Transcript
Józef Milewski
JEDNOSTKI SAMOCHODOWE I TABOROWE LWP 1943—1945
1. Zagadnienia organizacyjne Jednostki samochodowe i taborowe, inaczej jednostki transportowe, należą do jednych z ważniejszych w służbie kwatermistrzowskiej każdej armii. Szeroko znana jest rola transportu i przewozów w życiu i działalności wojska, zwłaszcza zaś w okresie wojny. Nie inaczej przedstawiał się ten problem w odniesieniu do ludowego Wojska Polskiego, Jednostki transportowe stanowiły największy zespół oddziałów tyłowych (kwatermistrzowskich), obok zespołu jednostek służby zdrowia. Mówiąc wprawdzie o jednostkach transportowych LWP w okresie II wojny światowej, należy podkreślić ich małą stosunkowo liczebność oraz, w niektórych przypadkach, niewielką ilość środków transportowych stojących do ich dyspozycji. Jednakże inaczej rzecz miała się z jednostkami taborowymi, a inaczej natomiast z samochodowymi. Tabory konne, aczkolwiek dość liczne w początkowym okresie, spełniały w ludowym Wojsku Polskim pomocniczą rolę i były stopniowo wypierane przez
mechaniczne
środki
transportowe1.
Wydział
taborowo-gospodarczy
zorganizował się dość szybko i kierował zaopatrywaniem jednostek w wozy kuchnie i piekarnie polowe, uprząż, siodła itp. Natomiast jednostki samochodowe chociaż należące bez wątpienia do grupy tych, przed którymi rysowały się największe
1
W. J u r g i e l e w i c z, Organizacja ludowego Wojska Polskiego (22.07.1944—9.05.1945), Warszawa 1968, s. 122.
perspektywy rozwoju, przeżywały w toku formowania poważne trudności2. Ich struktura organizacyjna opierała się na wzorach radzieckich, a formując je odczuwano brak zarówno polskiej kadry, jak i tradycji oraz odpowiedniego doświadczenia w tym zakresie. Warto również podkreślić fakt, że w okresie formowania polskich jednostek wojskowych na terenie Związku Radzieckiego, wszelkiego rodzaju zaopatrzenie dostarczały radzieckie oddziały transportowe. Dopiero po sformowaniu 1 Armii Polskiej w ZSRR zaistniała konieczność organizowania własnych pododdziałów transportu, które dostarczałyby centralnie otrzymywane zaopatrzenie podległym jednostkom. Związki taktyczne i oddziały posiadały w etatach własne środki transportu zarówno samochodowego, jak i taborowego. W okresie formowania środki te były szczupłe, zwłaszcza samochodów posiadano niewielkie ilości, znacznie poniżej przewidzianych w etatach. Dopiero w trakcie działań wojennych braki w transporcie uzupełniano taborem zdobytym na nieprzyjacielu. W okresie wojny sformowano następujące jednostki samochodowe i taborowe3: a) samochodowe 1 pułk samochodowy 1 samodzielny batalion samochodowy 2 samodzielny batalion samochodowy 3 samodzielny batalion samochodowo-transportowy 5 samodzielny batalion samochodowo-transportowy 6 samodzielny batalion samochodowo-transportowy 10 samodzielny batalion samochodowy 6 samochodowa kompania sztabowa b) taborowe 1 samodzielna kompania taborowa 2 samodzielna kompania taborowa 3 samodzielna kompania taborowa 4 samodzielna kompania taborowa
2 3
Tamże, s. 123. Formowanie wszystkich jednostek oparto o odpowiednie etaty radzieckie.
