(isds) W

Transcript

Policy Brief Czerwiec 2015 Kraje Europy ’ Srodkowo.-Wschodniej na rozdrozu Dlaczego rządzący powinni odrzucić zapisy o arbitrażu inwestycyjnym (ISDS) w TTIP Większość polityków, europarlamentarzystów i europarlamentarzystek z krajów Europy Środkowo-Wschodniej (EŚ-W) jak dotąd popiera włączenie zapisów o arbitrażu inwestycyjnym do Transatlantyckiego Partnerstwa w dziedzinie Handlu i Inwestycji (TTIP). Powołują się na argument, że mechanizm ten i tak istnieje już w dwustronnych traktatach inwestycyjnych, a TTIP da państwom lepszą ochronę i doprowadzi do zwiększenia inwestycji. Istnieją jednak argumenty wskazujące, że jeśli mechanizm ISDS zostanie włączony do TTIP, wspomniane nadzieje się nie spełnią, natomiast rządy państw EŚ-W będą miały znacznie ograniczone możliwości wprowadzania wewnętrznych regulacji: 1- Nie ma żadnych gwarancji ani dowodów na to, że włączenie ISDS do TTIP przyciągnie więcej inwestycji z USA. 2- Obecne bilateralne umowy handlowe (BIT) pomiędzy USA a krajami EŚ-W mogą zostać wypowiedziane w dowolnym momencie, podczas gdy zawarcie TTIP zmusi kraje EŚ-W do bezterminowego zapewniania amerykańskim inwestorom specjalnych praw. 3- Podpisanie ISDS w ramach TTIP z dużym prawdopodobieństwem doprowadzi do fali pozwów przeciwko regulacjom rządowym przed międzynarodowymi trybunałami arbitrażowymi ze strony amerykańskich inwestorów. 4- Unijne propozycje „reform” ISDS nie wnoszą jakiejkolwiek istotnej zmiany względem obecnego systemu ochrony inwestorów i w żaden sposób nie zwiększają zdolności rządów krajów EŚ-W do wdrażania regulacji w interesie publicznym. 5- Istnienie BITów wewnątrzeuropejskich nie jest argumentem za włączeniem ISDS do TTIP. 6- BITy z USA zostały podpisane w radykalnie innych okolicznościach i czasie; zamiast na nowo potwierdzać akceptację dla wadliwego systemu ISDS podpisując TTIP, kraje EŚ-W powinny dołączyć do tych krajów, które właśnie weryfikują swoją politykę inwestycyjną. Biorąc pod uwagę powyższe argumenty decydenci z krajów Europy Środkowo-Wschodniej powinni ponownie rozważyć swoje stanowisko i odrzucić włączenie ISDS do TTIP. Kraje Europy Środkowo-Wschodniej na rozdrożu Unia Europejska (EU) negocjuje obecnie Transatlantyckie Partnerstwo w dziedzinie Handlu i Inwestycji (TTIP) w imieniu swoich 28 krajów członkowskich. Negocjacje obejmują między innymi rozdział dotyczący ochrony inwestycji, który zawiera kontrowersyjny mechanizm rozstrzygania sporów inwestor-przeciw-państwu (ISDS). Mechanizm ten, który daje inwestorom prawo pozywania rządów w międzynarodowych trybunałach arbitrażowych, stał się w ostatnich latach przedmiotem szerokiej dyskusji i krytyki. W 2014 roku Komisja Europejska zorganizowała konsultacje na jego temat. 97% spośród uzyskanych 150 tysięcy odpowiedzi opowiadało się przeciwko włączeniu ISDS do umowy TTIP1. Wszystkie kraje Europy Środkowo-Wschodniej, będące członkami Unii Europejskiej z wyjątkiem Słowenii i Węgier (a zatem: Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia i Słowacja) posiadają już dwustronne umowy inwestycyjne (BITy) ze Stanami Zjednoczonymi (USA). Jednak podpisanie TTIP, w którym zawarty byłby rozdział o ISDS, oznaczałoby, że ochrona inwestycji nie będzie już regulowana owymi dwustronnymi umowami pomiędzy krajami EŚ-W a USA. Amerykańscy inwestorzy byliby wówczas chronieni zasadami zawartymi w TTIP. Rządy większości krajów Europy ŚrodkowoWschodniej jak na razie popierają włączenie mechanizmu ISDS do TTIP. Twierdzą one, że będzie to dla nich bardziej korzystne rozwiązanie