Transcript
Budżet państwa - funkcje, zasady Budżet państwa, plan finansowy państwa, zestawienie prognozowanych na następny rok budżetowy dochodów i wydatków rządowych, sporządzone przez rząd (projekt budżetu) i zatwierdzone (po wprowadzeniu ewentualnych poprawek) przez parlament, najczęściej w formie ustawy budżetowej. Budżetowa ustawa, jeden z najważniejszych aktów prawnych obowiązujących w państwie, określający jego roczny plan finansowy obejmujący dochody i wydatki zwane budżetem państwa. Projekt ustawy budżetowej opracowany przez ministra finansów (minister), uchwalany jest przez Radę Ministrów i przedstawiany sejmowi i senatowi do 31 X każdego roku. Jeżeli rząd nie jest w stanie przedstawić go w tym terminie, to zobowiązany jest do przedłożenia projektu ustawy o prowizorium budżetowym, która określa dochody i wydatki państwa na określoną część roku i traci moc z chwilą uchwalenia ustawy budżetowej. Budżet państwa może być zrównoważony (gdy kwoty dochodów i wydatków są sobie równe) lub niezrównoważony. W tym drugim przypadku może mieć miejsce deficyt budżetowy lub nadwyżka budżetowa. Budżet państwa musi zawierać także określenie sposobów pokrycia deficytu lub rozdysponowania nadwyżki. Charakter i wewnętrzna struktura budżetu państwa jest wyrazem kompromisu pomiędzy ścierającymi się interesami gospodarczymi i politycznymi. Deficyt budżetowy, niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej nadwyżka wydatków nad dochodami). Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być kredyty bankowe udzielane przez bank centralny, emisja papierów wartościowych, podwyższenie stopy podatkowej, a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza. Nadwyżka budżetowa, dodatnia różnica pomiędzy wpływami budżetu państwa gromadzonymi głównie z podatków i innych opłat o podobnym charakterze (np. opłaty celne), uzupełnianymi okresowo pożyczkami wewnętrznymi (np. w drodze emisji obligacji i zewnętrznymi, a jego wydatkami związanymi głównie z
koniecznością finansowania tzw. sfery budżetowej oraz zabezpieczenia obsługi zadłużenia wewnętrznego i zewnętrznego. Funkcje budżetu: - rozdzielna - polega na rozdzielaniu części dochodu narodowego. Zewnętrznym wyrazem tej funkcji jest gromadzenie i dzielenie przez budżet określonych zasobów pieniężnych. Skutkiem działalności jest przesuwanie siły nabywczej pieniędzy równymi podmiotami gosp. narodowej. Budżet państwa jest podstawowym narzędziem redystrybucji dochodu narodowego; - kontrolna - polega na wykorzystaniu informacji o gromadzeniu i podziale• zasobów budżetowych do kontroli procesów gospodarczych; - bodźcowa - polega na wykorzystaniu stosunków ekonomicznych budżetu z różnymi podmiotami gospodarczymi zwłaszcza - przedsiębiorstw do wywołania u nich określonych zachowań; - fiskalna - funkcja budżetu polega na przejmowaniu dochodów podmiotów działających poza państwem na rzecz budżetu. Ogólne zasady i tryb gromadzenia środków pieniężnych objętych budżetem państwa oraz przeznaczania tych środków na finansowanie zadań wynikających z funkcji państwa oraz formy organizacyjnoprawne jednostek, które realizują zadania objęte budżetem jest zawarta w ustawie prawo budżetowe.
Budżetowe prawo, dział prawa wyodrębniony z prawa finansowego, obejmujący wszelkie przepisy regulujące zasady i procedury tworzenia i funkcjonowania budżetu państwa i budżetów samorządowych, określające w szczególności strukturę wewnętrzną budżetu, tj. zakres dochodów i wydatków oraz zakres odpowiedzialności za niewykonanie ustawy budżetowej. Obowiązujące obecnie w Polsce prawo budżetowe zostało uchwalone 1991.
