Historia Niemieckiej Polityki Zagranicznej 1914-1945

Transcript

HISTORIA NIEMIECKIEJ POLITYKI ZAGRANICZNEJ 1914-1945 Mgr Jacek Kosiarski, Instytut Stosunków Międzynarodowych UW, rok akademicki 2014/2015, semestr letni, [email protected] Ogólny opis przedmiotu : Wstęp : Niemiecka polityka zagraniczna od wojny francusko-pruskiej do wybuchu pierwszej wojny światowej (era Bismarcka i era Wilhelma II). Niemcy a wybuch pierwszej wojny światowej. Niemieckie cele wojenne w obliczu spodziewanego zwycięstwa nad Francją : program wrześniowy kanclerza Bethmanna-Hollwega (1914). Koncepcja Mitteleuropy jako kluczowy niemiecki cel wojenny : wizja integracji środkowoeuropejskiej pod dominacją niemiecką. Dążenia do zawarcia separatystycznego pokoju po niepowodzeniu nad Marną i fiasku planu Schlieffena. Posługiwanie się przez Niemcy rewolucją jako instrumentem prowadzenia wojny. Sojusz niemiecko-turecki; wilhelmińskie Niemcy a zagłada Ormian w Imperium Ottomańskim. Przerzucenie Lenina do Rosji w kwietniu 1917 r. i niemiecka pomoc udzielona rewolucji bolszewickiej. Traktaty w Brześciu Litewskim i w Bukareszcie (1918). Paryska konferencja pokojowa i traktat wersalski ; konsekwencje polityczne i ekonomiczne traktatu. Keynes i Bainville jako wyraziciele sprzecznych ocen traktatu. Dążenie Niemiec do rewizji traktatu, zwłaszcza jego postanowień dotyczących reparacji, granic i rozbrojenia. Strukturalne i personalne zmiany w ministerstwie spraw zagranicznych (reforma Schülera). Niemiecka polityka zagraniczna w okresie zaburzeń wewnętrznych (pucz Kappa; niemiecki „czerwony październik”) 1919-1923. Polityka zagraniczna Stresemanna prowadzona w warunkach względnej stabilności 1923-1929. Stosunki niemiecko-radzieckie w okresie Republiki Weimarskiej. Niemcy, Międzynarodówka Komunistyczna i plany rewolucji światowej. Niemiecka polityka zagraniczna pod rządami kanclerzy Brüninga, Papena i Schleichera 1929-1933; art. 48 konstytucji weimarskiej jako podstawa rządów opartych o prezydenckie dekrety nadzwyczajne. Niemiecka odpowiedź na projekt Brianda zakładający utworzenie Unii Europejskiej. Plany i działania podejmowane w celu zintegrowania z Niemcami Austrii : nieudana unia celna z 1931 r. Program NSDAP z 1920 r. Poglądy Hitlera na politykę zagraniczną na tle poglądów innych przywódców partii narodowosocjalistycznej w latach 20-tych. Kluczowa pozycja Wielkiej Brytanii w hitlerowskiej koncepcji polityki zagranicznej. Polityka zagraniczna Trzeciej Rzeszy 1933-1939. Pakt Antykominternowski. Pakt Stalowy. Miejsce Polski w hitlerowskiej koncepcji polityki zagranicznej. Niemieckie propozycje ściślejszej współpracy z Polską i sojuszu antyradzieckiego, odmowa Polski. Pakt Hitler-Stalin i wybuch drugiej wojny światowej. Cele wojenne Hitlera. Pakt Trzech. Koncepcja Ribbentropa „bloku kontynentalnego” i rozmowy z Mołotowem w Berlinie (1940). Decyzja Hitlera o zaatakowaniu Związku Radzieckiego. Dyplomacja niemiecka w czasie wojny : stosunki z sojusznikami, państwami satelickimi i neutralnymi. Koncepcje prawnomiędzynarodowe w Trzeciej Rzeszy. Tajne plany narodowych socjalistów dotyczące Europy Wschodniej : Generalny Plan Wschodni. Narodowosocjalistyczny „Nowy Porządek” Europy, doktryna „gospodarki wielkiego obszaru” (Grossraumwirtschaft) z Niemcami jako jego wielkoprzemysłowym centrum i próby tworzenia Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Przyszły ład europejski w koncepcjach opozycji antyhitlerowskiej. Sondaże pokojowe w czasie wojny (misja Kleista w 1943 r.). Niemcy w planach aliantów 1939-1945; plan Morgenthaua. Rozważania podsumowujące : Polska i Polacy w planach i polityce Niemiec cesarskich, weimarskich i hitlerowskich. I. Wybrana bibliografia (wyróżniono niektóre pozycje wydane po polsku) A. Niektóre źródła drukowane :      [Baumgart W.], Die militärpolitischen Berichte des Freiherrn von Keyserlingk aus Petersburg JanuarFebruar 1918, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte“, nr 1/1967 W. Baumgart, Die Mission des Grafen Mirbach in Moskau April-Juni 1918, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte“, nr 1/1968 Bothmer K. F., von, Moskauer Tagebuch 1918, herausgegeben von G. Böhme, bearbeitet von W. Baumgart, Paderborn-München-Wien-Zürich 2010 [Dmowski R.], Zagadnienia środkowo- i wschodnio-europejskie [Londyn, lipiec 1917 r., przekład z angielskiego : Problems of Central and Eastern Europe], (w :) R. Dmowski, Polityka polska i odbudowanie państwa, Warszawa 1926 [reprint, Warszawa 2008] Goebbels J., Dzienniki, tomy 1-3 [1923-1945], wybór, przekład, wstęp i przypisy E. C. Król, Warszawa 2013-2014 1                     Hahlweg W. (red. i wprowadzenie), Lenins Rückkehr nach Russland 1917. Die deutschen Akten, Leiden 1957 Hitler A., Mein Kampf, München 1942 (lub inne wydania) Hitler A., Rozmowy przy stole 1941-1944. Rozmowy w Kwaterze Głównej zapisane na polecenie Martina Bormanna przez jego adiutanta Heinricha Heima, Warszawa 1996 Hitlers Zweites Buch. Ein Dokument aus dem Jar 1928. Eingeleitet und kommentiert von G. L. Weinberg, Stuttgart 1961 (lub inne wydanie : Hitler A., Reden, Schriften, Anordnungen. Februar 1925 bis Januar 1933. Band II A : Außenpolitische Standortbestimmung nach der Reichtagswahl Juni-Juli 1928. Eingeleitet von G. L. Weinberg, München-New Providence-London-Paris 1995) Jonca K., Wojna polsko-sowiecka 1920 roku w dokumentach niemieckiej dyplomacji, Wrocław 2002 Kamiński M. K., Wojenne plany Hitlera w 1937 roku. Memorandum Hossbacha, (w :) M. K. Kamiński, Szkice z dziejów Polski i Czechosłowacji w latach trzydziestych XX wieku, Warszawa 2014 Madajczyk Cz. (red.), Generalny Plan Wschodni : zbiór dokumentów, Warszawa 1990 Madajczyk Cz. (red.), Vom Generalplan Ost zum Generalsiedlungsplan : Dokumente, München-New Providence-London-Paris 1994 Michalka W. (red.), Deutsche Geschichte 1933-1945. Dokumente zur Innen- und Außenpolitik, Frankfurt am Main 1993 Michalka W., Niedhart G., (red.), Deutsche Geschichte 1918-1933. Dokumente zur Innen- und Außenpolitik, Frankfurt am Main 1992 Opitz R. (red.), Europastrategien des deutschen Kapitals 1900-1945, Bonn 1994 Plan pokojowy Carla Goerdelera, od schyłku lata do jesieni 1943, (w :) I. Kershaw, Walkiria. Historia zamachu na Hitlera, Poznań 2009 Renz R., Szabat B. (oprac.), Wybór źródeł do historii powszechnej 1918-1945, część II : 1939-1945, Kielce 1998 Riezler K., Tagebücher, Aufsätze, Dokumente. Eingeleitet und herausgegeben von K. D. Erdmann. Neuausgabe mit einer Einleitung von H. Afflerbach, Göttingen 2008 Ruge W., Schumann W., Die Reaktion des deutschen Imperialismus auf Briands Paneuropaplan 1930, „Zeitschrift für Geschichtswissenschaft“, nr 5/1972 Salewski M., Ideas of the National Socialist Government and Party, (w :) W. Lipgens (red.), Documents on the History of European Integration, tom 1 : Continental Plans for European Union 1939-1945, Berlin-New York 1985 Schmitt C., Völkerrechtliche Großraumordnung mit Interventionsverbot für raumfremde Mächte. Ein Beitrag zum Reichsbegriff im Völkerrecht , (w :) C. Schmitt, Staat, Großraum, Nomos. Arbeiten aus den Jahren 1916-1969, Berlin 1995 Schwanitz W. G., Max von Oppenheim und der Heilige Krieg. Zwei Denkschriften zur Revolutionierung islamischer Gebiete 1914 und 1940, „Sozial. Geschichte“, nr 3/2004 (wersja elektroniczna : http://www.trafoberlin.de/pdfdateien/Oppenheims%20Jihad%20Dokumente%20WGS%20%20120207.pdf ) Sierpowski S., Źródła do historii powszechnej okresu międzywojennego, tomy I-III, Poznań 1989-1992 Wolff-Powęska A., Schulz E. (wybór i opracowanie), Przestrzeń i polityka. Z dziejów niemieckiej myśli politycznej, Poznań 2000 B. Wybrana literatura :  Andrzejewski M., Od Bismarcka do Schrödera. Portrety niemieckich kanclerzy, Gdańsk 2003   Batowski H., Między dwiema wojnami 1919-1939. Zarys historii dyplomatycznej, Kraków 2001 Baumgart W., Deutsche Ostpolitik 1918. Von Brest-Litowsk bis zum