5. Równowaga Budżetowa – Deficyt Budżetowy – Dług Publiczny

Transcript

Równowaga budżetowa to taki stan budżetu, w którym wydatki znajdują pokrycie w dochodach: wydatki = dochody Na ogół budżety wykazują odchylenia od stanu równowagi, czyli występuje jakieś saldo: Rzadziej nadwyżka budżetowa: dochody > wydatki Częściej deficyt budżetowy: dochody < wydatki Za niezrównoważony uznaje się budżet, w którym występuje deficyt, czyli ujemne saldo budżetowe. 1. Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem sektora finansów publicznych. 2. Dochody publiczne i wydatki publiczne oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy jednostkami tego sektora. Sektora finansów publicznych i podsektorów: rządowego, samorządowego i ubezpieczeń społecznych; Pierwotne (kredytowe), przy ustalaniu salda, do dochodów nie są zaliczane środki pochodzące z poprzednich okresów, jak również pożyczki i kredyty. Wydatki bez obsługi długu publicznego; nie zachodzi powiększenie martwego długu publicznego netto Majątkowe, różnica między dochodami budżetowymi, pomniejszonymi o dochody ze sprzedaży majątku publicznego i o pożyczki inwestycyjne a wydatkami bieżącymi budżetu. Informuje o zmianie stanu majątku publicznego państwa. Ogólne, uwzględnia całość obciążeń państwa – zarówno wynikających z rozliczeń w kraju i z zagranicą. Krajowe, saldo ogólne po skorygowaniu o budżetowe rozliczenia zagraniczne. Realne (w cenach stałych) i nominalne (w cenach bieżących). Kasowe, różnica pomiędzy uzyskanymi faktycznie dochodami a zrealizowanymi wydatkami. Memoriałowe, po stronie dochodów - dochody zrealizowane i należne, po stronie wydatków – wydatki dokonane i wymagalne zobowiązania.     Nadmierne wydatki budżetowe (duże inwestycje publiczne, transfery, wysokie koszty obsługi kosztu długu publicznego); Zbyt niskie dochody budżetowe (niskie stopy opodatkowania, mała efektywność systemu ściągania podatków, pogorszenie koniunktury gospodarczej). Z reguły większy deficyt w okresie recesji, gdy PKB spada i mniejszy w okresie ożywienia, kiedy PKB wykazuje znaczny wzrost Roszczeniowe oczekiwania różnych grup społecznych, że państwo będzie spełniać funkcję gwaranta bezpieczeństwa socjalnego, finansując część konsumpcji mniej zamożnych. Sposób uchwalania budżetu przez parlament. Różne siły społeczne - z jednej strony zainteresowane są minimalizacją podatków, z drugiej zaś maksymalizacją wydatków. Zwykle nikt nie jest zainteresowany w zrównoważeniu dochodów z wydatkami. DEFICYT RZECZYWISTY faktyczna różnica pomiędzy wydatkami a dochodami budżetowymi DEFICYT CYKLICZNY różnica między wydatkami i dochodami państwa, realizowanymi w warunkach, gdy gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu mocy produkcyjnych (okres recesji lub ożywienia) DEFICYT STRUKTURALNY symulowane, hipotetyczne różnice między wydatkami a dochodami, realizowanymi w warunkach pełnego zatrudnienia i naturalnej stopy bezrobocia 1. Sprzedaż skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym. 2. Kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych. 3. Pożyczki. 4. Prywatyzacja majątku Skarbu Państwa. 5. Nadwyżka budżetu państwa z lat ubiegłych. 6. Podwyższenie podatkowów. 7. Dodatkowa emisja pieniądza.  Dodatkowy wzrost podaży rządowych papierów dłużnych na pokrycie dodatkowego deficytu,  Wzrost oprocentowania rządowych papierów dłużnych (wzrost stopy procentowej),  Napływ kapitału spekulacyjnego,  Aprecjacja,  Spadek konkurencyjności krajowych przedsiębiorstw,  Ujemne saldo obrotów bieżących bilansie płatniczym w wyniku działania mechanizmu tzw. Bliźniaczych deficytów (twin deficits).  Deficyt budżetowy finansowany długiem stanowi drenaż oszczędności, podnosi stopę procentową i zmniejsza inwestycje prywatne (tzw. efekt wypychania);  Przyszli podatnicy spłacają wierzycieli – redystrybucja międzypokoleniowa;  W przypadku długu zagranicznego musi to oznaczać w przyszłości redystrybucję na rzecz zagranicy;  Różne skutki deficytu w zależności od struktury wydatków.  