Główne zasady budżetowe: - zasada jedności - wymaga objęcia całości dochodów i wydatków państwa jednym tylko budżetem (jedność formalna) oraz przeznaczenia wszystkich dochodów budżetowych na pokrycie całości wydatków budżetowych (jedność materialna), - zasada powszechności (zupełności) - polega na objęciu budżetem państwa działalności finansowej wszystkich jednostek państwowych, niezależnie od formy, w jakiej rozliczają się one z budżetem, - zasada roczności - zapewnia periodyczność uchwalanego przez parlament budżetu, - zasada szczegółowości - oznacza takie usystematyzowanie dochodów i wydatków budżetowych, aby właściwie wyrażały działalność rządu, pozwalając na pełną jej ocenę przez parlament. - zasada - uprzedniości zobowiązuje do uchwalenia budżetu przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego, - zasada przejrzystości - wymaga przedstawiania budżetu w możliwie jasnym układzie, - zasadę jawności wymaga, aby klasyfikacja dochodów i wydatków ułatwiała kontrolę polityki finansowej rządu przez parlament i opinię publiczną. - zasada równowagi budżetowej - zgodnie z którą przewidywane wydatki z budżetu powinny Formy organizacyjne gospodarki budżetowej. Gospodarowanie publicznymi zasobami finansowymi oprócz tego, że powinno odbywać się z przestrzeganiem przepisów prawa finansów publicznych oraz przestrzeganiem zasad finansów publicznych wymaga funkcjonowania odpowiednich form organizacyjnych jednostek sektora finansów publicznych. W polskim systemie gospodarowania funduszami publicznymi istnieją 4 takie formy Jednostki budżetowe:1. Jednostka finansów publicznych: dysponuje środkami publicznymi
nie prowadzi działalności gospodarczej (instytucja o charakterze non-profit, nie skupia się na maksymalizacji zysków) reprezentowana przez Skarb Państwa lub przez jednostki samorządu terytorialnego regulowana ustawami
Wyróżniamy 3 rodzaje jednostek finansów publicznych:1) podmioty prowadzące gospodarkę finansową w oparciu o budżet własny 2) podmioty prowadzące działalność na podstawie rocznych planów finansowych określonych w ustawie o finansach publicznych 3) państwowe osoby prawne działające na podstawie ustaw, które sporządzają plany finansowe zgodne z przepisami powołanymi przez te ustawy Jednostkami finansów publicznych nie są jednostki prawne jedynie wyposażone w mienie państwowe oraz państwowe osoby prawne, które spełniają zadania publiczne, a ich dochody z finansów publicznych są częścią dochodu całkowitego (np. KRUS, ZUS). Zakresem działania jednostki finansów publicznych obejmują Skarb Państwa oraz gminy, powiaty i województwa, a także te osoby prawne, które wypełniają zadania publiczne państwa lub samorządu o charakterze władczym lub niewładczym i których działalność jest finansowana ze środków publicznych w części lub w całości. Zakład budzetowy
2. Zakład budżetowy jest wyodrębnioną jednostką organizacyjną, nie posiada osobowości prawnej. Odpłatnie wykonuje swoje zadania, a ponadto co odróżnia go od jednostki budżetowej, to fakt, iż może on finansować swoje wydatki własnymi dochodami. W zasadzie powinien być samowystarczalny. Jednakże może on otrzymywać dotację przedmiotową z budżetu oraz dotację celową na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji. Ponadto nowo utworzony zakład budżetowy może otrzymać jednorazową dotację z budżetu na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe. Łączne dotacje dla zakładu budżetowego nie mogą przekroczyć 50 % jego dochodów własnych.
Podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy obejmujący: a) przychody b) wydatki, stanowiące koszty działalności c) stan środków obrotowych
Podstawą gospodarki finansowej gospodarstwa pomocniczego jest plan finansowy obejmujący: 1. 2. 3. 4.
przychody wydatki ? koszty rachunek wyników stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem
W planie finansowym gospodarstwa pomocniczego wyszczególnia się:
d) wpłaty do budżetu a) przychody własne Ponadto w planie finansowym winny być wyszczególnione: 1. 2. 3. 4.
przychody dotacje wydatki na wynagrodzenia i składki naliczane od wynagrodzeń wydatki inwestycyjne ( majątkowe)
b) dotacje c) wydatki na wynagrodzenia i składki naliczane od wynagrodzeń W formie gosp. pomocniczego prowadzone są zazwyczaj: ośrodki szkoleniowe, warsztaty szkolne.
Państwowe zakłady budżetowe ? tworzą, łączą i likwidują ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie. Samorządowe zakłady budżetowe ? tworzą, łączą i likwidują organy stanowiące samorządu terytorialnego.
3. Gospodarstwa pomocnicze. Gospodarstwo pomocnicze ? jest wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo częścią jednostki budżetowej ( tzw. działalnością uboczną). Winno być ono samowystarczalne chociaż może otrzymywać dotacje przedmiotowe z budżetu. Gospodarstwo pomocnicze tworzy kierownik jednostki budżetowej po uzyskaniu zgody: a.
b.
w przypadku gospodarstwa pomocniczego państwowej jednostki budżetowej właściwego ministra, kierownika urzędu centralnego lub wojewody w przypadku gospodarstwa pomocniczego samorządowej jednostki budżetowej ? zarządu jednostki samorządu terytorialnego.
Gospodarstwo pomocnicze wpłaca do budżetu 50 % osiągniętego zysku.
4. Środki specjalne. Środki specjalne ? to wyodrębniona finansowo cześć podstawowej działalności jednostki budżetowej, środki te gromadzone są na wyodrębnionym rachunku bankowym. Środki specjalne mogą być tworzone: 1.
2.
3.
4.
na podstawie ustaw lub uchwał organów stanowiących samorządu terytorialnego, z tytułu spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej, z tytułu odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie oddane jedn. budżetowej w zarząd bądź użytkowanie, z tytułu sprzedaży zapasów środków materiałowych przechowywanych w celach mobilizacyjnych.
Środki specjalne przeznacza się na cele wskazane w ustawi, uchwale, na cele wskazane przez darczyńcę lub spadkodawcę lub też na odtworzenie mienia wymienionego w punkcie 3 i 4.
Podstawą działalności środków specjalnych jest plan finansowy, w którym wyodrębnia się w szczególności:
a) wynagrodzenia i składki naliczane od wynagrodzeń,
b) wydatki inwestycyjne