Ende des Ersten Weltkrieges, Wien –München 1966 (wersja elektroniczna : http://ubm.opus.hbz-nrw.de/volltexte/2010/2356/pdf/doc.pdf ) Baumgart W., Deutsche Ostpolitik 1918-1926, (w:) A. Fischer, G. Moltmann, K. Schwabe (red.), Russland-Deutschland-Amerika, Wiesbaden 1978 (wersja elektroniczna : http://ubm.opus.hbznrw.de/volltexte/2011/2663/pdf/doc.pdf ) Bloch Ch., Das Dritte Reich und die Welt. Die deutsche Aussenpolitik 1933-1945, Paderborn 1993 Bloch M., Ribbentrop, Warszawa 1995 Borejsza J. W., Antyslawizm Adolfa Hitlera, Warszawa 1988 Bregman A., Najlepszy sojusznik Hitlera. Studium o współpracy niemiecko-sowieckiej 1939-1941, Warszawa 2009 Broszat M., 200 lat niemieckiej polityki wobec Polski, Warszawa 1999 Burleigh M., Trzecia Rzesza. Nowa historia, Warszawa 2002 Chavkin B., Die Ermordung des Grafen Mirbach, „Forum für osteuropäische Ideen- und Zeitgeschichte“, nr 1/2006 (wersja elektroniczna : http://www1.ku-eichstaett.de/ZIMOS/forum/docs/ChavkinMirbach.htm ) Chodakiewicz M.J., Żydowscy Niemcy w wojskach III Rzeszy, “Arcana”, nr 51-52/2003          2      Chodorowski J., Niemiecka doktryna gospodarki wielkiego obszaru (Grossraumwirtschaft) 1800-1945, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1972 Chwalba A., Samobójstwo Europy. Wielka Wojna 1914-1918, Kraków 2014 Conze E., Das Auswärtige Amt. Vom Kaiserreich bis zur Gegenwart, München 2013 Conze E., Frei N., Hayes P., Zimmermann M., Urząd. Niemieccy dyplomaci w III Rzeszy i w RFN, Wrocław 2014 Craig G. A., Deutsche Geschichte 1866-1945. Vom Norddeutschen Bund bis zum Ende des Dritten Reiches, München 1999  Czapliński W., Galos A., Korta W., Historia Niemiec, Wrocław 2010   Czubiński A., Studia ostatnie, Poznań 2009 (wersja elektroniczna http://www.wbc.poznan.pl/Content/160248/Studia%20ostatnie.pdf ) Deschner G., Reinhard Heydrich. Namiestnik władzy totalitarnej, Warszawa 2000 Dębski S., Między Berlinem a Moskwą. Stosunki niemiecko-sowieckie 1939-1941, Warszawa 2003   : Dmitrów E., Niemieckie plany integracyjne w Europie w pierwszej połowie XX wieku, (w :) J. Holzer, J. Fiszer (red.), Rola Niemiec w procesie integracji Polski z Europą, Warszawa 2001  Dmitrów E., Obraz Rosji i Rosjan w propagandzie narodowych socjalistów 1933-1945, Warszawa 1997  Eberhardt P., Geneza i rozwój niemieckiej doktryny Lebensraumu, „Przegląd Geograficzny”, nr 2/2008 (wersja elektroniczna : http://rcin.org.pl/Content/89/2008_tom_80_zeszyt_2.pdf ) Eberhardt P., Geneza niemieckiej koncepcji „Mitteleuropy”, „Przegląd Geograficzny”, nr 4/2005 (wersja elektroniczna : http://www.igipz.pan.pl/en/wydaw/PRZEGLAD/2005/z4_2005/z4_2005.pdf )                Eberhardt P., Koncepcje geopolityczne Karla Haushofera, „Przegląd Geograficzny”, nr 4/2009 Fiedor K., Niemieckie plany integracji Europy na tle zachodnioeuropejskich doktryn zjednoczeniowych 1918-1945, Wrocław 1991 Fischer F., Polityka zagraniczna cesarskich Niemiec i wybuch I wojny światowej, (w :) A. Czubiński (red.), Rola Niemiec w procesach rozwojowych Europy XIX i XX wieku, Poznań 1995 Fischer F., Griff nach der Weltmacht. Die Kriegszielpolitik des kaiserlichen Deutschland 1914/18, Düsseldorf 2000 [wersja angielska : F. Fischer, Germany`s Aims in the First World War, New York 1967] Fleischhauer, Die Chance des Sonderfriedens. Deutsch-sowjetische Geheimgespräche 1941-1945, Berlin 1986 Funke M. (red.), Hitler, Deutschland und die Mächte. Materialien zur Außenpolitik des Dritten Reiches, Düsseldorf 1977 Gabiś T., Historycy niemieccy (i anglosascy) o I wojnie światowej. Rewizje, kontrowersje, nowe interpretacje, „Opcja Na Prawo” 2014, nr 3/136 Geiss I., Das Deutsche Reich und der Erste Weltkrieg, München-Wien 1978 Geiss I., German Foreign Policy 1871-1914, London-New York 1976 Geiss I., Tzw. polski pas graniczny 1914-1918. Przyczynek do niemieckiej polityki wojennej w czasie I wojny światowej, Warszawa 1964 Gerwarth R., Kat Hitlera. Biografia Reinharda Heydricha, Kraków 2013 Gigilewicz E., Lublinland. Państwo żydowskie w planach III Rzeszy, Radom 2004 Graml H., Die außenpolitischen Vorstellungen des deutschen Widerstandes, (w :) H. Graml (red.), Widerstand im Dritten Reich. Probleme, Ereignisse, Gestalten, Frankfurt am Main 1994 Graml H., Zwischen Stresemann und Hitler. Die Außenpolitik der Präsidialkabinette Brüning, Papen und Schleicher, München 2001 (patrz recenzja tej książki : J. Kosiarski, Hermann Graml, Zwischen Stresemann und Hitler. Die Außenpolitik der Präsidialkabinette Brüning, Papen und Schleicher, München 2001, „Stosunki Międzynarodowe-International Relations“ 2004, nr 3-4 (tom 30) )       Greiner F., Der „Mitteleuropa“-Plan und das „Neue Europa“ der Nationalsozialisten in der englischen und amerikanischen Tagespresse, „Zeithistorische Forschungen/Studies in Contemporary History“, OnlineAusgabe, 9 (2012), H. 3, (wersja elektroniczna : http://www.zeithistorische-forschungen.de/32012/id=4499 ) Gruchmann L., Nationalsozialistische Großraumordnung. Die Konstruktion einer „deutschen MonroeDoktrin“, Stuttgart 1962 Grünberg K., Otręba B., Hans Frank na Wawelu, Włocławek 2001 Grünberg K., Otręba B., Joachim von Ribbentrop. Szef hitlerowskiej dyplomacji, Warszawa 1995 Grünberg K., Serczyk J., Droga do rozbioru Polski 1918-1939. Nowe ustalenia, Warszawa 2005 Haffner S., Diabelski pakt. Z dziejów stosunków niemiecko-rosyjskich 1917-1941, Lublin 1994 3   Hahlweg W., Lenins Reise durch Deutschland im April 1917, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte“, nr 4/1957 (wersja elektroniczna : http://www.ifz-muenchen.de/heftarchiv/1957_4.pdf ) Herbert U., Werner Best. Studium biograficzne, Warszawa 2007  Heresch E., Sprzedana rewolucja. Jak Niemcy finansowały Lenina, Warszawa 2010   Hildebrand K., Das Dritte Reich, München 2003 Hildebrand K., Das vergangene Reich. Deutsche Außenpolitik von Bismarck bis Hitler 1871-1945, Stuttgart 1996 Hillgruber A., Die gescheiterte Großmacht. Eine Skizze des Deutschen Reiches 1871-1945, Düsseldorf 1980 Hillgruber A., Die Zerstörung Europas. Beiträge zur Weltkriegsepoche 1914 bis 1945, Berlin 1988 Hirszowicz Ł., III Rzesza i Arabski Wschód, Warszawa 1963 Holzer J., I wojna światowa; Marczewski J., Zagadnienie wybuchu I wojny światowej i     celów wojennych Niemiec w historiografii (w :) J. Krasuski, G. Labuda, A. W. Walczak (red.), Stosunki polsko-niemieckie w historiografii, cz. II : Studia z dziejów historiografii polskiej i niemieckiej, Poznań 1984   Huber E. R., Deutsche Verfassungsgeschichte seit 1789. Band V : Weltkrieg, Revolution und Reichserneuerung 1914-1919, Stuttgart-Berlin-Köln 1992 Irving D., Wojna Hitlera, Kraków-Międzyzdroje 2009  Janecki A., Miejsce Niemców pod słońcem, „Nowe Państwo“, nr 1/2002      Jäckel E., Hitlera pogląd na świat, Warszawa 1973 Jonca K., Die polnische Nation in der politischen Doktrin Hitlers. Das Polenbild zwischen Seeckt und Hitler, (w :) P. Schönlein, J. Wollenberg, J. Wyrozumski (red.), Menetekel. Das Gesicht des Zweiten Weltkrieges, Kraków-Nürnberg 1991 Jonca K., Tajna dyplomacja Trzeciej Rzeszy wobec formuły o „bezwarunkowej kapitulacji“, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom XXIX, Wrocław 2007 Jonca K. (red.), Studia nad antyhitlerowską opozycją w Trzeciej Rzeszy 1933-1945, Warszawa 1990 Kahrs H., Od „gospodarki wielkoprzestrzennej“ do „nowego porządku“. O strategicznej orientacji elit niemieckich w latach 1932-1943, (w :) H. Orłowski (wybór i opracow.), Nazizm, Trzecia Rzesza a procesy modernizacji, Poznań 2000  Kimmich Ch. M., German Foreign Policy 1918-1945. Wilmington 1991  Kissinger H., Dyplomacja, Warszawa 1996                 Guide to Research and Research Materials, Kłusek M., Polityka Gustawa Stresemanna wobec ZSRR w latach 1923-1929, Toruń 2007 Koenen G., Der deutsch-russische Nexus, „Aus Politik und Zeitgeschichte”, nr 44-45/2007 (wersja elektroniczna : http://www.bpb.de/apuz/30146/der-deutsch-russische-nexus?p=all ) Koenen G., Der Russland-Komplex. Die Deutschen und der Osten 1900-1945, München 2005 Koenen G., Rom oder Moskau : Deutschland, der Westen und die Revolutionierung Russlands 19141924, Tübingen 2003 (Dissertation, wersja elektroniczna : http://d-nb.info/969685335/34 ) Kolb E., Der Frieden von Versailles, München 2011 Kolb E., Die Weimarer Republik, München 2002 Koralka J., Deutschland und die Habsburgermonarchie 1848-1918 (w :) A. Wandruszka, P. Urbanitsch (red.), Die Habsburgermonarchie 1848-1918. Band VI : Die Habsburgermonarchie im System der internationalen Beziehungen. 