Transcript
4. JAKIE TRAKTATY MIĘDZYNARODOWE TWORZĄ PRAWO HUMANITARNE? Współczesne międzynarodowe prawo humanitarne, zapoczątkowane pierwszą konwencją genewską z 1864 r., rozwijało się etapami, często dopiero po wydarzeniach, podczas których byłoby bardzo przydatne. Stanowiło ono odpowiedź na stale rosnące zapotrzebowanie na pomoc humanitarną, co z kolei wynikało z doskonalenia nowych rodzajów broni i występowania nowych typów konfliktów. Oto wykaz najważniejszych traktatów międzynarodowych w ujęciu chronologicznym, według dat ich przyjęcia: 1864 Konwencja genewska o polepszeniu losu rannych żołnierzy w armiach w polu będących 1868 Deklaracja petersburska (zakazująca używania podczas wojny pewnych pocisków) 1899 Konwencje haskie o prawach i zwyczajach wojny lądowej oraz o przystosowaniu do wojny morskiej zasad konwencji genewskiej z 1864 r. 1906 Wprowadzenie zmian do konwencji genewskiej z 1864 r. 1907 Wprowadzenie zmian do konwencji haskich z 1899 r. i przyjęcie nowych konwencji 1925 Protokół genewski o zakazie używania podczas wojny gazów duszących, trujących lub podobnych oraz środków bakteriologicznych 1929 Dwie konwencje genewskie: - Wprowadzenie zmian do konwencji genewskiej z 1906 r. - Konwencja genewska o traktowaniu jeńców wojennych (nowa) 1949 Cztery konwencje genewskie: I O polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych II O polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków się zbrojnych na morzu III O traktowaniu jeńców wojennych IV O ochronie osób cywilnych podczas wojny (nowa) 1954 Konwencja haska o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego 1972 Konwencja o zakazie doskonalenia, produkowania i przechowywania broni bakteriologicznych (biologicznych) i toksycznych oraz o ich zniszczeniu 1977 Dwa protokoły dodatkowe do czterech konwencji genewskich z 1949 r., które wzmacniaj± ochronę ofiar konfliktów zbrojnych o charakterze międzynarodowym (protokół I) i nie międzynarodowym (protokół II) 1980 Konwencja o zakazie lub ograniczeniu używania pewnych broni konwencjonalnych, które mogą być uważane za powodujące nadmierne cierpienia lub za posiadające niekontrolowane skutki. Obejmuje ona: - Protokół (I) o niewykrywalnych odłamkach - Protokół (II) o zakazie lub ograniczeniu używania min, min-pułapek i innych podobnych urządzeń - Protokół (III) o zakazie lub ograniczeniu używania broni zapalających 1993 Konwencja o zakazie doskonalenia, produkowania, przechowywania i używania broni chemicznych oraz o ich zniszczeniu 1995 Protokół dotyczący oślepiających broni laserowych (protokół IV [nowy] do konwencji z 1980 r.) 1996 Wprowadzenie zmian do Protokołu o zakazie lub ograniczeniu używania min, min-pułapek i innych podobnych urządzeń (protokół II [zmieniony] do konwencji z 1980 r.) 1997 Konwencja o zakazie używania, przechowywania, produkowania i przekazywania min skierowanych przeciwko ludziom oraz o ich zniszczeniu 2003 Protokół dotyczący wybuchowych pozostałości wojny (protokół V [nowy] do konwencji z 1980 r.) ODPOWIEDŹ NA WYDARZENIA Ta lista wyraźnie ukazuje, że niektóre konflikty zbrojne wywarły mniej lub bardziej bezpośredni wpływ na rozwój prawa humanitarnego. Przykładowo: Podczas pierwszej wojny światowej (1914-1918) stosowano takie metody walki, które - nawet jeśli nie były zupełnie nowe - to po raz pierwszy były używane w tak szerokim zakresie. W tym kontekście można wymieni gaz trujący, pierwsze bombardowania powietrzne, a także branie do niewoli setek tysięcy jeńców wojennych. Odpowiedzi na te nowe sytuacje były traktaty z 1925 r. i z 1929 r.
Podczas drugiej wojny światowej (1939-1945) zginęło tyle samo osób cywilnych, co żołnierzy. Dla porównania należy zaznaczyć, że podczas pierwszej wojny światowej stosunek ten wynosił 1:10. Te tragiczne liczby, a zwłaszcza straszliwe następstwa, jakie druga wojna wywołała wśród ludności cywilnej, skłoniły społeczność międzynarodową do wprowadzenia zmian do konwencji międzynarodowych, jakie wówczas obowiązywały, oraz do przyjęcia nowego dokumentu: czwartej konwencji genewskiej o ochronie osób cywilnych. W późniejszym okresie, w 1977 r. protokoły dodatkowe stały się odpowiedzi± na problemy humanitarne występujące podczas wojen narodowowyzwoleńczych. Konwencje z 1949 r. tylko częściowo dotyczyły tych kwestii. GENEZA KONWENCJI Z 1949 ROKU Konferencja dyplomatyczna, zorganizowana w 1874 r. w Brukseli z inicjatywy cara Rosji Aleksandra II, przyjęła międzynarodową deklarację o prawach i zwyczajach wojennych. Tekst ten jednak nie był ratyfikowany przez państwa, gdyż niektóre rządy nie chciały formalnie wiązać się traktatem. Pomimo tego, projekt brukselski był ważnym etapem w procesie kodyfikacji prawa wojennego. W 1934 r. odbyła się w Tokio XV Międzynarodowa Konferencja Czerwonego Krzyża, która zatwierdziła przygotowany przez MKCK tekst międzynarodowej konwencji o losie i ochronie osób cywilnych będących obywatelami państwa nieprzyjacielskiego, które znajdują się na terytorium należącym do strony wojującej lub przez nią okupowanym. Jednak w odniesieniu do tego dokumentu również nie podjęto żadnych działań, gdyż rządy nie wyraziły zgody na zwołanie konferencji dyplomatycznej, która miałaby zadecydować o jego przyjęciu. W rezultacie projekt tokijski nie był stosowany podczas drugiej wojny światowej i wszyscy wiemy, do czego to doprowadziło. GENEZA PROTOKOŁÓW Z 1977 ROKU Konwencje genewskie z 1949 r. stanowiły ogromny postęp w rozwoju prawa humanitarnego. Jednakże po dekolonizacji nowe państwa nie chciały wiązać się normami prawnymi, w których przygotowaniu same nigdy nie brały udziału. Co więcej, przepisy traktatowe dotyczące prowadzenia działań wojennych nie były zmieniane od czasu konwencji haskich z 1907 r. Ponieważ jednak obawiano się, że wprowadzanie zmian do tekstu konwencji genewskich mogłoby zagrozić temu, co udało się osiągnąć w 1949 r., postanowiono wzmocnić ochronę ofiar konfliktów zbrojnych poprzez przyjęcie nowych dokumentów w formie protokołów dodatkowych do konwencji genewskich (zob. odpowiedź na pyt. 9). Konwencje genewskie z 1949 r. i ich protokoły dodatkowe z 1977 r. zawierają prawie 600 artykułów i są głównymi dokumentami międzynarodowymi
