Transcript
Clio'nun Peşinde Bir Tarihçi: Prof. Dr. Sina Akşin ve KonferansınınArdından Dr. Bahri ATAÜniversitemiz, 10 Kasım günü Atatürk'ü Anma konferansında ülkemizin seçkintarihçilerinden Prof. Dr. Sina Akşin'i ağırladı.Eski Yunan mitolojisinde güzel sanatlara esin kaynağı olan 9 ilham perisi vardır.Tarihçinin ilham perisi ise Clio'dur. Prof. Akşin, yazılarında sadece bilimsel tarihçiliğivurgulamakla ve tarihçinin diğer sosyal bilimlere(iktisat, sosyoloji, psikoloji, siyaset bilim)ilişkisin biraz da olsa bilgisinin olması gerektiğini söylemekle yetinmeyip, estetik değer kaygısı taşıyan bir tarihçidir. Prof. Akşin, 31 Mart Olayı üzerine yazdığı doktora tezi ileyerli yabancı pek çok belgeyi kullanarak, 15 günün tarihini "ayaklanmayı kimler planladı?" sorusu çerçevesinde çözümlemiştir. Doçentlik tezi ise İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele dönemidir. Bu çalışmalar, pek çok geleneksel tarih çalışmasındanfarklı olarak, "yarı-yol hipotezine" dayalı ve mikro-tarih yönteminin kullanıldığıaraştırmalardır. Yani, kısa bir süreyi çok sayıda belgeyi kullanarak, ayrıntılı biçimdeyazmıştır. Öte yandan Prof. Akşin, tarihçilerin makro-tarih incelemeleri de yapmalarınısavunmaktadır.1977 tarihinde yapılan Felsefe Kurumu'nun Türkiye'de Tarih Eğitimi Seminerinde;"-Söylev, ilkokul ve ortaokullarda kullanılabilir." derken, "-bu ülkede bir lise mezunuNutuk'u okuyabilmeli ve anlayabilmelidir." demektedir. Prof. Akşin, cumhuriyetinkurucusunun dilinin 50 yıl sonra anlaşılamamasını çok anarşik bir olay olarakdeğerlendirmektedir.Prof. Akşin, 10 Kasım günü Atatürk'ü anma çerçevesinde düzenlenen "AtatürkDevrimine Yeni Yaklaşımlar" konferansında bir tür makro-tarihçilik örneği göstermiştir.Bu bağlamda Atatürk devrimlerini, 1683 İkinci Viyana Kuşatması bozgunundan sonraözellikle Rumeli'de yaşanan 230 yıllık olayların dayattığı bir zorunluluk olarak ortayakoydu.Prof. Akşin'in belirttiği gibi, Gazi Orta Muallim Mektebi Atatürk'ün gerçektengözbebeği idi. Atatürk, inşaat ve eğitim aşamasında Atatürk Orman Çiftliğine giderkenya da dönerken özellikle okula uğrar, öğrencilere sorular sorar ve eğitimin kalitesini 1 denetlerdi. O yıllarda okulun öğrencisi olan tarihçi Prof. Dr. Halil İnalcık da Atatürk'ünböyle bir sözlü sınavından geçtiğini anılarında anlatmaktadır.Prof. Akşin, Atatürkçü aydınlanmanın; kalkınmayı ve kültürü, maddi ve maneviayrımı gözetmeksizin, bir bütün olarak ele aldığını ve bu bağlamda Halkevlerinin ve KöyEnstitülerinin kurulduğunu, fakat 1945 sonrası yaşanan karşı devrim ile bunlarındurdurulduğunu vurguladı. Atatürk'ün demokrasi ile cumhuriyeti aynı kavram olarakdeğerlendirdiğinin altını çizerek, İkinci Cumhuriyetçilerin iddialarına yanıt verdi. Avrupa Birliği ve Türkiye arasındaki ilişkilerin yoğunlaştığı şu günlerde Prof. Akşin, eğitim, kültür ve bilim alanında Atatürk'ün reçetesini uygulayarak, başkası içindeğil, kendimiz için "kendi kendimizi adam etmenin" ve "Avrupalı kadar üretken olmanın"önemine dikkat çekti. Prof. Akşin, 1951 tarihli Webster Sözlüğündeki "Türk"maddesinden hareketle, batılıların Türklere karşı bir takım kalıp yargılarına işaret etti.Türkler, bu sözlükte hilekar, şehvet düşkünü ve vahşi olarak nitelendirilmiştir. AslındaUnesco'nun önderliğinde ülkeler arası karşılıklı imzalanan kültür antlaşmaları ileyukarıdaki uygulamalara son verilmesi amaçlanıyordu. 