2. Teilband, Wien 1993 Kornat M., Droga Niemiec do paktu Ribbentrop-Mołotow i sprawy polskie (wydarzenia i interpretacje), „Pamięć i Sprawiedliwość”, nr 1(12)/2008 (wersja elektroniczna : http://ipn.gov.pl/__data/assets/pdf_file/0004/53239/1-24852.pdf ) Kosiarski J., „Nowy porządek” europejski w planach narodowego socjalizmu, „Stosunki Międzynarodowe-International Relations” 2000, nr 1-2 (tom 21) Kosiarski J., Niemcy a kwestia integracji Europy w dobie I wojny światowej (wybrane wątki), [w :] E. Haliżak, R. Kuźniar, G. Michałowska, S. Parzymies, J. Symonides, R. Zięba (red.), Stosunki międzynarodowe w XXI wieku. Księga jubileuszowa z okazji 30lecia Instytutu Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006 Kosiarski J., Niemcy, Austria i Mitteleuropa, „Studia Politica Germanica” 2012, nr 1(1) Kotłowski T., Historia Republiki Weimarskiej 1919-1933, Poznań 2004 Kotłowski T., Niemcy 1890-1945. Dzieje państwa i społeczeństwa, Kraków 2008 Kotłowski T., Niemcy w polityce europejskiej lat 1919-1928, (w :) A. Czubiński (red.), Rola Niemiec w procesach rozwojowych Europy XIX i XX wieku, Poznań 1995 Kotłowski T., Problem niemieckich reparacji po I wojnie światowej, „Przegląd Zachodni”, nr 2/2014 Kozeński J., Opozycja w Trzeciej Rzeszy, Poznań 1987 4  Krasuski J., Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998   Krasuski J., Polska-Niemcy. Stosunki polityczne od zarania po czasy najnowsze, Wrocław 2009 Kraus H.-Ch., Versailles und die Folgen. Außenpolitik zwischen Revisionismus und Verständigung 1919-1933, Berlin-Brandenburg 2013 Król E. C., Polska i Polacy w propagandzie narodowego socjalizmu w Niemczech 1919-1945, Warszawa, bez roku wydania Krüger P., Versailles. Deutsche Außenpolitik zwischen Revisionismus und Friedenssicherung, München 1993 Krüger P., Hahn E.J.C., Der Loyalitätskonflikt des Staatssekretärs Bernhard von Bülow im Frühjahr 1933, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte”, nr 4/1972 Kruszewski K., Starania Niemiec o pokój odrębny z Rosją carską 1914-1917, „Dzieje Najnowsze“, nr 2/2001 Kucharczyk G., Niemcy i racja stanu. Myśl polityczna Jacques`a Bainville`a (1879-1936), Warszawa 2005 Kuhlmann J., Subhas Chandra Bose und die Indienpolitik der Achsenmächte, Berlin 2003 Lebioda T., II Rzesza a polityka międzynarodowa 1871-1914, Katowice 2010 Lisiak I. T., Żydowscy kolaboranci Hitlera, Warszawa 2013 Loth W., Hanisch M. (red.), Erster Weltkrieg und Dschihad. Die Deutschen und die Revolutionierung des Ostens, München 2014 Lüdicke L., Griff nach der Weltherrschaft. Die Außenpolitik des Dritten Reiches 1933-1945, BerlinBrandenburg 2009 Luks L., Heiligt der Zweck die Mittel ? Lenins Zusammenarbeit mit dem Wilhelminischen Reich in vergleichender Perspektive, (w :) J. Tauber (red.), „Kollaboration“ in Nordosteuropa., Wiesbaden 2006 Łuczak Cz., Dzieje gospodarcze Niemiec 1871-1990, tom I : Druga Rzesza i Republika Weimarska, tom II : Trzecia Rzesza , Poznań 2004 -2006 Macała J., Blok kontynetalny Karla Haushofera, „Geopolityka“, nr 2(3)/2009 (wersja elektroniczna : http://geopolityka.net/blok-kontynentalny-karla-haushofera/ ) Machaj Ł., Scheffler T., Ewolucja koncepcji nowego ładu europejskiego w poglądach Carla Goerdelera (1939-1944), „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom XXIX, Wrocław 2007                Maciejewski M., Od piwiarnianego klubu do organizacji wywrotowej. Nazizm w latach 1919-1924, Toruń 2005  Maciejewski M., Polska i Polacy w poglądach Adolfa Hitlera (1919-1945), „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin Polonia“, Vol. LVIII, 1, Sectio G, 2011 (wersja elektroniczna : http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=4&ved=0CDIQFjAD&url=http%3A%2F %2Fannales.umcs.lublin.pl%2Ftt_p.php%3Frok%3D2011%26tom%3D58%26sectio%3DG%26numer_ar tykulu%3D02%26zeszyt%3D1&ei=rbLTVMPFsW4UemHg4AH&usg=AFQjCNHMf90hK4V4erRifBmSgBDxmfMIww&bvm=bv.85464276,d.d24 ) Madajczyk Cz., Bezwarunkowa kapitulacja mocarstw Osi. Formuła i jej realizacja, „Dzieje Najnowsze”, nr 2/2003 Madajczyk Cz.,, Cele wojenne Niemiec w dwóch wojnach światowych, „Studia Historica SlavoGermanica”, nr 1/1972                 Madajczyk Cz., Faszyzm i okupacje 1938-1945. Wykonywanie okupacji przez państwa Osi w Europie, tom I : Ukształtowanie się zarządów okupacyjnych, tom II : Mechanizmy realizowania okupacji, Poznań 1983-1984 Madajczyk Cz., Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, tom I, Warszawa 1970 Madajczyk P., Polityka i koncepcje polityczne Gustawa Stresemanna wobec Polski (1915-1929), Warszawa 1991 Mai G., Das Ende des Kaiserreichs. Politik und Kriegführung im Ersten Weltkrieg, München 1993 Maier H., Ideen von 1914 – Ideen von 1939 ? Zweierlei Kriegsanfänge, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte“, nr 4/1990 Mallmann K.-M., Cüppers M., Półksiężyc i swastyka. III Rzesza a świat islamu, Warszawa 2009 Martin B., Deutschland und Japan im Zweiten Weltkrieg 1940-1945, Hamburg 2001 Mazower M., Imperium Hitlera, Warszawa 2011 Mącior-Majka B., Generalny Plan Wschodni. Aspekty ideologiczny, polityczny i ekonomiczny, Kraków 2007 McMeekin S., Ekspres Berlin-Bagdad. Kajzer, islam i imperium osmańskie 1898-1918, Kraków 2012 Michalka W. (red.), Der Erste Weltkrieg. Wirkung, Wahrnehmung, Analyse, München -Zürich 1994 Michalka W., Deutsche Außenpolitik 1920-1933, (w :) K. D. Bracher, M. Funke, H.-A. Jacobsen (red.), Die Weimarer Republik 1918-1933. Politik, Wirtschaft, Gesellschaft, Düsseldorf 1987 Michalka W., Ribbentrop und die deutsche Weltpolitik 1933-1940. Außenpolitische Konzeptionen und Entscheidungsprozesse im Dritten Reich, München 1980 Mikietyński P., Niemiecka droga ku Mitteleuropie. Polityka II Rzeszy wobec Królestwa Polskiego (19141916), Kraków 2009 5   Mommsen W. J., Grossmachtstellung und Weltpolitik. Die Außenpolitik des Deutschen Reiches 1870 bis 1914, Frankfurt am Main-Berlin 1993 Münkler H., Der Große Krieg. Die Welt 1914 bis 1918, Berlin 2014  Musiał B., Na Zachód po trupie Polski, Warszawa 2009  Musiał B., „Niechaj Niemcy się przesuną”. Stalin, Niemcy i przesunięcie granic Polski na zachód, „Arcana”, nr 79 (1/2008)                         Musiał B., Szumski J. (red.), Geneza paktu Hitler-Stalin. Fakty i propaganda, Warszawa 2012 Musiał S., Historyczne i ideologiczno-polityczne źródła nazistowskiego projektu „Neue Europa” i jego realizacja w Europie Środkowo-Wschodniej, „Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych” (kwartalnik, Akademia Marynarki Wojennej, Gdynia), nr 3/2012 (wersja elektroniczna : http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CCIQFjAA&url=http%3A%2F %2Fcejsh.icm.edu.pl%2Fcejsh%2Felement%2Fbwmeta1.element.cejsh-fc3aa56b-12ce-49cb-a99b5a3594e4b065%2Fc%2FStanislaw_Musial.pdf&ei=ys_GVLJBofJPaTcgZgM&usg=AFQjCNFxdjAPj8PlCrSa5-qulYof14u08A&bvm=bv.84349003,d.ZWU ) Neitzel S., Außenpolitische Zukunftsvorstellungen in Deutschland um 1900 (w :) S. Neitzel (red.), 1900 : Zukunftsvisionen der Großmächte, Paderborn-München-Wien-Zürich 2002 Niedhart G., Die Aussenpolitik der Weimarer Republik, München 1999 Pajewski J., Berlin-Bagdad (Z dziejów polityki niemieckiej na Bliskim Wschodzie w czasach wilhelmińskich), „Roczniki Historyczne“, 1949 (R. XVIII) Pajewski J., „Mitteleuropa“. Studia z dziejów imperializmu niemieckiego w dobie pierwszej