niż to, zawarte w istniejących już umowach dwustronnych ze Stanami Zjednoczonymi. Dla przykładu, rząd Polski wyraził przekonanie, że ISDS włączony do TTIP pomoże osiągnąć lepszą równowagę pomiędzy prawami zagranicznych inwestorów a prawem rządu do wprowadzania regulacji2. Stanowisko to zdaje się lekceważyć opinie ekspertów, w tym profesor Leokadii Oręziak, znanej ekonomistki ze Szkoły Głównej Handlowej, która ostrzega, że „umowa TTIP, w którą włączony zostanie mechanizm ISDS, może doprowadzić do niemal całkowitego ubezwłasnowolnienia demokratycznych instytucji, w tym rządów w państwach członkowskich”3. 2 Dwa kraje, które nie posiadają umów dwustronnych z USA, wyraziły swoje zaniepokojenie również kwestią włączania ISDS do TTIP. Odnosząc się do proponowanej przez Komisję Europejską reformy rezolucji inwestycyjnej, rząd Słowenii zasugerował, iż ma „poważne (…) zastrzeżenia” i stwierdził, że „dokument nie poprawia w istotny sposób systemu ochrony inwestycji, budzi natomiast szereg wątpliwości”4. Z kolei rząd Węgier zapowiedział, że parlament tego kraju nie ratyfikuje CETA (umowy handlowej między Unią Europejską a Kanadą) i TTIP, jeśli znajdą się w nich zapisy o ISDS5. Niniejszy policy brief przedstawia dowody na to, że włączenie ISDS do TTIP nie tylko nie wzmocni możliwości regulacyjnych w krajach Europy środkowej i Wschodniej, ale wręcz jeszcze bardziej je ograniczy. 1 Nie ma żadnych gwarancji ani dowodów na to, że włączenie ISDS do TTIP przyciągnie więcej inwestycji z USA. Częstym argumentem wykorzystywanym, by przekonać poszczególne kraje do zawierania dwustronnych umów inwestycyjnych (BIT) jest twierdzenie, że szeroka ochrona inwestorów zwiększa przepływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych (FDI) między owymi krajami. Ten jednak rzekomy związek pomiędzy posiadaniem umów dwustronnych a wzrostem inwestycji zagranicznych był wielokrotnie kwestionowany zarówno przez środowiska akademickie6, jak też przez ankiety przeprowadzone wśród firm7. Co więcej, eksperci odpowiadający za ubezpieczenie od ryzyka politycznego twierdzą, że istnienie umów dwustronnych nie jest istotnym argumentem decydującym o prowadzeniu w danym kraju inwestycji8. To samo widać, gdy analizuje się dane dotyczące faktycznych inwestycji zagranicznych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. W ciągu ostatnich 10 lat to na Węgrzech pojawiło się najwięcej inwestycji Dlaczego rządzący powinni odrzucić zapisy o arbitrażu inwestycyjnym (ISDS) w TTIP Inwestycje firm amerykańskich w EŚ-W 2001-2011 (skumulowane) Źródło: w oparciu o dane UNCTAD http://unctad.org/en/Pages/DIAE/FDI%20Statistics/FDI-Statistics-Bilateral.aspx Łotwa Słowenia Estonia Litwa Chorwacja Bułgaria Rumunia Słowacja Czechy Polska Węgry -500 0 500 1000 dokonanych przez amerykańskich inwestorów, choć kraj ten nigdy nie podpisał dwustronnej umowy inwestycyjnej z USA. Jest to tym bardziej znaczące, że Węgry są gospodarką relatywnie małą. Ponadto warto odnotować, że większość amerykańskich inwestycji w Europie trafia do państw Europy Zachodniej, choć żaden z nich nie posiada BIT ze Stanami Zjednoczonymi. Zgodnie z danymi UNCTAD (Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju) „wartość amerykańskich inwestycji w tych 9 krajach (Europy Środkowo-Wschodniej) to 1 % wartości wszystkich amerykańskich inwestycji w Unii Europejskiej”9. W krajach, które podpisały BIT ze Stanami Zjednoczonymi wzrost amerykańskich inwestycji bezpośrednich pomiędzy rokiem 2001 a 2011 okazał się minimalny. Dla krajów EŚ-W inwestycje z USA