Transcript
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin 1-ci kurs MK-44 qrup tələbəsi Mahmudov Anarın İqtisadi coğrafiyadan kurs işi MÖVZU: Azərbaycanın Aqrar-Sənaye kompleksi Suallar 1.Azərbaycanın Aqrar-Sənaye Kompleksinin(ASK) strukturu və ölkənin iqtisadi inkişafinda rolu 2.ASK-nin inkişaf zəminləri 3.ASK-nin sahələr üzrə inkişafı və yerləşdirilməsi 4.Müasir şəraitdə aqrar islahatlari əhəmiyyəti 5.Kənd təsərrüfatı və ətraf mühit problemləri 2 1.Azərbaycanın Aqrar-Sənaye Kompleksinin(ASK) strukturu və ölkənin iqtisadi inkişafinda rolu Məlum olduğu kimi, aqrar sənaye kompleksi bir-birilə sıx qarşılıqlı əlaqədə olan müvafiq sahə və istehsalatlar sistemidir. Daha doğrusu, aqrar-sənaye kompleksi kənd təsərrüfatı və ona xidmət edən sənaye sahələri, yeyinti və yüngül sənaye, həmçinin kənd təsərrüfatı məhsullarının tədarükü, nəqli, saxlanması və satışı ilə əlaqədar sahələrdən ibarətdir. Aqrar - sənaye kompleks-lərinin ən geniş yayılmış forması regional tipli komplekslərdir ki, onlar da, öz növbəsində, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı, tədarükü, emalı və satışı üzrə texnoloji, iqtisadi və təşkilati cəhətdən qarşılıqlı əlaqəli müəssisə və təşkilatların, həmçinin onlarla ünsiyyətli istehsal vasitələri istehsal edən sənaye müəssisələrinin, xidmətedici müəssisə və təşkilatların təbii, iqtisadi və digər şəraitlərin nəzərə alınması şərtilə bu və ya digər ərazilərdə topa şəklində yerləşməsini nəzərdə tuturlar. Ümumiyyətlə, regional tipli aqrar sənaye komplekslərinə aşağıdakı qanunauyğunluqlar aiddir: elmi texniki tərəqqi və istehsalın səmərəliliyinin yüksəldilməsi əsasında aqrar sənaye kompleksinin planlı surətdə ikişafı və yerləşdirilməsi; istehsalın məqsədyönlü ixtisaslaşması, kooperasiya və ərazi təşkilini təmin edən ictimai əmək bölgüsünün dərinləşməsi; istehsalın xammal mənbələri və məhsul istehlakçılarına yaxılaşdırılması; əməyin inteqrasiyası və bölgüsünün nəzərə alınması şərtilə istehsalın yerləşdirilməsi; rayonların iqtisadi inkişaf səviyyələrinin bir birinə yaxınlaşdırılması və s. Regional tipli aqrar sənaye komplekslərinin formalaşması və sonrakı fəaliyyətinə vaxt amili də təsir göstərirlər Ümumiyyətlə, aqrar sənaye kompleksi aşağıdakı sahəvi struktura malikdir: I bölmə - istehsal vasitələri istehsal edən təsərrüfat sahələri: a) kənd təsərrüfatı maşınqayırması; b) kimya; v) tikinti. 3 II bölmə kənd təsərrüfatı: a) bitkiçilik; b) heyvandarlıq. III bölmə - bilavasitə kənd təsərrüfatı xammalı emal edən sənaye sahələri; a) yeyinti; b) pambıqtəmizləmə; v) baramaaçma; q) yunun ilkin emalı. IV bölmə - nəqliyyat, rabitə və maddi texniki təchizat. V bölmə - tədarük, saxlanma, ticarətvə s. Qeyd edilməlidir ki, aqrar- sənaye kompleksinin aparıcı sahəsi kənd təsərrüfatı istehsalıdır. Burada da 1994 cü ildən bəri köklü struktur dəyişikləri baş vermişdir. Hazırda köhnə tipli təsərrüfatların ləğv olunur və onların əsasında isə özəl kənd təsərrüfatı müəssisələrinin yaradılir ci il yanvarın 01-i üçün respublikada kəndli (fermer) təsərrüfatı, 2454 kiçik müəssisə, kooperativ, aqrofirma və bu kimi özəl qurumlar fəaliyyət göstərirdi. Artıq ümumi torpaq fondunun 1,2 mln.ha-a qədəri fermerlərə və digər özəl qurumlara