5 samodzielna kompania taborowa 6 samodzielna kompania taborowa 8 samodzielna kompania taborowa Należy stwierdzić, że w związku z małą liczbą jednostek samochodowych oraz poważnym brakiem w ich ukompletowaniu etatowym (zarówno jeśli chodzi o kadrę, jak i o środki transportowe) do WP zostały czasowo odkomenderowane również jednostki radzieckie4. Najwcześniej formowany był 1 batalion samochodowy, co nastąpiło na podstawie rozkazu 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR nr 13 z dnia 4 marca 1944 roku. Po utworzeniu batalion ten włączony został w skład 1 AP w ZSRR. Prawie równocześnie formowany był 2 batalion samochodowy, na podstawie dyrektywy Naczelnego Dowództwa Armii Czerwonej nr org. 1/306604 z dnia 17 marca 1944 roku, który także przeznaczono dla 1 AP w ZSRR. Ostatni z batalionów samochodowych 1 armii WP, a mianowicie 3 batalion samochodowo-transportowy, rozpoczęto formować na podstawie rozkazu nr 00130 dowódcy 1 AWP z dnia 5 lipca 1944 roku Natomiast 1 i 2 kompanie taborowe sformowane zostały na podstawie rozkazu nr 001/org. dowódcy 1 AP w ZSRR z dnia 1 kwietnia 1944 roku. W 2 armii WP najwcześniej formowano 5 i 6 bataliony samochodowe (rozkaz nr 8 Naczelnego Dowództwa WP z dnia 20.08.1944 roku) oraz 6 samochodową kompanię sztabową. Dodatkowo, na podstawie rozkazu nr 22/org. NDWP z dnia 10 września 1944 roku rozpoczęto organizowanie największej jednostki tego typu — 1 pułku samochodowego. W skład 2 AWP włączono wreszcie 3, 4, 5, 6 i 8 kompanie taborowe, sformowane — podobnie jak inne jednostki tej armii — na podstawie rozkazu nr 8 NDWP z dnia 20 sierpnia 1944 roku. Na jego podstawie, dla obsługi Sztabu Głównego WP, sformowano ponadto 10 samodzielny batalion samochodowy5. Batalion ten oraz 1 pułk samochodowy przeformowane zastały później na etaty pokojowe. Pozostałe jednostki 1 i 2 armii WP rozformowano bezpośrednio po zakończeniu wojny. Utworzona została też 29 kompania, cystern samochodowych 4
Wymienić tu można przede wszystkim 42 pułk samochodowy. Por. W. J u r g i e l e w i c z, op.
cit., s. 228.
5
Rozkazy organizacyjne, w oparciu o które formowano jednostki samochodowe i taborowe zostały ogłoszone drukiem. Por. Organizacja i działania bojowe ludowego Wojska Polskiego, t. 1. Warszawa 1958, s. 28, 36, 94, 131 i 167.
(dowozu MPS), zgodnie z rozkazem nr 70 NDWP z dnia 31 marca 1945 roku, która istniała do 30 października tegoż roku.
2. Zawartość aktowa Akta jednostek samochodowych i taborowych WP, które zachowały się6 i są przechowywane w Centralnym Archiwum Wojskowym liczą 193 jednostek archiwalnych (143 pozycje inwentarzowe przypadają na jednostki samochodowe). Stosunkowo najpełniej zachowały się materiały 1 pułku samochodowego. Akta tego pułku stanowią zespół prosty, zawierający 68 jednostek archiwalnych. Wśród
tych
archiwaliów
wyróżnić
można
rozkazy
NDWP
w
sprawach
organizacyjnych, szkolenia bojowego, personalnych, gospodarczych, sanitarnych i finansowych (III-449-1, 34, 36). Zachowały się także rozkazy Sztabu Głównego WP w sprawach organizacyjnych, zaopatrzenia i postępowania z tajną korespondencją (III449-2, 3, 5) oraz rozkazy i instrukcje GZPW w sprawach personalnych, szkolenia i dyscyplinarnych (III-449-40). Spośród innych akt 1 pułku samochodowego wyróżnić można jeszcze meldunki o stanie bojowym dotyczące okresu od września do grudnia 1944 roku (III-449-6, 7), rozkazy dzienne dowódcy pułku (III-449-28, 29), jak też różnego typu rozkazy wewnętrzne m.in. w sprawach personalnych, gospodarczych, szkolenia, dyscyplinarnych, sanitarnych i kancelaryjnych. W miarę obszerną grupę stanowią materiały typu ewidencyjnego (skorowidze i wykazy stanu osobowego z lat 1944—1947) oraz akta finansowe (listy płacy, ewidencje potrąceń finansowych, kwartalne sprawozdania z działalności finansowej). Do archiwaliów dotyczących spraw personalnych należą m.in. rozkazy oficerskie, wnioski awansowe i odznaczeniowe, charakterystyki oficerów, księga kar i pochwał oficerów oraz akta odzwierciedlające sprawy skierowań i zwolnień od służby wojskowej. Zachowały się również sprawozdania statystyczne o stanie sanitarnym i zdrowotnym oraz zarządzenia i rozkazy Departamentu Służby Zdrowia (III-449-52, 53). Wymienić można jeszcze rozkazy w sprawach dyscyplinarnych, dokumentację śledczą, wyroki 6
Brak akt 29 kompanii cystern samochodowych.