stanowią średnio jedynie 2% wszystkich inwestycji bezpośrednich tam lokowanych. Nawet w Czechach, które otrzymały najwięcej inwestycji ze Stanów Zjednoczonych, współczynnik ten wyniósł jedynie 4,87%10. Obawy, że odrzucenie ISDS będzie skutkowało odstraszeniem potencjalnych inwestorów, dotyczą więc i tak marginalnej części gospodarki. Tak małe inwestycje z USA nie są warte ponoszenia ogromnego ryzyka zawiązanego z włączeniem ISDS do TTIP. 1500 2000 2500 3000 3500 2 Obecne umowy dwustronne (BIT) pomiędzy USA a krajami EŚ-W mogą zostać wypowiedziane w dowolnym momencie, podczas gdy zawarcie TTIP zmusi kraje EŚ-W do bezterminowego zapewniania amerykańskim inwestorom specjalnych praw W latach 90, kraje EŚ-W podpisywały bilateralne umowy inwestycyjne en masse. W większości przypadków obejmowało to bilateralną umowę inwestycyjną ze Stanami Zjednoczonymi. Umowy krajów EŚ-W z USA zorganizowane są według tej samej logiki i zawierają te same kluczowe cechy i obszary protekcji dla inwestorów, co większość BITów. Przykładowo, obejmują wstępny okres ważności i są odnawialne automatycznie, o ile nie zostaną wypowiedziane. Jeśli któraś ze stron zdecyduje się wypowiedzieć traktat, specjalna klauzula wydłużonego obowiązywania stanowi, że obecnym inwestorom, którzy dokonali inwestycji jeszcze w trakcie obowiązywania danego BITa, przysługiwać będzie ta sama ochrona przez wiele kolejnych lat, nawet jeśli sam BIT przestanie już obowiązywać. 3 Kraje Europy Środkowo-Wschodniej na rozdrożu W przypadku krajów Europy Środkowo-Wschodniej, umowy tych dziewięciu krajów, które podpisały BIT z USA, mają dziesięcioletni okres obowiązywania. Po tym czasie, umowa jest automatycznie odnawiana, o ile któraś ze stron nie zdecyduje się jej wypowiedzieć, z uwzględnieniem rocznego okresu wypowiedzenia. Jednak nawet gdy umowa jest już rozwiązana, dziesięcioletnia klauzula wydłużonego obowiązywania gwarantuje inwestorom, którzy dokonali swoich inwestycji jeszcze przed jej wypowiedzeniem, że są chronieni na tych samych zasadach, co wcześniej11. Ostatni BIT z USA wszedł w życie na Litwie w 2004 roku. Oznacza to, że umowy między USA a krajami EŚ-W osiągnęły obecnie lub znacznie przekroczyły założony początkowo czas obowiązywania, mogą więc zostać wypowiedziane w dowolnym momencie z zachowaniem jednorocznego okresu wypowiedzenia. Daje to krajom Europy Środkowo-Wschodniej znaczący zakres kontroli nad ramami ochrony inwestycyjnej dotyczącej ich przepływów inwestycyjnych ze Stanami Zjednoczonymi. TTIP oznaczałby koniec tej kontroli. Jeśli TTIP zostanie ratyfikowany przez Unię Europejską (Parlament Europejski oraz Radę), pojedyncze państwo członkowskie UE nie będzie mogło decydować o odejściu od TTIP, umowa stanie się bowiem częścią dorobku prawnego Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej. Dorobek ten jest organem wspólnych praw oraz obowiązków i ma moc wiążącą wszystkich członków UE. Oznacza to, że jeśli pojedynczy kraj członkowski zechciałby zrezygnować z szerokiej oferty praw, jakie inwestorom oferuje TTIP, będzie musiał opuścić Unię Europejską. Nie będzie także możliwości wypowiedzenia rozdziału Ramka 1 Inwestorzy z USA atakują uprawnienia regulacyjne krajów EŚ-W Nadzór nad sektorem finansowym (Alex Genin, Eastern Credit Limited, Inc. & A.S. Baltoi przeciwko Estonii, ICSID ARB/99/2, 1999) Rząd estoński pozwany został za „działanie, poprzez swój Bank Centralny, w roli dociekliwego i gorliwego nadzorcy sektora bankowego”12. Estoński Bank Centralny cofnął bowiem licencję na funkcjonowanie prywatnego