wojny światowej, Poznań 1959 Pajewski J., Pierwsza wojna światowa 1914-1918, Warszawa 1998 Pajewski J., Polityka mocarstw centralnych wobec Polski podczas pierwszej wojny światowej, „Roczniki Historyczne“, 1962 (R. XXVIII) Peukert D. J. K., Republika Weimarska. Lata kryzysu klasycznego modernizmu, Warszawa 2005 Piper E., Alfred Rosenberg. Hitlers Chefideologe, München 2005 Post W., Hitlers Europa. Die Europäische Wirtschaftsgemeinschaft 1940-1945, Stegen am Ammersee 2010 Przybylski J., Scheffler T., Z badań nad politycznymi relacjami niemiecko-arabskimi w okresie Trzeciej Rzeszy, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom XXX, Wrocław 2008 Richter B., Wie Deutschland den Ersten Weltkrieg gewann. Ein paradoxes Kriegsende und seine Folgen, München 2008 Röhl J. C. G., Wilhelm II. : der Weg in den Abgrund 1900-1941, München 2009 Roewer H., Kill the huns – Tötet die Hunnen ! Geheimdienste, Propaganda und Subversion hinter den Kulissen des Ersten Weltkrieges, Graz 2014 Rose A., Die Außenpolitik des Wilhelminischen Kaiserreichs (1890-1918), Darmstadt 2013 Scharlau W. B., Zeman Z. A., Freibeuter der Revolution : Parvus-Helphand. Eine politische Biographie, Köln 1964 [wersja angielska : Z.A.B. Zeman , W.B. Scharlau , The Merchant of Revolution. The Life of Alexander Israel Helphand (Parvus) 1867-1924, London-New York-Toronto 1965] Scheffler T., Europa po Hitlerze. Ład międzynarodowy w koncepcjach konserwatywnej opozycji w Trzeciej Rzeszy, Wrocław 2006 Scheffler T., Nowy ład europejski w poglądach Albrechta Haushofera (1938-1941), „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom XXVI, Wrocław 2003 Scheidemann Ch., Ulrich Graf Brockdorff-Rantzau (1869-1928). Eine politische Biographie, Frankfurt am Main 1998 Schmidt R. F., Die Aussenpolitik des Dritten Reiches 1933-1939, Stuttgart 2002 Schöllgen G., Deutsche Außenpolitik. Von 1815 bis 1945, München 2013 Schwanitz W. G., Djihad „Made in Germany“ : Der Streit um den Heiligen Krieg 1914-1915, „Sozial. Geschichte“ 2003, nr 2(18) (wersja elektroniczna : http://www.trafoberlin.de/pdfdateien/Djihad%20Heiliger%20Krieg%201914%20WGS.pdf ) Service R., Szpiedzy i komisarze. Bolszewicka Rosja kontra Zachód, Kraków 2013  Sierpowski S. (red.), Niemcy w polityce międzynarodowej 1919-1939, tom II : Lata wielkiego kryzysu gospodarczego, Poznań 1992      Smelser R., Zitelmann R. (red.), Die braune Elite. 22 biographische Skizzen, Darmstadt 1989 Smoleń M., Parvus Aleksander, (w :) Encyklopedia „białych plam”, tom XX – Suplement, Radom 2006 Sommer T., 1945 : die Biographie eines Jahres, Reinbeck bei Hamburg 2005 Steinert M., Hitler, Wrocław-Warszawa-Kraków 2001 Stevenson D., War Aims and Peace Negotiations, (w :) H. Strachan (red.), The Oxford Illustrated History of the First World War, Oxford 2014 Strządała G., Niemcy w myśli politycznej Władysława Studnickiego, Opole 2011   Szcześniak A. L., Generalny Plan Wschód, (w :) Encyklopedia „białych plam”, tom VI, Radom 2001 6                          Szlanta P., Nieżyczliwy sąsiad. Niemcy wobec wojny polsko-radzieckiej 1920 roku, „Mówią Wieki”, nr 3/2010 (wydanie specjalne) Tomasiewicz J., Brunatna Europa, „Fronda”, nr 25/26/2001 (wersja elektroniczna : http://pismofronda.pl/wp-content/uploads/Fronda25-26.pdf ) Tomasiewicz J., Rasa przeciw narodowi. Rasizm a nacjonalizm – uzupełnianie się czy wykluczanie ?, (w :) B. Grott (red.), Różne oblicza nacjonalizmów. Polityka – Religia – Etos, Kraków 2010 Tuchman B. W., Telegram Zimmermanna, Warszawa 1988 Ullrich V., Die nervöse Großmacht 1871-1918. Aufstieg und Untergang des deutschen Kaiserreichs, Frankfurt am Main 1999 Villemarest P., de, Źródła finansowe komunizmu i nazizmu, Warszawa 2004 Voigt J. H., Hitler und Indien, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte“, nr 1/1971 Wiegrefe K., Altenhöner F., Bönisch G., Buschke H., Pyljow W., Zeller A., Revolutionär Seiner Majestät, „Der Spiegel“ z 10 XII 2007 r. (nr 50/2007; wersja elektroniczna : http://www.spiegel.de/spiegel/print/d54230885.html ); Wiegrefe K., Altenhöner F., Buschke H., Zeller A., „Nie war Russland käuflicher“, „Der Spiegel“ z 17 XII 2007 r. (nr 51/2007; wersja elektroniczna : http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-54683172.html ) Winkler H. A., Długa droga na Zachód. Dzieje Niemiec, tom 1 : 1806-1933, tom 2 : 1933-1990, Wrocław 2007 Wołkogonow D., Lenin. Prorok raju, apostoł piekła, Warszawa 2006 Zdulski K., III Rzesza a świat islamu, Łódź 2009 Zieliński Z., Niemcy. Zarys dziejów, Katowice 1998 Żerko S., „Brytyjskie przymierze” Adolfa Hitlera, (w :) A. Czubiński (red.), Rola Niemiec w procesach rozwojowych Europy XIX i XX wieku, Poznań 1995 Żerko S., Geneza hitlerowskiej koalicji. Z dziejów niemieckiej polityki sojuszy, „Przegląd Zachodni”, nr 2/2005 Żerko S., Japonia w niemieckiej strategii i polityce przed Pearl Harbor, (w :) J. Kiwerska, B. Koszel (red.), Między wielką polityką a narodowym partykularyzmem, Poznań 2002 Żerko S., Konserwatywna alternatywa ? Z badań nad koncepcjami niemieckiej polityki zagranicznej w latach 1933-1939, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom XXIV, Wrocław 2004 Żerko S., Narodowosocjalistyczne koncepcje polityki zagranicznej przed 1933 r., „Przegląd Zachodni”, nr 4/1992 Żerko S., Niemiecka polityka zagraniczna 1933-1939, Poznań 2005 Żerko S., Niemiecka polityka zagraniczna w okresie II wojny światowej, (w :) S. Sierpowski (red.), Niemcy w polityce międzynarodowej podczas II wojny światowej, Poznań 2007 Żerko S., Niemiecka polityka zagraniczna w przededniu II wojny światowej, (w :) S. Dębski, M. Narinski (red.), Kryzys 1939 roku w interpretacjach polskich i rosyjskich historyków, Warszawa 2009 Żerko S., Polska, Niemcy i geneza II wojny światowej, „Przegląd Zachodni”, nr 2/2009 Żerko S., Polska w hitlerowskiej koncepcji polityki zagranicznej 1933-1939, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom XXIV, Wrocław 2001 Żerko S., Stosunki polsko-niemieckie 1938-1939, Poznań 1998 Żerko S., System wersalski i próby jego modyfikacji w latach dwudziestych, „Przegląd Zachodni”, nr 4/2008 Żerko S., Wymarzone przymierze Hitlera. Wielka Brytania w narodowosocjalistycznych koncepcjach i w polityce III Rzeszy do 1939 r., Poznań 1995 C. Leksykony/słowniki :  Sierpowski S. (red.), Żerko S. (współpraca), Leksykon historii powszechnej 1900-1945, Poznań 1996  Żerko S., Ilustrowany leksykon II wojny światowej, Poznań 2004 D. Wybrane pozycje z zakresu tzw. historii kontrfaktycznej/alternatywnej :       Korkuć M., Polska decyzja 1939, (w :) J. Kloczkowski (red.), Historie trudnych alternatyw, Kraków 2012 Orłowski W. M., Stulecie chaosu. Alternatywne dzieje XX wieku, Warszawa 2006 Osica J., Sowa A., Alternatywna historia II wojny światowej, Warszawa 2013 Wieczorkiewicz P., Urbański M., Ekiert A., Dylematy historii. Nos Kleopatry czyli co by było, gdyby …, Warszawa 2004 Wielowieyski A., Na rozdrożach dziejów. Historie prawdziwe i alternatywne, Warszawa 2012 Zychowicz P., Pakt Ribbentrop-Beck czyli jak Polacy mogli u boku III Rzeszy pokonać Związek Sowiecki, Poznań 2012 _________________________________________________________________________________________ 7 II. Plan przedmiotu (wyróżniono pogrubieniem literaturę najbardziej polecaną w języku polskim) 1. Niemieckie „spóźnione” mocarstwo i jego cele zewnętrznopolityczne 1871-1914 Literatura : ujęcie ogólne : - do wyboru : J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 230-235, 266271, 289-293, 293-294, 301-305, 305-311 (Konstytucja Rzeszy cesarskiej, Polityka zagraniczna Bismarcka, Rządy kanclerza Capriviego, Rządy osobiste Wilhelma II, Ideologia imperializmu niemieckiego w okresie wilhelmińskim, Polityka zagraniczna w okresie wilhelmińskim) lub W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Wrocław 2010 (wyd. trzecie), s. 490500, 518-525, 533-538 (Państwo i partie polityczne, Dyplomacja