oraz meldunki o wypadkach nadzwyczajnych i korespondencję w sprawie dezerterów. Natomiast do materiałów najbardziej charakterystycznych dla pułku, jako jednostki samochodowej, należy zaliczyć sprawozdania z remontu silników i samochodów, meldunki o stanie uzbrojenia, rozkazy i korespondencję w sprawie inwentaryzacji materiałów pędnych, sprawozdania z pracy transportu samochodowego i meldunki o wypadkach samochodowych oraz zlecenia na broń i amunicję (III-449-42, 43, 44). Akta
wytworzone
przez
samodzielne
bataliony
samochodowe
i
samochodowo-transportowe oraz samochodową kompanię sztabową liczą łącznie 75 jednostek archiwalnych. Do najpełniejszych należy zespół akt 2 samodzielnego batalionu samochodowego, liczący 23 jednostki archiwalne. Natomiast w stanie szczątkowym zachował się wytwór kancelaryjny 5 batalionu — tylko 1 jednostka archiwalna (ewidencja podoficerów i szeregowców, III-453-1). Spośród zachowanych przekazów źródłowych zwraca uwagę duża ilość materiału finansowego, jak listy płacy, atestaty pieniężne, zapotrzebowania i sprawozdania finansowe, rozkazy i zarządzenia oraz akta rewizji finansowej. Ponadto występują tu: akta ewidencyjne, dokumentacja techniczna dotycząca sprzętu samochodowego (III-452-2), a także rozkazy dzienne i ogólnowojskowe NDWP oraz zarządzenia władz zwierzchnich w sprawach organizacyjnych, sanitarnych i gospodarczych. Wiele pozycji inwentarzowych zawierają meldunki o wypadkach nadzwyczajnych, orzeczenia komisji lekarskich oraz spisy demobilizowanych. W zespole akt 6 samochodowej kompanii sztabowej zachował się jej etat (III-456-4). Wartość poznawczą mają też zarządzenia, instrukcje i plany szkolenia politycznego (III-456-5). Zespoły akt kompanii taborowych liczą ogółem 50 pozycji inwentarzowych. W 1 kompanii zachowało się 10 jednostek archiwalnych, a w drugiej — 8. Następne dwie kompanie taborowe (3 i 4) liczą po 9 teczek akt, kolejne — 5 i 6 po 4 i wreszcie 8 kompania — 6. Wśród tych przekazów zachowały się głównie materiały o charakterze finansowym, jak: listy płacy, atestaty pieniężne, zestawienia i zapotrzebowania, protokoły kontroli budżetowej oraz rachunki. Nielicznie występują akta ewidencyjne i personalne. Odnotować należy jeszcze rozkazy dzienne jednostek. W zespole akt 4
samodzielnej kompanii taborowej znajduje się tekst dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o częściowej mobilizacji i rejestracji (III-460-1). Natomiast w 8 kompanii zachował się rozkaz o jej sformowaniu (III-463-5) oraz protokół komisji inwentaryzacyjnej sprzętu (III-463-6). * Wszystkie wymienione zespoły akt, chociaż nie zachowały się w najpełniejszym stanie mogą stanowić przedmiot zainteresowania badaczy. Szczególnie dokumentacja o charakterze organizacyjnym i personalnym dostarcza interesujących informacji do poznania dziejów oddziałów, które miały swój związek z jednostkami bezpośrednio zaangażowanymi w działaniach bojowych. W poszukiwaniach archiwalnych pomocą służy inwentarz omówionych zespołów archiwalnych7.
7
Inwentarz akt ludowego Wojska Polskiego. Część 4 — instytucje i jednostki uzupełnień, szkolenia, kwatermistrzowskie, służby sprawiedliwości, kulturalno-oświatowe, Warszawa 1970, s. 284—295.
