongespreid werden in de tuin.Dit was niet alleen voor het eigen plezier van de eigenaresse, maar vooralvoor de (internationale) bezoekers vande buitenplaats, waarbij de wcrcldsc tuinvol verhalen met glans uitstraalde op deeigenaresse en inrichtster.De kralentuinen vormen naar mijnmening een soort extravagante etalagesvan geld en daarmee van wereldse, ANTON I.E.CRUYSIIF.KKGravure I litis icAnkeveen doorI lv ii di ik Spilin tin,tekenaar Jan de Beijer,1749. .;:. ■ BUIS t. ANKKVKKN zo ait C sta rtrepcrute- ,n i7tg. DE BEELDENAAR 2013-4159 wel vaart. Deze uiting van rijkdom is eenvorm van beeldtaal, waarin de tuin eenafspicgeling is van de wereldse schoon-heid en gasten moet verwonderen ofimponeren. Vanuit die uitleg aan dekralentuinen valt te verklaren, waaromdc duizenden aangetroffen kralen bijna Brokken gebrokenglaskralen cnsamengestelde diversesteensoorten vermengdmet witte en bliiuivegebroken glaskralen,collect ie R. tie I Innii,Hilversum.Een brok gebrokenglaskralen, collectieR. tie Iltitin. Hilversum. ^«7"Hi//i//iMm;i/jiirmnijHiijini|innnnrrmiinipnwiy>i!0/2345678 allemaal in de lengte zijn gebroken. Ditmoet wel opzettelijk zijn gedaan: hetonklaar maken van geld. In 'afvalpro-ducten' geloof ik niet, hiervoor zijn ersimpelweg te veel aangetroffen. Toe-komstig onderzoek naar kralentuinenkan uitwijzen of deze omgang met geld,waarbij kralen opzettelijk in de lengtezijn gebroken, een algemene praktijkwas in de vroege achttiende eeuw, of datin Ankeveen sprake is van een uniek,lokaal verschijnsel. Anton Cruysheer is archeoloog van opleiding enis na enkele werkzame jaren als archeoloog enerfgoedadviseur, nu werkzaam hij ile abn-aiiir)Bank, afd. Enterprise Data Management. In zijnvrije tijd is hij onder meer voorzitter van de awnafdeling Naerdincklant Archeologie Gooi enVechtstreek.
[email protected]. CRUYSHEER 2013, 15-21.2. veenman 1995, 83-87.3. beek et al, 1984.4. honk; 1974, 30.5. iionig 1974, 31.6. cruysheer 2013, 18; zandvi.iet 2006, 70.LITERATUURB. VAN beek / H. JACOB] / M. SGHARLOO Geld door dceeuwen been (1984).a.t.e. cruysheer Dc tuin van het I Iuis te Anke-veen Naerdincklant Special 1 (2013) 15-21.s. honig Een Zaanse 'Tuin van Vermaak' Bijdrugenen Mededelingen van Het Nederl'anils Openlucht-musewn nr. 1 (1974) 24-31.j.M. veenman Kralen uit Ankeveen 7;/ dc Gloriosa',12(1995)83-87.K. zandvliet 250 rijksten van de 17de eeuwQuote (i.s.m. Rijks Museum) (Nieuw AmsterdamUitgevers, 2006) 70.DE BEELDENAAR 2013-4160