12 Mayıs 1952'de Türkiye veYunanistan arasında okul kitaplarının yanlış bilgileri içermemesi için beş yıl yürürlüktekalacak böyle bir antlaşma imzalanmıştır. Prof. Dr. Mahmut Tezcan (1974:223), yaptığıbir araştırma da tarih içinde Türklere yönelik batılılarda olumlu (mert, konuksever,hayırsever, yurtsever gibi) ve olumsuz (savaşçı, sehvet düşkünü, barbar, hurafeci gibi)kalıp yargılar olduğunu ve bugünkü (yani 1974) kalıp yargıların Anglosakson ve Avrupaülkelerinde genellikle olumsuz nitelikte olduğunu ortaya koymaktadır. Prof. Dr.Kağıtçıbaşı (1996) da 1933, 1951 ve 1967 yıllarında yapılan üç araştırma ile ortayaçıkarılan Amerikalı üniversite gençliğinin Türklere ilişkin kalıp tutumların, bilgisizliksonucu oluştuğunu ve zaten deneklerinde Türkler hakkında pek bir şey bilmediklerinibelirtmektedir. Kağıtçıbaşı'nın bu saptamasını, İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu'nun 1912'deLondra'da başından geçen olay da doğrulamaktadır. 1912'de Londra'da bir ilkokulugezen İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu, bir İngiliz öğretmene "İstanbul'da Versay diye bir sarayolmayıp, kendisinin Fransız değil, Türk olduğunu söylediğinde", buna şaşıran İngilizöğretmen, "-Ama, Türkler siyah değil midirler?" der. Aslında bu kalıp yargıların bilinçli yada bilinçsiz olarak bireylerde oluşmasında ders kitaplarının, gazetelerin, filmlerin veansiklopedilerin etkisi çok büyüktür. 2 25. 11. 2004 tarihinde baktığım Merriam-Webster Online Sözlüğü'nde "Turk"sözcüğünün 6 anlamı üzerinde durulmakta ve 3. anlamı: Artık Kullanılmayan (archaic);acımasız, zorba kişi olarak verilmektedir. Aslında bu tanımın da 1966 baskılı Webster'in3. Yeni Uluslar arası Sözlüğü'nden (cilt III, sf.2465) alındığı görülmektedir.Günümüzde ise uluslar; iletişim teknolojisi ve turizm sayesinde birbirini tanıyor ve her geçen gün birbirlerine ilişkin kalıp yargıların yerini, daha nesnel bir bakış almaklabirlikte, yeni yazılı materyal üretiminde eski materyallerin kullanılması, eski hatalarınsüzülerek tekrar etmesine yol açmaktadır.Prof. Akşin, bugün de aynı Amasya Genelgesi'nde olduğu gibi, "milletin geleceğiniyine milletin azim ve kararı kurtaracağını" vurgulayarak konferansına son verdi. Kaynaklar AKŞİN, Sina (1977). "Türkiye'de Anılar ve Biyografiler" Felsefe Kurumu Seminerleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, ss.404-408. AKŞİN, Sina(1989). "Tarihte Araştırma" Türk Kültürü Araştırmaları, Yıl: XXVII/1-2,ss.13-19. AKŞİN, Sina (1998) İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele Mutlakiyete Dönüş(1918-1919) cilt 1, İstanbul: İş Bankası Yayınları AKŞİN, Sina (1998) İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele Son Meşrutiyet (1919-1920) cilt 2, İstanbul: İş Bankası Yayınları AKŞİN, Sina (2001) Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. Ankara: İmge Kitabevi. AKŞİN, Sina (1994) Şeriatçı Bir Ayaklanma. 31 Mart Olayı. Ankara: İmge Kitabevi.KAĞITÇIBAŞI, Çiğdem(1996). İnsan ve İnsanlar , İstanbul: Evrim Yayınları.TEZCAN, Mahmut (1974). Türklerle İlgili Stereotipler (Kalıp Yargılar) ve TürkDeğerleri Üzerine Bir Deneme. Ankara: Ankara Ünv. Eğitim Fak. Yay. 3