Bismarcka, Weltpolitik); - P. Mikietyński, Niemiecka droga ku Mitteleuropie. Polityka II Rzeszy wobec Królestwa Polskiego (1914-1916), Kraków 2009, s. 19-44, 52-56, 57-67 (Niemcy między zjednoczeniem a wybuchem „wielkiej wojny” (1871-1914), Kwestia polska w polityce zagranicznej Niemiec, Plany niemieckie w stosunku do Królestwa Polskiego w przededniu wybuchu I wojny światowej, Wielka gra dyplomatyczna (czerwiec – sierpień 1914)) 2. Rzesza Niemiecka a wybuch i przebieg pierwszej wojny światowej. Niemieckie cele wojenne i ich realizacja. Tzw. program wrześniowy (Septemberprogramm) kanclerza Bethmanna Hollwega i projekt Mitteleuropy. Polska (Akt 5 listopada) i Austro-Węgry (skutki tzw. afery Sykstusa) w polityce Niemiec. Wejście USA do wojny (telegram Zimmermanna i jego konsekwencje) Literatura : a) ujęcia ogólne, w tym nt. niemieckich celów wojennych i ich realizacji : - do wyboru : J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 311-330 (od Przyczyny I wojny światowej do Rozejm) lub W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Wrocław 2010 (wyd. trzecie), s. 557-574 (od Początek wojny do Droga ku klęsce) lub T. Kotłowski, Niemcy. Dzieje państwa i społeczeństwa 1890-1945, Kraków 2008, s. 62 (Pierwsza wojna światowa i rewolucja); - do wyboru : J . Pajewski, Pierwsza wojna światowa 1914-1918, Warszawa 1998, s. 82-90, 235245, 556-592, 627-658, 658-666 (Niemieckie cele wojenne, Turcja, Stany Zjednoczone wobec wojny, Brześć, W okupowanej Rumunii. Pokój bukareszteński) lub A. Chwalba, Samobójstwo Europy. Wielka Wojna 1914-1918, Kraków 2014, s. 59-69, 164173, 245-257, 257-265, 265-270, 282-295, 322-328, 593-608 (Cele wojenne. Plany strategiczne, Turcja wkracza do wojny, Rewolucja marcowa w Rosji i ofensywa Kiereńskiego, Pokój brzeski, Kampania rumuńska, Stany Zjednoczone rozpoczynają wojnę, Inicjatywy pokojowe, Mitteleuropa : od Polski po Finlandię); - J. Kosiarski, Niemcy, Austria i Mitteleuropa, „Studia Politica Germanica” 2012, nr 1(1), s. 3164 ; - J. Kosiarski, Niemcy a kwestia integracji Europy w dobie I wojny światowej (wybrane wątki), (w :) E. Haliżak, R. Kuźniar, G. Michałowska, S. Parzymies, J. Symonides, R. Zięba (red.), Stosunki międzynarodowe w XXI wieku. Księga jubileuszowa z okazji 30-lecia Instytutu Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006, s. 178-192 ; - E. Dmitrów, Niemieckie plany integracyjne w Europie w pierwszej połowie XX wieku, (w :) J. Holzer, J. Fiszer (red.), Rola Niemiec w procesie integracji Polski z Europą, Warszawa 2001, s. 13-44 ; - M. Andrzejewski, Od Bismarcka do Schroedera. Portrety niemieckich kanclerzy, Gdańsk 2003, s. 93108 (Theobald von Bethmann Hollweg (1909-1917)); 8 - [nt. tzw. programu wrześniowego kanclerza Bethmanna Hollwega] F. Fischer, Griff nach der Weltmacht. Die Kriegszielpolitik des kaiserlichen Deutschland 1914/18, Düsseldorf 2000, s. 87-108 (In Erwartung des Biltzsieges); - [świetne ujęcie dotyczące relacji niemiecko –austro-węgierskich w kontekście realizacji przez Berlin projektu Mitteleuropy] J. Koralka, Deutschland und die Habsburgermonarchie 1848-1918 (w :) A. Wandruszka, P. Urbanitsch (red.), Die Habsburgermonarchie 1848-1918. Band VI : Die Habsburgermonarchie im System der internationalen Beziehungen. 2. Teilband, Wien 1993, s. 137158; - P. Eberhardt, Geneza niemieckiej koncepcji „Mitteleuropy”, „Przegląd Geograficzny”, nr 4/2005, s. 463-483 (wersja elektroniczna : http://www.igipz.pan.pl/en/wydaw/PRZEGLAD/2005/z4_2005/z4_2005.pdf ); - [nt. odpowiedzialności za wybuch wojny i celów wojennych Niemiec w historiografii] J. Marczewski, Zagadnienie wybuchu I wojny światowej i celów wojennych Niemiec w historiografii (w :) J. Krasuski, G. Labuda, A. W. Walczak (red.), Stosunki polsko-niemieckie w historiografii, cz. II : Studia z dziejów historiografii polskiej i niemieckiej, Poznań 1984, s. 364-463; T. Gabiś, Historycy niemieccy (i anglosascy) o I wojnie światowej. Rewizje, kontrowersje, nowe interpretacje, „Opcja Na Prawo” 2014, nr 3/136, s. 168-181 ; - [nt. polityki Berlina wobec Polski/Polaków w kontekście planów Mitteleuropy] J. Pajewski, Polityka mocarstw centralnych wobec Polski podczas pierwszej wojny światowej, „Roczniki Historyczne” [Rocznik XXVIII za rok 1962], Poznań 1962, s. 9-55; A. L. Szcześniak, Akt 5 listopada, (w :) Encyklopedia „białych plam”, tom XIX-Suplement, Radom 2005, s. 9-10; - P. Mikietyński, Niemiecka droga ku Mitteleuropie. Polityka II Rzeszy wobec Królestwa Polskiego (1914-1916), Kraków 2009, s. 75-96 (Niemcy wobec kwestii polskiej; fragment ten przedstawia toczącą się od początku wojny dyskusję o celach wojennych Rzeszy, w tym tzw. program wrześniowy, s. 77-78); - [nt. tzw. afery Sykstusa] G. Kucharczyk, Ostatni cesarz. Bł. Karol I Habsburg, Poznań 2004, s. 3462, 71-86 (Następca tronu, Głupota ministra Czernina); - [nt. niemieckiej propozycji sojuszu z Meksykiem] B. W. Tuchman, Telegram Zimmermanna, Warszawa 1988, s. 140-183 (Telegram rusza w drogę, „Najbardziej dramatyczna chwila w moim życiu”, Telegram w Waszyngtonie) 3. Niemiecka polityka rewolucjonizowania wrogów wojennych (w tym zwłaszcza : Imperium Brytyjskiego i Rosji) i jej konsekwencje : islam, „karta żydowska”, bolszewicy. Niemcy i bolszewicka Rosja 1917-1918; traktat brzeski i niemiecko-bolszewickie stosunki dyplomatyczne 1918 Literatura : a) nt. polityki rewolucjonizowania Rosji i roli, jaką w niej odegrał Aleksander Parvus-Helphand : - S. Haffner, Diabelski pakt. Z dziejów stosunków niemiecko-rosyjskich 1917-1941, Lublin 1994; - do wyboru : D. Wołkogonow, Lenin. Prorok raju, apostoł piekła, Warszawa 2006, s. 131-146, 195-205 (Parvus, Hanecki i „niemiecki klucz”, Pokój brzeski) lub R. Pipes, Rewolucja rosyjska, Warszawa 1994, s. 300-306, 310-314, 325-330, 448-478, 487490, 490-493, 499-502, 502-504, 504-506, 521-522, 523-526, 526-527 (Zimmerwald, Kliental i powiązania z agentami nieprzyjaciela, Powrót Lenina do Rosji z pomocą Niemiec, Atuty bolszewików w walce o władzę i niemieckie subsydia, Pokój brzeski, W Moskwie powstaje niemiecka ambasada, Ambasada radziecka w Berlinie i jej wywrotowa działalność, Kajzer decyduje się na kontynuowanie polityki probolszewickiej, Spisek lewicowych eserowców, Lewicowi eserowcy zabijają Mirbacha, Bolszewicy zwracają się do Niemiec z prośbą o interwencję, Traktat Dodatkowy z Niemcami, Rosjanie rozstrzygają o przegranej Niemiec w wojnie) lub E. Heresch, Sprzedana rewolucja. Jak Niemcy finansowały Lenina, Warszawa 2010; 9 - do wyboru : M. Smoleń, Parvus Aleksander, (w :) Encyklopedia „białych plam”, tom XXSuplement, Radom 2006, s. 101-104 lub S. Frołow, Bolszewicy i apostołowie. Osiem portretów, Wołowiec 2014, s. 153-185 (Bolszewicki król Midas); - F. Fischer, Griff nach der Weltmacht. Die Kriegszielpolitik des kaiserlichen Deutschland 1914/18, Düsseldorf 2000, s. 109-131, 305-331, 415-448, 496-512 (rozdz. 