paylanmışdır ki, onun da təqribən 90% əkin üçün yararlı sahədir. Torpaq islahatı haqqında qanunu qəbul edilməsi kənd təsərrüfatının ayri ayri sahələrində cu illər ərzində müəyyən irəliləyiş əldə edilmlşdir. Bununla cədvəl 1 də əyani tanış olmaq olar. CƏDVƏL cu ildə İLLƏR 1994-cü ilə nisbətən faizlə Taxıl 1039,2 921,4 1018,3 1127,1 950,3 1098,3 105,7 Pambıq ,1 274,4 124,6 112,9 96,8 34,1 Tütün 21 11,7 11,2 15,1 14,6 8,6 41 Kartof 150,3 155,5 214,6 223,4 312,5 394,1 2,6 dəfə Tərəvəz 482,9 424, ,1 502,3 670,8 138,9 Bostan məhsulları 44,9 41,9 52,1 57,1 78,8 206,3 4,6 dəfə Üzüm 313,8 308, ,3 108,4 112,5 35,9 Meyvə və 323,5 324,4 321,2 330,9 390,6 436,5 134,9 1 Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi 4 giləmeyvə Çay 19,4 9,4 3 1,6 0,9 2,7 13,9 ASK-nın strukturu(quruluşu) paralel və ardıcıl əlaqələri olan müxtəıif xarakterli məhsulların istehsal-emal mərhələlərindən təşkil olunmuş mürəkkəb sistemdir. İstehsal və emal mərhələlərinin hər birində kompleksin müəyyən obyektiv bir funksiyası yerinə yetirilir. İstehsal-texnoloji proseslər üzrə yerinə yetirilən funksiyalar arasindaki əlaqənin təsnifatı ASK-nın funksional strukturu (quruluşu) adlanır. Əsl mənada funksional struktur ASK-də geniş təkrar istehsalın ardıcıl və paralel mərhələlərini xarakterizə edir. Kompleksi təşkilatı baxımdan təmsil edən ayrı-ayrı xalq təsərrüfatı sahələri arasındakı nisbətin faizlə ifadə edilməsi ASK-nın sahə strukturu adlanır. ASK-nın sahə strukturu onu xalq təsərrüfatının çoxsahəli sistemi və müstəqil idarəetmə sahəsi kimi xarakterizə edir. ASK-nın sahələrarası əlaqələrinin inkişafı, yerli rayon sənaye komplekslərini, aqrar-sənaye kompleksinin son məhsulu və onun təsərrüfatı mexanizmi dövrün tələblərinə uyğun qurulması zəruri sayılmışdır. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin tabeliyində bir çox istehsal və emal sahələri ilə məşğul olan təşkilatlar fəaliyyət göstərmişdir. Respublikanin bütün rayonlarında Aqrar sənaye kombinatları(52) və onların tabeliyində 2058 ədəd kolxoz və sovxoz təsərrüfatları fəaliyyət göstərmişlər. Bunlarla yanaşı 94 şərab zavodu (o cümlədən 4 ədədi respublikada kənarda ), 30 konserv zavodu, 32 ət və süd kombinatları, 17 pambıqtəmizləmə zavodu, 7 tütün kombinatı, qənnadı məmulatları müəssisələri, elmi-tədris və elmi-tədqiqat institutları və s başqa təşkilatlar olmuşdur. Respublikanın cəmi 8641,5 min ha ərazisinin 4118,3 min ha-rı kənd təsərrüfatına yararlıdır cı ildə qəbul olunmuş Torpaq islahatları haqqında qanun a əsasən 8641,5 min ha-ın 3,8 mln ha-ı-45%-i dövlət mülkiyətində, 1,9 mln ha-22%-i xüsusi mülkiyyətdir. ASK sistemində torpaqlar tam özəlləşdirilmiş, bir sıra dövlət əhəmiyyətli təsərrüfatlar istisna olmaqla, ölkədə kolxoz və savxozların (70%-nin) 5 fəaliyyətinə xitam verilmişdir. Əvəzində 1933 kənd təsərrüfati istehsal kooperativi, 1917 kiçik müəsisə, kəndli (fermer) təsərrüfatları yaradılmışdır. Bütövlükdə müxtəlif formalı təsərrüsatlara 1.2 milyon ha yararlı torpaq sahəsi verilmişdir. Ləğv edilən kalxoz və savxozların nəticəsində min nəfər vətəndaşa tərpaq sahəsi ayrılmış və 195 min payçıya əmlak payı verilmişdir. İslahatlarin ilkin mərhələsi başa çatmışdır. Lakin keçmiş quruluşda fəaliyyət