banku, argumentując, że nie wypełnił on obowiązku przedłożenia informacji w zakresie źródłowych właścicieli, jak również różnic dotyczących wymagań kapitałowych Banku. Właściciel, obywatel USA, Alex Genin, wytoczył proces przeciwko rządowi domagając się 70 milionów dolarów odszkodowania13. Regulacje dotyczące sektora telekomunikacyjnego (Ameritech przeciwko Polsce, UNCITRAL, 1996) W latach ‚90, Ameritech dostarczał usług analogowej telefonii komórkowej w joint venture z firmą telekomunikacyjną będącą w posiadaniu polskiego Skarbu Państwa. Kiedy zakończył się okres obowiązywania tej licencji, zamiast przedłużać ją Ameritechowi, Polska zdecydowała się wydać nową licencję w drodze oficjalnego przetargu. To skłoniło firmę do wszczęcia postępowania arbitrażowego typu ISDS w oparciu o polsko-amerykański BIT. Mimo, że Polska nie miała jakiegokolwiek obowiązku prawnego, by przyznać licencję Ameritechowi, proces zakończył się ostatecznie ugodą na nieznaną kwotę14. Polityka rolna a akcesja do UE (Cargill przeciwko Polsce, ICSID / Case No. ARB(AF)/04/2, 2004) W związku z Polską akcesją do UE, rząd zredukował przydział kwot na słodzik izoglukozowy, produkowany przez Cargill. Było to wymogiem w ramach dostosowania do Wspólnej polityki rolnej Unii Europejskiej (CAP, Common Agricultural Policy). Cargill pozwał Polskę argumentując, że rząd dyskryminuje firmę. Pozew stwierdził także, że ponieważ polska krajowa kwota izoglukozowa została ustalona na poziomie poniżej zdolności produkcyjnej Cargillu, przyczyniła się tym samym do wywłaszczenia firmy z części jej działalności w Polsce. Trybunał przyznał rację inwestorowi zasądzając odszkodowanie w wysokości 16,3 mln dolarów plus odsetki15. 4 Dlaczego rządzący powinni odrzucić zapisy o arbitrażu inwestycyjnym (ISDS) w TTIP dotyczącego ochrony inwestycyjnej bez wypowiedzenia całego porozumienia. Tym samym po podpisaniu TTIP, rezygnacja z ISDS będzie faktycznie niemożliwa. Podczas gdy dziś kraje EŚ-W mogą korzystać ze swoich praw do wypowiadania tych bilateralnych umów inwestycyjnych, w których są stronami, by odzyskać kontrolę nad przestrzenią regulacyjną, TTIP w praktyce zmusi je do bezterminowego zapewniania amerykańskim inwestorom specjalnych praw. 3 Podpisanie ISDS w ramach TTIP z dużym prawdopodobieństwem doprowadzi do fali pozwów przeciwko regulacjom rządowym przed międzynarodowymi trybunałami arbitrażowymi ze strony amerykańskich inwestorów Do tej pory kraje Europy Środkowo-Wschodniej były pozywane co najmniej dziesięicokrotnie przez inwestorów pochodzących z USA powołujących się na BITy zawarte z tym krajem. Łącznie inwestorzy domagali się odszkodowań o wartości co najmniej 3,5 mld dolarów16. Wyniki postępowań arbitrażowych uderzyły w szereg kluczowych regulacji rządowych, takich jak nadzór nad sektorem finansowym, regulacje w sektorze telekomunikacyjnym czy polityce rolnej (patrz ramka powyżej). Statystyki UNCTAD pokazują, że liczba procesów wszczynanych przez inwestorów rośnie z każdym rokiem. Do końca roku 2013 globalna liczba spraw ISDS sięgnęła 568, zaś największą liczbę znanych arbitraży inwestycyjnych odnotowano w latach 2012 oraz 2013 (odpowiednio, 58 oraz 56)17. Ten wzrost liczby procesów napędzany był przez firmy amerykańskie, które są największym użytkownikiem systemu ISDS. Inwestorzy zarejestrowani w USA zainicjowali 127 procesów, 22% łącznej liczby wszystkich ujawnionych na całym świecie pozwów arbitrażowych18. Liczba spraw wnoszonych przez amerykańskich inwestorów każdego roku ustawicznie rosła i z dużym prawdopodobieństwem będzie wrastać w dalszym ciągu. BITy pomiędzy EŚ-W a USA były jednostronne. Wyłącznie amerykańscy inwestorzy uczynili z nich użytek. Żaden inwestor z EŚ-W nigdy nie złożył pozwu przed inwestycyjnym trybunałem arbitrażowym przeciwko USA na przestrzeni ostatnich 20 lat19. Co więcej, przedstawiciele EŚ-W nie powinni ignorować faktu, że USA jeszcze nigdy procesu ISDS nie przegrały. 