4, 13, 18 i 21 : Revolutionierung, Deutschland und das neue Russland“, Der Friedensschluss von Brest-Litowsk, Deutschland zwischen Weiß und Rot); - K. Wiegrefe, F. Altenhöner, G. Bönisch, H. Buschke, W. Pyljow, A. Zeller, Revolutionär Seiner Majestät, „Der Spiegel“ z 10 XII 2007 r. (nr 50/2007; wersja elektroniczna : http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-54230885.html ); - K. Wiegrefe, F. Altenhöner, H. Buschke, A. Zeller, „Nie war Russland käuflicher“, „Der Spiegel“ z 17 XII 2007 r. (nr 51/2007; wersja elektroniczna : http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-54683172.html ); - W. Hahlweg, Lenins Reise durch Deutschland im April 1917, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte“, nr 4/1957 (wersja elektroniczna : http://www.ifz-muenchen.de/heftarchiv/1957_4.pdf ); - G. Koenen, Der deutsch-russische Nexus, „Aus Politik und Zeitgeschichte”, nr 44-45/2007 (wersja elektroniczna : http://www.bpb.de/apuz/30146/der-deutsch-russische-nexus?p=all ) - P. Głuszkowski, Antyrosja. Historyczne wizje Aleksandra Sołżenicyna. Próba polskiego odczytania, Warszawa 2008, s. 108-126 (Antyrosja- państwo zbudowane obcymi rękoma); b) nt. tzw. dżihadu i jego (domniemanych) niemieckich źródeł, postawy cesarskich Niemiec wobec tureckiego ludobójstwa na Ormianach oraz nt. posługiwania się przez kajzerowskie Niemcy „kartą żydowską”: - A. Chwalba, Samobójstwo Europy. Wielka Wojna 1914-1918, Kraków 2014, s. 608-616 (Żydzi, Ormianie, Arabowie); - G. Kucharczyk, Pierwszy Holocaust XX wieku, Warszawa 2012 (wyd. II), s. 65-79, 150-174 (Europa wobec „krwawego sułtana”, „Niemcy są naszym ojcem” kwestia niemieckiej współodpowiedzialności); - T. A. Kisielewski, Wielka Wojna i niepodległość Polski, Poznań 2014, s. 79-107 (Wywiad brytyjski, zwłaszcza s. 104-105 nt. propozycji Maxa Bodenheimera); - S. McMeekin, Ekspres Berlin-Bagdad. Kajzer, islam i imperium osmańskie 1898-1918, Kraków 2012, s. 81-96, 327-353 (Dar od Marsa : niemiecka gorączka świętej wojny, Epilog. Dziwny zgon niemieckiego syjonizmu i wątek nazistowsko-muzułmański); - A. L. Szcześniak, Judeopolonia, (w :) Encyklopedia „białych plam”, tom IX, Radom 2002, s. 71-79; - W. G. Schwanitz, Djihad „Made in Germany“ : Der Streit um den Heiligen Krieg 1914-1915, „Sozial. Geschichte“ 2003, nr 2(18) (wersja elektroniczna : http://www.trafoberlin.de/pdfdateien/Djihad%20Heiliger%20Krieg%201914%20WGS.pdf ); - M. Kröger, Revolution als Programm. Ziele und Realität deutscher Orientpolitik im Ersten Weltkrieg, (w:) W. Michalka (red.), Der Erste Weltkrieg. Wirkung, Wahrnehmung, Analyse, München-Zürich 1994, s. 366-391 4. Traktat wersalski (1919) i jego konsekwencje dla polityki wewnętrznej i zagranicznej Niemiec; sprzeczne oceny (m. in. Keynes : Konsekwencje ekonomiczne pokoju [wydanie niemieckie : J. M. Keynes, Krieg und Frieden. Die 10 wirtschaftlichen Folgen des Vertrags von Versailles, Berlin 2014]; Bainville : Konsekwencje polityczne pokoju [wydania niemieckie : J. Bainville, Frankreichs Kriegsziel, Hamburg 1939, 1941]) Literatura : nt. okoliczności zawarcia, głównych postanowień oraz sprzecznych ocen wypowiadanych o traktacie wersalskim (pokój „punicki/kartagiński” czy „kompromisowy” ?) : - J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 333-347 (Traktat wersalski, Wymuszona niepodległość Austrii); - J. Pajewski, Historia powszechna 1871-1918, Warszawa 1994 (wydanie piąte), s. 448-464 (rozdz. 17 : Konferencja pokojowa i traktaty pokojowe); - Cz. Łuczak, Dzieje gospodarcze Niemiec 1871-1990, tom I : Druga Rzesza i Republika Weimarska, Poznań 2004, s. 101-106 (Ekonomiczne i demograficzne skutki pierwszej wojny światowej dla Niemiec) - W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Wrocław 2010 (wyd. trzecie), s. 580-585 (Wersal); - H. Kissinger, Dyplomacja, Warszawa 1996, s. 232-262 (Nowe oblicze dyplomacji : Wilson i Traktat Wersalski); - [oceny wskazujące, że po traktacie wersalskim paradoksalnie pozycja międzynarodowa Niemiec polepszyła się] D. J. K. Peukert, Republika Weimarska. Lata kryzysu klasycznego modernizmu, Warszawa 2005, s. 53-58 (Trudny pokój); - H. A. Winkler, Długa droga na Zachód. Dzieje Niemiec. Tom 1 : 1806-1933, Wrocław 2007, s. 372376 (Wersalski traktat pokojowy); - G. Kucharczyk, Niemcy i racja stanu. Myśl polityczna Jacques`a Bainville`a (1879-1936), Warszawa 2005, s. 191-199, 200-230 (Co Wilhelm II wziął w swoim bagażu – czyli o potrzebie „politycznego rozwiązania” kwestii niemieckiej. Problem niemiecki w latach 1918-1919 w ocenie Bainville`a, Traktat wersalski – prymat moralnego zadośćuczynienia nad polityką. Krytyka postanowień konferencji pokojowej z 1919 roku) 5. Polityka zagraniczna Republiki Weimarskiej w okresie zaburzeń wewnętrznych (pucz Kappa, niemiecki „czerwony październik”) 19191923. Niemcy a Międzynarodówka Komunistyczna i plany rewolucji światowej. Traktat w Rapallo. Literatura : a) ogólne ujęcie : - do wyboru : J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 367-377 (Okres zaburzeń (1919-1923)) lub W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Wrocław 2010 (wyd. trzecie), s. 586595 (Trudne lata 1920-1923); - W. Michalka, Deutsche Außenpolitik 1920-1933, (w :) K. D. Bracher, M. Funke, H.-A. Jacobsen (red.), Die Weimarer Republik 1918-1933. Politik, Wirtschaft, Gesellschaft, Düsseldorf 1987, s.303326; b) nt. relacji z bolszewicką Rosją (od 1922 ZSRR)/stosunku do wojny polsko-bolszewickiej (1920) : - do wyboru : K. Jonca, Wprowadzenie. Polska między Niemcami a Rosją, (w :) K. Jonca, Wojna polsko-sowiecka 1920 roku w dokumentach niemieckiej dyplomacji, Wrocław 2002, s. 13-57 lub W. Petter, Niemcy i Reichswehra w wojnie polsko-sowieckiej (1919-1920); P. Hauser, Niemcy a konflikt polsko-radziecki w latach 1919-1920, (w :) A. Ajnenkiel (red.), Rok 1920 z perspektywy osiemdziesięciolecia, Warszawa 2001, s. 243-261 11 lub P. Szlanta, Nieżyczliwy sąsiad. Niemcy wobec wojny polsko-radzieckiej 1920 roku, „Mówią Wieki”, nr 3/2010 (wydanie specjalne); - B. Musiał, Na Zachód po trupie Polski, Warszawa 2009, s. 17-52, 90-100 (Bolszewicki pucz w Rosji. „Rewolucja światowa” jako naczelne hasło bolszewickie, Wojna polsko-bolszewicka w 1920 roku – nieudana próba przebicia się do Europy, Czerwony październik 1923 roku w Niemczech a bolszewicy); - S. Haffner, Diabelski pakt. Z dziejów stosunków niemiecko-rosyjskich 1917-1941 [jak w temacie nr 3] 6. „Era Stresemanna” 1923-1929 : polityka zagraniczna w okresie względnej stabilizacji. Porozumienia lokarneńskie. Wejście Niemiec do Ligi Narodów. Traktat berliński z ZSRR. Literatura : ogólne ujęcie : - J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 377-386 (Okres rozkwitu gospodarczego i stabilizacji politycznej (1924-1929)); - T. Kotłowski, Historia Republiki Weimarskiej 1919-1933, Poznań 2004 (wydanie drugie), s. 175191 (Polityka zagraniczna Gustawa Stresemanna); - W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Wrocław 2010 (wyd. trzecie), s. 595-602 (Stabilizacja (1924-1929)); - M. Andrzejewski, Od Bismarcka do Schroedera. Portrety niemieckich kanclerzy, Gdańsk 2003, s. 181-196 (Gustaw Stresemann); - H. Kissinger, Dyplomacja, Warszawa 1996, s. 285-309 (Stresemann i powrót pokonanych na scenę); - S. Żerko, System wersalski i próby jego modyfikacji w latach dwudziestych, „Przegląd Zachodni”, nr 4/2008, s. 13-34 7. Polityka zagraniczna Republiki Weimarskiej w okresie tzw. rządów prezydenckich 1929-1933 (kanclerze Brüning, Papen, Schleicher). Niemcy a projekty integracji europejskiej (plan Brianda, projekt Zollunion) Literatura : a) ogólne ujęcie : - do wyboru : J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 386-398 (Kryzys ustroju parlamentarno-demokratycznego) lub W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Wrocław 2010 (wyd. trzecie), s. 608-616 (Kryzys i upadek republiki); b) m.in. nt. stanowiska Niemiec wobec planu Brianda dotyczącego Unii Europejskiej oraz fiaska niemiecko-austriackiej unii celnej z 1931 r. : - J. Kosiarski, Niemcy, Austria i Mitteleuropa, „Studia Politica Germanica” 2012, nr 1(1), s. 3164 [jak w temacie nr 2]; - T. Kotłowski, Zabiegi Austrii o unię celną z Niemcami w 1931 roku, (w :) S. Sierpowski (red.), Niemcy w polityce międzynarodowej 1919-1939, tom II : Lata wielkiego kryzysu gospodarczego, Poznań 1992, s. 293-303; - M. Cygański, Niemcy w polityce Austrii w latach 1930-1935/36, (w :) tamże, s. 266-291 12 8. Narodowosocjalistyczne koncepcje polityki zagranicznej 1919-1933. Program NSDAP z 1920 r. „Programowe” prace Hitlera (Mein Kampf, Zweites Buch) na tle poglądów innych przywódców partii narodowosocjalistycznej Literatura : a) ogólne ujęcie : - do wyboru : S. Żerko, Wymarzone przymierze Hitlera. Wielka Brytania w narodowosocjalistycznych koncepcjach i w polityce III Rzeszy do 1939 r., Poznań 1995, s. 15110 (Wielka Brytania w narodowosocjalistycznych koncepcjach polityki zagranicznej przed 1933 r. – w tym