göstərən Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi sistemində İstehsal və idarəetmə sahələrində paralellik və uyğunsuzluqlar hökm sürür. Bu da nazirlik sistemində iqtisadi inkişafa mənfi təsir gəstərir. Torpaqların müxtəlif səbəblərdən gündəngünə azalması və özəlləşmədə verilmiş yararlı sahələrin bir qismi imkansızlıqdan becərilmir. Kənd təsərrüfarında torpaqların özəlləşdirilməsi başa çatmış və çoxukladkalı kəndli(fermer) təsərrüfatları yaradılaraq sahibkarlıq fəaliyyəti başlamışdır. Tam özəlləşdimə aparılanadək əvvəlki təsərrüfatların texniki-təmir vasitələri elektrikistilik, baytarlıq xidmətləri, maddi-texniki təhcizat birlikləri, kimyəvi xidmət sahələri və s dağıdılmış və qalanları da xidmət göstərmək iqtidarında deyildir. Elə bu səbəbdən də özəlləşdirilən torpaqların bir hissəsi imkansızlıq üzündən baxımsız qalmışdır. Yeyinti sənayesinin kənd təsərrüfatı xammallarının bütün sahələri əsasında ixtisaslaşdırılmış 40 sahəsi tamlı mallar da daxil olmaqla ət, süd və balıq yarımsahələrində qruplaşdırılmışdır. Bu yarımsahələr üzrə məhsul istehsalı həmin sahələr (ət, süd, balıq) üzrə məşğul olan müəssisələr (birlik yaxud şirkətlər) tərəfindən həyata keçirilir. Sabiq ittifaqın dövründə respublikada fəaliyyət göstərmiş Yeyinti Sənaye Nazirliyinin fəaliyyətinə hazırda xitam verilmiş və onun ayrı-ayrı sahələrində (çörək bişirmədə tam başa çatıb) özəlləşmə aparılmışdır. Aidiyyəti bir səra müəssisələri ucuz qiymətə özəlləşdirmək xatirinə dağıdılıb talanmışdır. Müəssisə və təşkilatların mövcud vəziyyətini nəzərə alsaq, demək olar ki, yeyinti sahələrinin tamamilə özəlləşdirilməsinin başa çatması və bu sahədə xarici ölkələrin təcrübələrindən istifadə edərək stimul yaradılması vacib sayılır. Eyni 6 zamanda xarici sərmayələrin cəlb edilməsi şəraitində yeyinti sənayesini inkişaf etdirmək olar. Hazırda qardaş Türkiyə və qonşu İrandan ölkədə 4000-ə yaxın birgə müəssisələr çalışırlar ki, bunların 70% ni yeyinti məhsulları müəssisələri təşkil edir. İrandan gətirilən çoxlu yeyinti məhsulları da ölkə ərazisində satılır. Bu məhsulların təminat müddətləri keçmiş, bəzilərində orqanizm üçün zərərli maddələr vardır. Tamlı məhsullar yarımsahisinin tərkibinə, kənd təsərrüfatı xammalarının emalı üzrə ixtisaslaşdırılmış bütün sahələri daxil edilir. Dünya iqtisadi bazara keçidlə əlaqədar olaraq sxemdə göstərilən sahə və yarımsahələrin idarə edilməsi üzrə nazirlik və dövlət təşkilatları ləğv edilmişdir. Bir müddət məhsul emalı müəssisələri tam dayanmışdır. Özəlləşdirilmiş sahələrdə isə keyfiyyətli məhsul emalı üçün Quba, Xaçmaz, Masallı, Ucar konserv Yeyinti zavodları yenidən qurulmuş və sənayesi bundan sonra dünya standartları səviyyəsində məhsul buraxılır. Yeyinti sənaye sahələri başqa istehsal sahələri kimi çoxsahəli olmasını və təkrar istehsal prosesində bu və ya digər istehsal sənaye sahəsi məhsulunun faktiki istehlak prinsipi və ya onun iqtisadi təyinat sahəsi nəzərə alınmalıdır. İstehsal vasitələri və onun xammalı- A qrupu yeyinti sənayesinin əsas sahəsivasitəsi olsa da, xammalın son məhsulu B qrupu- istehlak mallari gündəlik tələbat mallarıdır. Həmçinin yeyinti sənayesinin məhsulu qismən xalq təsərrüfatının başqa- qeyri-yeyinti sahəsində