4 Unijne propozycje „reform” ISDS nie wnoszą jakiejkolwiek istotnej zmiany względem obecnego systemu ochrony inwestorów i w żaden sposób nie zwiększają zdolności rządów krajów Europy Środkowo-Wschodniej (EŚ-W) do wdrażania regulacji w interesie publicznym Europejska Komisarz ds. Handlu Cecilia Malmström zaprezentowała niedawno serię propozycji „ulepszenia” zapisów o ISDS zawartych w obecnej wersji TTIP20. Propozycje te obejmują wprowadzenie procedury umożliwiającej wybór pomiędzy ISDS-em a sądami krajowymi – tak zwaną „klauzulę rozstaju dróg” (ang. fork in the road clause) – włączenie obustronnie wiążącego uwspólniania stanowisk w zakresie interpretacji postanowień traktatu, mechanizmu odwoławczego oraz ustalenie stałej liczby mianowanych arbitrów, zobowiązanych do kierowania się ustalonym kodeksem postępowania. Rozwiązania te nie odnoszą się jednak do strukturalnych problemów z ISDSem. Inwestorom wciąż pozostawiona jest możliwość podważania demokratycznego porządku i pozywania przed prywatnymi trybunałami międzynarodowymi rządów państw, które wdrażają prawomocne rozporządzenia służące interesowi publicznemu w obszarach takich, jak zdrowie, środowisko, zabezpieczenia socjalne, prawa człowieka i konsumenta czy finansowe oraz inne wewnętrzne regulacje mające na celu ochronę mieszkańców i środowiska21. Zagraniczni inwestorzy wciąż będą cieszyć się nadzwyczajnymi uprawnieniami, mogą bowiem obchodzić sądy krajowe. Osąd, czy prawomocne 5 Kraje Europy Środkowo-Wschodniej na rozdrożu i konstytucyjne polityki publiczne są słuszne czy błędne, wciąż należał będzie do kierujących się własnym interesem arbitrów. Inwestorzy nie podlegają jakimkolwiek obowiązkom. Rządy korporacji pozywać nie mogą, jedynie korporacje mogą pozywać rządy. Wreszcie, zgodnie z przedstawionymi propozycjami, ISDS wciąż będzie studził chęć decydentów do wprowadzania jakichkolwiek regulacji służących interesowi publicznemu w obliczu groźby narażenia się na spory arbitrażowe. 5 Istnienie BITów wewnątrzeuropejskich nie jest argumentem za włączeniem ISDS do TTIP To prawda, że obecnie większość pozwów arbitrażowych przeciw państwom ESW inicjują inwestorzy europejscy, korzystając z BITów wewnątrzunijnych wykorzystując istniejące BITy wewnątrzeuropejskie. Są to umowy podpisane przez rządy EŚ-W z rządami Europy Zachodniej jeszcze przed akcesją do UE. Jednakże fakt, że inwestorzy z USA, jak dotąd, czynili mniejszy użytek z możliwości pozywania rządów niż ich europejscy odpowiednicy, w żaden sposób nie może być – jak twierdzi cześć przedstawicieli rządów – usprawiedliwieniem dla włączenia ISDS w TTIP, ani też podtrzymywania obecnie obowiązujących BITów z USA. Nie ma obecnie wątpliwości, że wewnątrzunijne BITy są bardzo szkodliwe dla krajów EŚ-W i także z nimi trzeba zrobić porządek. Faktu jednak, że stanowią one jeszcze większy problem, nie można przekładać na stwierdzenie, że BITy z USA czy ISDS w TTIP są pożyteczne dla krajów EŚ-W. Co więcej, proces wypowiadania wewnątrzunijnych BITów już się rozpoczął i jest bardzo prawdopodobne, że wszystkie te traktaty zostaną wkrótce wypowiedziane. Komisja Europejska uruchomiła już postępowanie