zwłaszcza s. 63-110 – Krystalizacja programu Hitler, Wewnątrzpartyjne rozbieżności (1924-1933), Koncepcje polityki zagranicznej a pozycja Führera ) lub S. Żerko, Niemiecka polityka zagraniczna 1933-1939, Poznań 2005, s. 15-57 (Program. Nazistowskie koncepcje polityki zagranicznej w okresie republiki weimarskiej) lub S. Żerko, Narodowosocjalistyczne koncepcje polityki zagranicznej przed 1933 r., „Przegląd Zachodni”, nr 4/1992, s. 161-181; - J. Kosiarski, „Nowy porządek” europejski w planach narodowego socjalizmu, Międzynarodowe-International Relations” 2000, nr 1-2 (tom 21), s. 156-183; „Stosunki - J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 408-414 (Hitleryzm przed objęciem władzy); - [nt. programu NSDAP] - do wyboru : M. Maciejewski, Programowe założenia NSDAP w Niemczech, (w :) K. Fiedor, M. S. Wolański (red.), Węzłowe problemy Niemiec XX-XXI wieku (Acta Universitatis Wratislaviensis, Niemcoznawstwo, tom 11), Wrocław 2002, s. 9-63 lub M. Maciejewski, Od piwiarnianego klubu do organizacji wywrotowej. Nazizm w latach 1919-1924. Toruń 2005, s. 198-343 (Ideologia narodowych socjalistów), zwłaszcza 198-274 : Program NSDAP z 1920 r., Założenia polityki zagranicznej omówiono na stronach 213-234); - A. Wielomski, Nazizm, (w :) Encyklopedia „białych plam”, tom XIII, Radom 2004, s. 9-15; M. Rosołowski, NSDAP, (w :) tamże, s. 155-163; A. Wielomski, Rasizm, (w :) tamże, tom XV, Radom 2005, s. 186-193; M. Rosołowski, Rosenberg Alfred, (w :) tamże, s. 294-296; - M. Steinert, Hitler, Wrocław-Warszawa-Kraków 2001, s. 134-171 (Ideologia Hitlera); - E. Jäckel, Hitlera pogląd na świat, Warszawa 1973, s. 34-58 (Koncepcja polityki zagranicznej); - R. F. Schmidt, Die Aussenpolitik des Dritten Reiches 1933-1939, Stuttgart 2002, s. 78-121 (Der Konzeptionenpluralismus in der nationalsozialistischen Außenpolitik) 9. Polityka zagraniczna Trzeciej Rzeszy 1933-1938. Ministerstwo Spraw Zagranicznych a nowy reżim; rola Ribbentropa. Austria i Czechosłowacja w polityce Niemiec. Niemiecko-brytyjska „umowa morska”. Oś Berlin-Rzym. Pakt Antykominternowski. Konferencja i protokół Hossbacha; odsunięcie Neuratha, Blomberga i Fritscha na pocz. 1938 Literatura :; a) ogólne ujęcie : - do wyboru : J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 414-450 (od Rząd koalicyjny hitlerowców i deutschnationale do Hitlerowska polityka zagraniczna) lub T. Kotłowski, Niemcy. Dzieje państwa i społeczeństwa 1890-1945, Kraków 2008, s. 159-182 (Polityka zagraniczna) ; - S. Żerko, Konserwatywna alternatywa ? Z badań nad koncepcjami niemieckiej polityki zagranicznej w latach 1933-1939, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom XXIV, Wrocław 2004, s. 189-219; 13 - K. Grünberg, B. Otręba, Joachim von Ribbentrop. Szef hitlerowskiej dyplomacji, Warszawa 1995, s. 18-85 (W otoczeniu Hitlera, „Latający ambasador”, „Ribbentrop, proszę mi przywieźć przymierze z Anglią !”, U steru dyplomacji); - S. Żerko, Niemiecka polityka zagraniczna 1933-1939, Poznań 2005; b) nt. metod, środków i instytucji uprawiających politykę zagraniczną Rzeszy – MSZ (Auswaertiges Amt), Urząd Polityki Zagranicznej NSDAP, Organizacja Zagraniczna NSDAP, Biuro Ribbentropa : - R. F. Schmidt, Die Aussenpolitik des Dritten Reiches 1933-1939, Stuttgart 2002, s. 42-78 (Gefüge und Appparate nationalsozialistischer Außenpolitik); c) nt. tzw. protokołu Hossbacha - M. K. Kamiński, Wojenne plany Hitlera w 1937 roku; Memorandum Hossbacha, (w:) M. K. Kamiński, Szkice z dziejów Polski i Czechosłowacji w latach trzydziestych XX wieku, Warszawa 2014, s. 11-42 10. Polityka zagraniczna Trzeciej Rzeszy 1938/39 : Niemcy, Polska i ZSRR a wybuch drugiej wojny światowej. Polska w hitlerowskiej koncepcji polityki zagranicznej Literatura : - S. Żerko, Niemiecka polityka zagraniczna w przededniu II wojny światowej, (w :) S. Dębski, M. Narinski (red.), Kryzys 1939 roku w interpretacjach polskich i rosyjskich historyków, Warszawa 2009, s. 85-129; - B. Musiał, Geneza Paktu Hitler-Stalin, (w :) B. Musiał, J. Szumski (red.), Geneza Paktu HitlerStalin. Fakty i propaganda, Warszawa 2012, s. 11-83; - K. Grünberg, B. Otręba, Joachim von Ribbentrop. Szef hitlerowskiej dyplomacji, Warszawa 1995, s. 86-165 (Dla Polski :”Propozycje … do odrzucenia”, „Chcę wojny z Polską !”, Ribbentrop i Mołotow – sygnatariusze IV rozbioru); - [ujęcia dokładniej analizujące specyficzne miejsce Polski w koncepcji polityki zagranicznej III Rzeszy] - S. Żerko, Polska, Niemcy i geneza II wojny światowej, „Przegląd Zachodni”, nr 2/2009, s. 3-32; - S. Żerko, Polska w hitlerowskiej koncepcji polityki zagranicznej 1933-1939, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom XXIV, Wrocław 2001, s. 247-276; - J. W. Borejsza, Antyslawizm Adolfa Hitlera, Warszawa 1988, s. 46-81 (Hitler o Polakach i Polsce 1919-1939); - J. Krasuski, Polska-Niemcy. Stosunki polityczne od zarania po czasy najnowsze, Wrocław 2009, s. 273-314 (Odprężenie w stosunkach polsko-niemieckich w okresie hitlerowskim (1933-1938)); - P. Wieczorkiewicz, Historia polityczna Polski 1935-1945, Warszawa 2005, s. 32-64 (Wobec Hitlera i Stalina); - M. Kornat, Droga Niemiec do paktu Ribbentrop-Mołotow i sprawy polskie (wydarzenia i interpretacje), „Pamięć i Sprawiedliwość”, nr 1(12)/2008, s. 41-59 (wersja elektroniczna : http://ipn.gov.pl/__data/assets/pdf_file/0004/53239/1-24852.pdf ) -[nt. amerykańskich relacji dotyczących negocjacji Ribbentropa w Moskwie w sierpniu 1939] B. Grzeloński, Moskiewskie depesze Bohlena z 1939 r., (w :) B. Grzeloński, Dyplomaci USA 19191939, Pułtusk 2004, s. 87-107 11. Realizacja „Nowego Porządku” Europy. Polityka zagraniczna i ekspansja Trzeciej Rzeszy 1939-1945. Literatura : 14 a) ogólne ujęcie : - S. Żerko , Niemiecka polityka zagraniczna w okresie II wojny światowej, (w :) S. Sierpowski (red.), Niemcy w polityce międzynarodowej podczas II wojny światowej, Poznań 2007, s. 13-31; - S. Żerko, Geneza hitlerowskiej koalicji. Z dziejów niemieckiej polityki sojuszy, „Przegląd Zachodni”, nr 2/2005, s. 91-120; - K. Grünberg, B. Otręba, Joachim von Ribbentrop. Szef hitlerowskiej dyplomacji, Warszawa 1995, s. 166-231, 246-255 (Moskwa zrozumiała Berlin, „Hitler zapewni Europie pokój na tysiąc lat”, Dyplomaci-gangsterzy, Dyplomacja bankrutów); - do wyboru : W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Wrocław 2010 (wyd. trzecie), s. 640-657 (od Podbój Europy do Zagłada Niemiec narodowosocjalistycznych) lub J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 451-488 (od Napaść na Polskę do Koniec); b) nt. wybranych, „cząstkowych” zagadnień : -[nt. stosunków Niemiec z ZSRR 1939-1941 i wizyty Mołotowa w Berlinie w 1940 r.] – S. Dębski, Polityka zagraniczna Związku Sowieckiego w latach 1939-1941, (w :) Niemcy w polityce międzynarodowej podczas II wojny światowej, Poznań 2007, s. 63-93; - L. Bazylow, P. Wieczorkiewicz, Historia Rosji, Wrocław-Warszawa-Kraków 2005 (wydanie czwarte), s. 444-448 (W sojuszu z Hitlerem); - [nt. motywów ataku na ZSRR w 1941 r. : realizacja „starego” programu Hitlera czy uprzedzenie ataku radzieckiego ?] P. Wieczorkiewicz, 22 Czerwca 1941 : „Wiarołomna napaść”, czy wojna prewencyjna ?!, „Arcana”, nr 79 (1/2008), s. 116-127; - B. Musiał, Na Zachód po trupie Polski, Warszawa 2009, s. 341-368 (Zwrot Hitlera na wschód, Przygotowania do wojny ofensywnej przeciwko Niemcom, Wiedza Hitlera o sowieckich przygotowaniach wojennych a spór o wojnę prewencyjną); - A. Czubiński, Wojna prewencyjna czy planowana agresja ? Spory wokół genezy wojny III Rzeszy z ZSRR w latach 1941-1945, (w :) A. Czubiński, Studia ostatnie, Poznań 2009, s. 241-251 – wersja elektroniczna : http://www.wbc.poznan.pl/Content/160248/Studia%20ostatnie.pdf ; - [stosunki z Japonią i wypowiedzenie wojny USA w 1941] - S. Żerko, Japonia w niemieckiej strategii i polityce przed Pearl Harbor, (w :) J. Kiwerska, B. Koszel (red.), Między wielką polityką a narodowym partykularyzmem, Poznań 2002, s. 428-435; - [nt. niemieckich planów kolonizacyjnych dotyczących Europy Wschodniej, w tym nt. Generalnego Planu Wschodniego] - do wyboru : A. L. Szcześniak, Generalny Plan Wschód, (w :) Encyklopedia „białych plam”, tom VI, Radom 2001, s. 293-311 lub B. Mącior-Majka, Generalny Plan Wschodni. Aspekty ideologiczny, polityczny i ekonomiczny, Kraków 2007, s. 164-204 (Prawne, gospodarcze i przestrzenne założenia GPO) lub Cz. Madajczyk, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, tom I, Warszawa 1970, s. 139-149 (Apogeum ekspansji III Rzeszy. Przejęcie inicjatywy przez Himmlera) lub P. Eberhardt, Geneza i rozwój niemieckiej doktryny Lebensraumu, „Przegląd Geograficzny”, nr 2/2008, s. 175-198 (wersja elektroniczna : http://rcin.org.pl/Content/89/2008_tom_80_zeszyt_2.pdf ) lub Cz. Madajczyk, Einleitung; 1942. 