Spieniężanie deficytu versus zwiększanie długu;  Niezależność banku centralnego;  Polityka wyważonych podwyżek stóp BC;  W długim okresie finansowanie długiem może być inflacjogenne. z Maastricht – poziom długu publicznego, obok ograniczeń dotyczących deficytu, stanowi kryterium, w oparciu o które Komisja bada przestrzeganie dyscypliny budżetowej w państwach członkowskich. Protokół w sprawie procedury stosowanej w wypadku nadmiernego deficytu, stanowiący załącznik do Traktatu z Maastricht – określa: - wartość bazową relacji długu publicznego do PKB na poziomie 60%, - wartość bazową relacji deficytu publicznego do PKB na poziomie 3%. Traktat W 2008 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w Polsce wyniósł 3,9% PKB, a więc przekroczył wartość referencyjną wynoszącą 3,0% i nie utrzymuje się już na bliskim jej poziomie. W związku ze zgłoszeniem przez Polskę deficytu budżetowego przekraczającego poziom 3,0% PKB w roku 2008, Komisja Europejska (KE) wszczęła w maju 2009 r. procedurę nadmiernego deficytu. Łączne finansowe zobowiązania podmiotów sektora publicznego z tytułu zróżnicowanych z ekonomicznego i prawnego punktu widzenia zdarzeń prawno-finansowych, a przede wszystkim – niedoborów powstających w wyniku finansowania nadwyżki wydatków publicznych ponad dochody publiczne skumulowane w poprzednich okresach. Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów: 1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne; 2) zaciągniętych kredytów i pożyczek; 3) przyjętych depozytów; 4) wymagalnych zobowiązań: a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych, b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych, będącą dłużnikiem. Ze względu na strukturę władz publicznych: - dług centralny (państwowy), - dług lokalny (samorządowy), - dług sektora ubezpieczeń społecznych. Kryterium swobody decyzji podmiotów, które pożyczają władzom publicznym pieniądze: 1. Dobrowolny, 2.Przymusowy. Kryterium rozpoznawania przyczyn i skutków zadłużenia publicznego: 1. Globalny dług publiczny. 2. Wewnętrzny (krajowy) dług publiczny pożyczki na krajowych rynkach finansowych. 3. Zewnętrzny (zagraniczny) dług publiczny pożyczki za granicą. Kryterium rzeczywistego obciążenia gospodarki i społeczeństwa: 1.Dług publiczny brutto - zobowiązania władz publicznych względem podmiotów krajowych i zagranicznych, znajdujących się poza sektorem publicznym. 2. Dług publiczny netto - jest to pomniejszona wielkość brutto o należności od podmiotów z innych sektorów. Należności te mogą wynikać ze stosunków wierzycielsko-dłużniczych, jak i przymusowych (podatki, cła i opłaty). Ze względu na czas, na który zaciągnięto zobowiązania: 1. Dług krótkoterminowy (płynny) 2. Długoterminowy (fundowany). Ze względu na sposób liczenia: 1. 2. Dług nominalny, Dług realny (według kapitału). Ze względu na charakter zobowiązań: 1. 2. Dług rzeczywisty (wymagalne zobowiązania bilansowe), Dług potencjalny (z uwzględnieniem udzielonych przez władze publiczne gwarancji i poręczeń oraz innych zobowiązań). l. Długo utrzymujący się deficyt budżetowy, który przekształca się w dług publiczny. 2. Okresy wzmożonych wydatków publicznych, np. w czasie wojen i recesji w gospodarce. 3. Realizowana doktryna ekonomiczna, polegająca na utrzymywaniu deficytu budżetowego i długu publicznego jako narzędzi interwencjonizmu państwowego. 4. Realizacja celów politycznych rządzących, którzy nie podwyższają podatków, ale nie dokonują również koniecznych redukcji wydatków publicznych. 5. Wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłużenia. 6. Zaległości o charakterze odszkodowań czy rekompensat w tytułu nie wywiązywania się budżetu ze świadczeń wobec ludności np. nie podwyższania w pewnym okresie płac w sferze budżetowej. 7. Kumulacja niedoborów z tytułu publicznych poręczeń i gwarancji oraz zobowiązań zaciąganych przez fundusze, agencje rządowe i inne jednostki sfery budżetowej. 8. Zobowiązania odszkodowawcze. 9. Przymusowe wywłaszczenia mienia na zasadach odpłatności. 1. 2. 3. 4. 