przeciwko Austrii, Holandii, Rumunii, Słowacji oraz Szwecji w związku z naruszeniem prawa unijnego przez BITy zawarte pomiędzy tymi państwami członkowskimi, domagając się ich wypowiedzenia22. Z kolei Irlandia oraz Włochy właśnie wypowiedziały wszystkie swoje wewnątrzunijne BITy. 6 6 BITy z USA zostały podpisane w radykalnie innych okolicznościach i czasie; zamiast na nowo potwierdzać akceptację dla wadliwego systemu ISDS podpisując TTIP, kraje EŚ-W powinny dołączyć do tych krajów, które właśnie weryfikują swoją politykę inwestycyjną Dzisiejszy kontekst w EŚ-W jest radykalnie odmienny niż okoliczności, w których podpisywane były umowy z USA w latach 90. W tamtym czasie niewiele było powodów, by wątpić w przekonanie, że umowy te skutkować będą korzyściami dla rozwoju i wzrostu gospodarczego. Większość międzynarodowych instytucji, jak Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF) czy Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), było zagorzałymi promotorkami BITów. Nawet Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD) – obecnie dalece krytyczna – popierała podpisywanie BITów w owym czasie. Ryzyk, jakie brały na siebie rządy, nie poddano dyskusji. Umowy podpisywane były przez EŚ-W w fałszywym przekonaniu, że przyczynią się one do rozwoju. Co więcej, w okresie tym kraje EŚ-W były właśnie w procesie transformacji, a podpisywanie BITów było sposobem na zademonstrowanie światu, jak poważnie traktują ekonomię rynkową oraz integrację z globalnym systemem inwestycyjnym. Przewijając tę historię 20 lat do przodu, jasno widzimy, że umowy te nie spełniły wszystkich tych obietnic, jednocześnie zaś dalece ograniczyły możliwość prowadzenia polityk regulacyjnych przez kraje EŚ-W. Dziś wiele krajów dokonuje weryfikacji korzyści z tych umów płynących. Zyski są wysoce dyskusyjne, zarazem zaś wady ISDSu stały się ewidentne. Kraje takie jak Ekwador, Republika Południowej Afryki, Indie czy Indonezja rewidują obecnie przyjęte ramy inwestycyjne. Po 40 latach gospodarki scentralizowanej lokalny biznes w regionie EŚ-W jest wciąż w fazie rozwijającej się. ISDS w TTIP związuje zaś ręce rządom, które chciałyby chronić lokalne firmy przed nieuczciwą konkurencją ze strony międzynarodowych korporacji. Dlaczego rządzący powinni odrzucić zapisy o arbitrażu inwestycyjnym (ISDS) w TTIP Wnioski i rekomendacje Rządy mają obecnie możliwość wypowiedzenia obowiązujących BITów z USA w dowolnym momencie i zachowania kontroli nad ramami swojej polityki ochrony inwestycji. Wolność kształtowania tych polityk, jaką cieszą się obecnie kraje EW-Ś, zostałaby znacząco ograniczona przez TTIP. Co więcej, ISDS stał się przedmiotem międzynarodowego krytycznego zainteresowania. Kraje Europy Środkowo-Wschodniej znajdują się obecnie na rozdrożu w obszarze swojej polityki inwestycyjnej z USA. Jedna z dróg wiedzie ku zbiorowi wykutych w kamieniu reguł, od których nie będzie ucieczki, które zaś nie wnoszą żadnego istotnego ulepszenia względem obecnego systemu. Wręcz przeciwnie, z dużym prawdopodobieństwem pogorszą sytuację rządów w tych krajach. Ścieżka alternatywna, sprzeciwia się włączeniu ISDS do TTIP i sugeruje krajom Europy Środkowo-Wschodniej rozważenie wypowiedzenia obowiązujących je obecnie BITów. Pozwoli ona rządom tych państw odzyskać kontrolę nad przestrzenią regulacji oraz uwolni je od ciągłego zagrożenia pozwami o miliony euro ze strony niezadowolonych inwestorów. Wzgląd na wysoki koszt arbitrażów inwestycyjnych oraz jego wpływ na budżety państw ma szczególnie duże znacznie w bieżącym kontekście