27. April, Berlin. Stellungnahme und Gedanken von Dr. Erhard Wetzel zum Generalplan Ost des Reichsführers SS, (w :) Cz. Madajczyk (red.), Vom Generalplan Ost zum Generalsiedlungsplan, München-New Providence-London-Paris 1994, s. V-XXI i 50-81; [niektóre aspekty polityki wobec Polski/Polaków] - P. Wieczorkiewicz, Historia polityczna Polski 1935-1945, Warszawa 2005, s.160-176, 281-301 (W cieniu swastyki, Tysiącletnia Rzesza); -[nt. polityki III Rzeszy wobec Żydów] - do wyboru : E. Gigilewicz, Lublinland. Państwo żydowskie w planach III Rzeszy, Radom 2004 15 lub (łącznie) E. Gigilewicz, Madagaskar projekt, (w :) Encyklopedia „białych plam”, tom XIXSuplement, Radom 2006, s. 53-57 oraz E. Gigilewicz, Lublinland, (w :) Encyklopedia „białych plam”, tom XI, Radom 2003, s. 159-163; - G. Deschner, Reinhard Heydrich, namiestnik władzy totalitarnej, Warszawa 2000, s. 153-198 (Od polityka do egzekutora); - M. J. Chodakiewicz, Żydowscy Niemcy w wojskach III Rzeszy, „Arcana”, nr 51-52(maj-sierpień 2003), s. 202-216; - [nt. różnych elementów/aspektów „Nowego Porządku” Europy) - J. Kosiarski, „Nowy porządek” europejski w planach narodowego socjalizmu, „Stosunki Międzynarodowe-International Relations” 2000, nr 1-2 (tom 21), s. 156-183 [jak w temacie nr 8]; - H. Kahrs, Od „gospodarki wielkoprzestrzennej“ do „nowego porządku“. O strategicznej orientacji elit niemieckich w latach 1932-1943, (w :) H. Orłowski (wybór i opracow.), Nazizm, Trzecia Rzesza a procesy modernizacji, Poznań 2000, s. 465-495; - Tomasiewicz J., Brunatna Europa, „Fronda”, nr 25/26/2001, s. 39-57 (wersja elektroniczna : http://pismofronda.pl/wp-content/uploads/Fronda25-26.pdf ); - M. Burleigh, Trzecia Rzesza. Nowa historia, Warszawa 2002, s. 441-450 (Europa dla Europejczyków); - Cz. Madajczyk, Faszyzm i okupacje 1938-1945. Wykonywanie okupacji przez państwa Osi w Europie, tom II : Mechanizmy realizowania okupacji, Poznań 1984, s. 34-48 (Kontrowersje wokół polityki okupacyjnej w pierwszej połowie 1943 roku); - -E. Dmitrów, Niemieckie plany integracyjne w Europie w pierwszej połowie XX wieku, (w :) J. Holzer, J. Fiszer (red.), Rola Niemiec w procesie integracji Polski z Europą, Warszawa 2001, s. 13-44 [jak w temacie nr 2]; - S. Musiał , Historyczne i ideologiczno-polityczne źródła nazistowskiego projektu „Neue Europa” i jego realizacja w Europie Środkowo-Wschodniej, „Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych” (kwartalnik, Akademia Marynarki Wojennej, Gdynia), nr 3/2012 (wersja elektroniczna : http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CCIQFjAA&url=http%3A% 2F%2Fcejsh.icm.edu.pl%2Fcejsh%2Felement%2Fbwmeta1.element.cejsh-fc3aa56b-12ce-49cb-a99b5a3594e4b065%2Fc%2FStanislaw_Musial.pdf&ei=ys_GVLJBofJPaTcgZgM&usg=AFQjCNFxdjAPj8PlCrSa5-qulYof14u08A&bvm=bv.84349003,d.ZWU ); - [nt. geopolitycznych rozważań o tzw. bloku kontynentalnym] J. Macała, Blok kontynentalny Karla Haushofera, „Geopolityka”, nr 2(3)/2009, s. 49-62 (wersja elektroniczna : http://geopolityka.net/blok-kontynentalny-karla-haushofera/ ); - [nt. koncepcji prawnomiędzynarodowych rozwijanych w III Rzeszy] - Cz. Madajczyk, Faszyzm i okupacje 1938-1945. Wykonywanie okupacji przez państwa Osi w Europie, tom II : Mechanizmy realizowania okupacji, Poznań 1984, s. 11-33 (Koncepcje prawne w Rzeszy hitlerowskiej a jej okupacje); - U. Herbert, Werner Best. Studium biograficzne, Warszawa 2007, s. 327-355 (Volkistowski porządek wielkich przestrzeni w Europie); -[Rzesza a świat arabski] J. Przybylski, T. Scheffler, Z badań nad politycznymi relacjami niemieckoarabskimi w okresie Trzeciej Rzeszy, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom XXX, Wrocław 2008, s. 251-282; - [Hiszpania i Franco a Hitler] B. Koszel, Neutralność z wyboru czy przymusu ? Hiszpania w okresie II wojny światowej, (w :) S. Sierpowski (red.), Niemcy w polityce międzynarodowej podczas II wojny światowej, Poznań 2007, s.217-231; - [Indie i Subhas Chandra Bose a III Rzesza] – P. Nitecki, Bengalski tygrys, „Nowe Państwo”, nr 5/2003, s. 36-37; - Voigt J. H., Hitler und Indien, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte“, nr 1/1971, s. 33-63 16 12. Koncepcje zewnętrznopolityczne Zagadnienie sondaży pokojowych opozycji antyhitlerowskiej. Literatura : a) nt. domniemanych sondaży/inicjatyw/pokojowych : - D. Baliszewski, Trzecia strona medalu, Wrocław 2010, s. 122-128 (Układy Ribbentrop-Mołotow); - N. Pietrow, Psy Stalina, Warszawa 2012, s. 80-86 (Próba przekupienia Hitlera); - K. Jonca, Tajna dyplomacja Trzeciej Rzeszy wobec formuły o „bezwarunkowej kapitulacji“, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom XXIX, Wrocław 2007, s. 159-181; - Ch. Bloch, Das Dritte Reich und die Welt. Die deutsche Außenpolitik 1933-1945, Paderborn 1993, s. 399-405 (Friedensfühler); b) nt. koncepcji zewnętrznopolitycznych środowisk dysydenckich w Rzeszy (w tym grupa Goerdelera, „Krąg z Krzyżowej”): - Plan pokojowy Carla Goerdelera, od schyłku lata do jesieni 1943, (w :) I. Kershaw, Walkiria. Historia zamachu na Hitlera, Poznań 2009, s. 92-101 (patrz również krótki komentarz Iana Kershawa w tej samej książce nt. grupy Goerdelera i „Kręgu z Krzyżowej”, s. 22-28); - H. A. Winkler, Długa droga na Zachód. Dzieje Niemiec. Tom II : 1933-1990, Wrocław 2007, s. 104111 (Opór przeciwko Hitlerowi); - do wyboru : J. Kozeński, Opozycja w III Rzeszy, Poznań 1987, s. 106-149 (Podboje hitlerowskie w Europie a plany pokojowe opozycji, Kreisauer Kreis) lub K. Jonca, Dwa nurty politycznej ideologii antyhitlerowskiej w Trzeciej Rzeszy, (w :) K. Jonca (red.), Studia nad antyhitlerowską opozycją w Trzeciej Rzeszy 1933-1945, Warszawa 1990, s. 31-57 lub T. Scheffler, Europa po Hitlerze. Ład międzynarodowy w koncepcjach konserwatywnej opozycji w Trzeciej Rzeszy, Wrocław 2006, s. 237-255, 256-285 (Carl Goerdeler; Pokojowy ład europejski w myśli politycznej Kreisauer Kreis); - K. Hildebrand, Das vergangene Reich. Deutsche Außenpolitik von Bismarck bis Hitler, Stuttgart 1996, s. 813-835 (Außenpolitik und Widerstand); - Ch. Bloch, Das Dritte Reich und die Welt. Die deutsche Außenpolitik 1933-1945, Paderborn 1993, s. 385-398 (Der deutsche Widerstand gegen Hitler und seine außenpolitischen Vorstellungen) 13. Niemcy w planach i polityce mocarstw 1939-1945 Literatura : - do wyboru : W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Wrocław 2010 (wyd. trzecie), s. 661-672 (Sprawa Niemiec w polityce aliantów do konferencji w Poczdamie) lub J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 489-499 (Podział Niemiec na strefy okupacyjne, Kwestia granic Niemiec i konferencja poczdamska); - Madajczyk Cz., Bezwarunkowa kapitulacja mocarstw Osi. Formuła i jej realizacja, „Dzieje Najnowsze”, nr 2/2003, s. 55-70; - Musiał B., „Niechaj Niemcy się przesuną”. Stalin, Niemcy i przesunięcie granic Polski na zachód, „Arcana”, nr 79 (1/2008), s. 128-158; - T. Sommer, 1945. Die Biographie eines Jahres, Reinbeck bei Hamburg 2005, s. 119-131, 153-177 (Blaupausen für Klein-Deutschland, Ein Staatsbegräbnis für das Deutsche Reich) 17