5. Czy deficyt budżetowy i dług publiczny są zawsze źródłem inflacji? Czy dług publiczny jest krzywdzącym obciążeniem przyszłych pokoleń? Czy powiększanie długu publicznego prowadzi do fiskalnego bankructwa? Czy deficyt budżetowy wysysa oszczędności sektora prywatnego? Czy deficyt budżetowy i koszt obsługi długu publicznego wypiera inwestycje prywatne? 1. 2. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości PKB. Zakaz finansowania deficytu budżetu państwa poprzez zaciąganie zobowiązań w banku centralnym W przypadku, gdy wartość relacji kwoty PDP do PKB jest większa od 50%, a nie większa od 55%, to na kolejny rok: a) Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa niż analogiczna relacja z roku bieżącego, b) Powyższa relacja stanowi górne ograniczenie relacji deficytu każdej jednostki samorządu terytorialnego do jej dochodów, jaka może zostać uchwalona w budżecie jednostki samorządu terytorialnego; W przypadku, gdy wartość relacji kwoty PDP do PKB jest większa od 55%, a nie większa od 60%, to na kolejny rok: a) RM uchwala projekt ustawy budżetowej, w której jako górne ograniczenie deficytu jest jego poziom zapewniający, że relacja długu Skarbu Państwa do PKB przewidywana na koniec roku budżetowego, którego dotyczy projekt ustawy, będzie niższa od relacji w roku poprzedzającym rok budżetowy, cd. b) górne ograniczenie relacji deficytu każdej JST do jej dochodów, jaka może zostać uchwalona w budżecie JST zostaje zmniejszone przez pomnożenie przez współczynnik R, wyliczany w następujący sposób: R = (0,6 - PDP/PKB) : 0,05, c) Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie relacji PDP do PKB. W przypadku, gdy wartość relacji kwoty PDP do PKB jest równa lub większa od 60%: a) poczynając od siódmego dnia po dniu ogłoszenia takiej relacji jednostki sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji, b) RM najpóźniej w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia takiej relacji przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie tej relacji poniżej 60%, cd. c) w kolejnym roku budżetowym obowiązuje zakaz udzielania nowych poręczeń i gwarancji przez jednostki sektora finansów publicznych, d) w projekcie ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy oraz w uchwalonych budżetach jednostek samorządu terytorialnego kwota wydatków jest równa lub niższa od kwoty dochodów. Zgodnie z art. 70 ustawy z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych Minister Finansów zobowiązany jest do opracowania co roku trzyletniej strategii zarządzania długiem Skarbu Państwa (SP) oraz oddziaływania na państwowy dług publiczny. Dokument ten Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów do zatwierdzenia, a następnie Rada Ministrów przedstawia go Sejmowi wraz z uzasadnieniem projektu ustawy budżetowej. 1. 2. W szerszym znaczeniu stanowi element polityki fiskalnej i obejmuje decyzje, jaka część wydatków państwa ma być finansowana poprzez zaciąganie długu, a zatem jaka będzie wielkość długu publicznego. W węższym znaczeniu oznacza sposób finansowania potrzeb pożyczkowych państwa oraz kształtowanie struktury długu, a więc wybór rynków, instrumentów i terminów emisji. Celem minimalizacja kosztów obsługi długu w długim horyzoncie czasu przy przyjętych ograniczeniach odnośnie do poziomu: a) ryzyka refinansowania, b) ryzyka kursowego, c) ryzyka stopy procentowej, d) ryzyka płynności budżetu państwa, e) pozostałych rodzajów ryzyka, w szczególności ryzyka kredytowego i operacyjnego, f) rozkładu kosztów obsługi długu w czasie. Zadania Strategii 1. Zwiększanie płynności rynku SPW (emisja dużych serii obligacji, dostosowanie polityki emisyjnej do warunków rynkowych, w tym popytu w poszczególnych segmentach rynku SPW), 2. Zwiększanie efektywności rynku SPW (dopasowanie harmonogramu emisji na rynku krajowym i zagranicznym do uwarunkowań rynkowych i budżetowych), 3. Zwiększanie przejrzystości rynku SPW (publikacja kalendarzy emisji SPW, rocznych, kwartalnych i miesięcznych planów podaży SPW na rynku krajowym i zagranicznym, promocja rynku elektronicznego).