kryzysu politycznego i polityki cięć budżetowych. W świetle tych argumentów najrozsądniejszym rozwiązaniem dla rządów oraz eurodeputowanych z krajów Europy Środkowo-Wschodniej jest weryfikacja swojego stanowiska i sprzeciwienie się zawarciu ISDS w TTIP. Przypisy kon´cowe 1 Komisja Europejska (2014) – konsultacje publiczne on-line w sprawie ochrony inwestycyjnej oraz mechanizmu rozstrzygania sporów inwestor przeciwko państwu (ISDS) w umowie o Transatlantyckim Partnerstwie w obszarze Handlu i Inwestycji (TTIP) http://trade.ec.europa.eu/consultations/ index.cfm?consul_id=179 2 Ministerstwo Gospodarki Rzeczpospolitej Polskiej (2015) – stanowisko w sprawie ISDS w TTIP http://www.mg.gov.pl/ Wspolpraca+miedzynarodowa/Handel+zagraniczny/TTIP/ Mechanizm+ISDS 3 Raś, Lidia (2015), Prof. Leokadia Oręziak o TTIP: Umowa pomiędzy UE I ISA będzie korzystna tylko dla wielkich korporacji, Gazeta Prawna, 26 maja http://biznes. gazetaprawna.pl/artykuly/851265,prof-leokadiaoreziak-umowa-ttip-korzysci-dla-korporacji-isds.html 4 Stanowisko rzędu Słowenii: http://www.vlada.si/en/media_room/government_press_releases/press_release/article/ the_government_on_slovenias_positions_on_the_european_agenda_on_migration_and_the_ttip_53857/ 5 Stanowisko rządu Węgier: http://www.bruxinfo.hu/cikk/2015 0508-magyarorszag-nem-ker-avalasztott-birosagokbol.html; http://www.hirado.hu/2015/06/14/torlodas-eseten-a-roszkeihataratkelohelyenis-vizet-osztanak/; http://canadians.org/ blog/hungarysays-it-wont-ratify-ceta-because-isds-provision 6 Poulsen, Lauge Skovgaard (2010), The Importance of BITs for Foreign Direct Investment and Political Risk Insurance: Revisiting the Evidence, w: K. Sauvant, red., Yearbook on International Investment Law & Policy 2009/2010 New York: Oxford University Press. http://works.bepress.com/ lauge_poulsen/4/ 7 Komisja Europejska, Survey of the Attitudes of the European Business Community to International Investment Rules, TN Sofres Consulting w imieniu Komisji Europejskiej DG Handel, 2000 http://trade.ec.europa.eu/doclib/html/111125.htm, http://trade.ec.europa.eu/doclib/html/111127.htm oraz J Yackee, Do Bilateral Investment Treaties Promote Foreign Direct Investment?, 51 Virginia J Int’l Law (2010) http://ssrn. com/abstract=1594887 8 Poulsen, Lauge Skovgaard (2010) por. przypis 6. 9 UNCTAD (2014) Investor-state dispute settlement: an information note on the United States and the European Union, IIA Issue Notes, No. 2 http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/ webdiaepcb2014d4_en.pdf 10 Kalkulacje własne w oparciu o dane UNCTAD http://unctad.org/en/Pages/DIAE/FDI%20Statistics/FDIStatistics-Bilateral.aspx oraz dane Banku Światowego http://data.worldbank.org/indicator/BX.KLT.DINV.CD.WD 11 UNCTAD (2015) International Investment Agreements Navigator http://investmentpolicyhub.unctad.org/IIA 12 Frutos-Peterson, Claudia (2001) Alex Genin, Eastern Credit Limited, Inc., oraz A.S. Baltoil v. Republika Estonii (ICSID sprawa No.ARB/99/2). Wprowadzenie: https://icsid.worldbank.org/ ICSID/FrontServlet?requestType=CasesRH&actionVal=show Doc&docId=DC591&caseId=C178 13 Alex Genin, Eastern Credit Limited, Inc. oraz A.S. Baltoil i Republika Estonii (ICSID sprawa No. ARB/99/2), Orzeczenie trybunału: http://www.italaw.com/sites/default/files/casedocuments/ita0359.pdf 14 IISD (2004) INVEST-SD: Investment Law and Policy Weekly News Bulletin, kwiecień 13, http://www.iisd.org/pdf/2004/ investment_investsd_april13_2004.pdf 15 Peterson, Luke Eric (2008) Poland discriminated against US firm, Cargill, in sweetener quota allotment; Arbitrators reject several other claims, IAReporter, 16 Lipca. 7 http://www.iareporter.com/articles/poland-discriminatedagainst-usfirm-cargill-in-sweetener-quota-allotmentarbitrators-rejectseveral-other-claims 16 Ronald S. Lauder v Czech Republic (pozew: 500 mln USD); Alex Genin v Estonia (pozew: 70 mln USD); Ameritech v Poland (pozew: 500 mln USD); Cargill v Poland (pozew 130 mln USD); Mr. David Minnotte & Mr. Robert Lewis v Poland (pozew: 35 mln USD); Vincent J. Ryan, Schooner Capital LLC, & Atlantic Investment Partners LLC v Poland (pozew: 180 mln USD); Noble Ventures v Romania (pozew: 495 mln USD); S&T Oil Equipment & Machinery v Romania (pozew: 180 mln USD); Mr. Hassan Awdi v Romania (pozew: 490 mln USD); oraz EuroGas Inc i Belmont Resources Inc v Slovakia (pozew: 1 mld USD). 17 UNCTAD (2014), por. przypis 9. 18 Wiele pozwów ISDS nie zostało ujawnionych, bo trybunały nie mają obowiązku podawać informacji na temat zgłoszonych spraw. Liczba ta jest oparta wyłącznie na znanych przypadkach postępowań. 19 Istnieje 16 znanych przypadków procesów inwestycyjnych przeciwko USA. Żaden z nich nie został zainicjowany przez inwestora z kraju członkowskiego UE. Źródło: UNCTAD (2014), por. przypis 9. 20 Komisja Europejska (2015) Concept Paper: Investment in TTIP and beyond – the path for reform. Enhancing the right to regulate and moving from current ad hoc arbitration towards an Investment Court http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2015/ may/tradoc_153408.PDF 21 S2B (2015) ISDS: Spreading the disease instead of looking for a cure http://www.s2bnetwork.org/isds-statement/ 22 Komisja Europejska (2015) Commission asks Member States to terminate their intra-EU bilateral investment treaties, nota prasowa, 18 czerwca http://europa.eu/ rapid/press-release_IP-15-5198_en.htm. Autorzy: Cecilia Olivet, Pietje Vervest & Luuk Schmitz  Redakcja: Nick Buxton Przekład: Ewa Jakubowska-Lorenz & Roland Zarzycki Projekt graficzny i ilustracje: Ricardo Santos Podziękowania – dziękujemy następującym osobom: Natacha Cingotti, Marc Maes, Marcin Wojtalik, Maria Świetlik, Roland Zarzycki, Györgyi Újszászi oraz Ante Wessels za wnikliwe komentarze względem kolejnych wersji tekstu Amsterdam/Polska/Węgry, czerwiec 2015 Opublikowano przez Transnational Institute, Instytut Globalnej Odpowiedzialności (IGO) oraz Védegylet Egyesület Zawartość raportu może być cytowana i reprodukowana w celach niekomercyjnych pod warunkiem uznania autorstwa | podania źródła informacji. Transnational Institute (TNI) jest międzynarodowym instytutem badawczym i rzeczniczym działającym na rzecz budowy świata sprawiedliwego, demokratycznego i zrównoważonego. Od przeszło 40 lat TNI służy jako unikatowy zwornik pomiędzy ruchami społecznymi, zaangażowanymi akademikami oraz decydentami politycznymi. www.tni.org Instytut Globalnej Odpowiedzialności (IGO) jest niezależną organizacją pozarządową z siedzibą w Warszawie. Instytut powstał w roku 2007 i od tego czasu koncentruje się na zagadnieniach z obszaru polityki rozwojowej, edukacji rozwojowej oraz współpracy z partnerami z Południa. www.igo.org.pl Védegylet – Protect the Future został założony około roku 2000 i od tego czasu angażuje obywateli w ważne działania lokalne i krajowe. Védegylet wspiera lokalne wspólnoty na Węgrzech, przeciwstawiając się politykom i rozwojowi, które zagrażają środowisku, dziedzictwu społecznemu i kulturalnemu oraz lekceważą prawo społeczności do uczestnictwa w demokratycznych procesach. www.vedegylet.hu