xammal və ya material kimi istifatə edilir. Məsələn, yeyinti sənayesində istifadə edilən nişastanın bir hissəsi toxuculuq sənayesində material kimi, bitki yağı-lak və boya, spirt-kimya və tibb sahəsində istisadə edilir. Yeyinti sənayesinin yarımsahələr Kompleks sahə YARİM SAHƏLƏR Çörək və makaron məmulatları Unüyütmə,yarma və kombinə edilmiş jem istehsalati 7 Yarma və kombinə edilmiş yem Tamli mallar Ət və süd məhsulları Balıq Qənd Qənnadı Yağ-piy Spirt İXTİSASLAŞDIRILMIŞ SAHƏLƏR Ət Süd Ət konservlərinin istehsali Balıq ovu Balıq konservlərinin istehsalı Firma və şirkətlər(müəssisələr). Bu baxımdan yeyinti sənayesi məhsulları iqtisadiyyatin müxtəlif sahələrində onun iqtisadi təyinatından və istifadə olunmasından irəli gələn əlamətlərinə görə iki qrupa:- A qrupuna- istehsal vasitələrinə(əmək alətləri və əmək predmeti- xammal materielları) və B qrupuna(bilavasitə istehlak şeylərinə(ərzaq məhsullarına) ayrılmışdır. A qrupuna istehsal vasitələri-xammal kimi ət, unüyütmə,duz,yağ-piy sahələri məhsulun əksər hissəsi, B qrupuna isə çörəkbişirmə, qənnadı, makaron, likör-araq, piyvə bişirmə, şərabçılıq(üzüm şərabları), süd, meyvə-tərəvəz konservləri və digər yeyinti sənaye sahələri daxildir. Hər iki qrup üzrə qarışıq mallar iaşə məhsulları çəx hallarda malın göndərilməsi zamanı təyin edilir. Yeyinti sənayesinin emal sahələrinin texniki tərəqqinin yüksəlməsi və süni xammal yaradilması hesabına emal sahələrinin xüsusi çəkisinin artmasına baxmayaraq, xammal növlərindən asılı olaraq yeyinti sahəsi 3 qrupa bölünür. 1. Bitgi mənşəli xammalın yenidən ilkin emalı ilə məşğul olan(şəkər çuğunduru, konserv, şərabın ilkin emalı, yağ hasilat və s) sahələri. 8 2. Heyvan mənşəli xammalın yenidən emalı(ət yarım fabrikatları, kolbasa, ət kənservləri, sosiska və s) 3. Qeyri kənd təsərrüfatı xammalını yenidən emal edən( duz hasilatı, mineral sular) sahələri. Yeyinti sənayesi müəssisələrinin ərazilər üzrə yerləşdirilməsində yarım istehsal sahələrinin həcmi və xammal məhsullarının növləri nəzərə alınaraq, təsnifləşdirilir. Yeyinti sənayesi bu baxımdan 2 qrupa bölünür. 1. Xammalın ilkin emalı sahələri; 2. Xammalın təkrar emalı sahələri; Birinci qrupa kənd təsərrüfatının bitgiçilik məhsulları: dənlərin ilkin işlənməsi, un alınması, meyvə giləmeyvə məhsullarının, şərab və şirələrin ilkin emalı, çıxarılan duz, ovlanan balığın ilkin emalı və s. İkinci qrupa ilkin emaldan keçən məhsulların: undan cörək-bulka, makaron məmulatlarnın, çay çəkici və qablaşdırıcı, şərab və şirələrin, duz, balıq və s məhsullarının təkrar emalı daxildir. Burada iqtisadi rayonların yeyinti sənaye sahələrinin bir0birilə əlaqəsi və infrastukturu əsas götürülür. 2.ASK-nin inkişaf zəminləri Yeyinti sənayesinin inkişafı əhalinin əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsində böyük əhəmiyyət kəsb edir. Yeyinti sənayesinin vəzifəsi nəinki Qida məhsullarının istehsalını artırmaq, həm də insanın normal inkişafi üçün bütün lazımlı komponentler olan qida ile təmin etməkdir. Azərbaycanda yeyinti sənayesi şeker sənayesindən başqa bütün yarımsahələrlə təmsil olunmuşdur. Lakin onlardan ət və süd sənayesi lazımi möhkəm xammal bazası olmadığından zəif inkişaf etmişdir. Əhalinin adambaşına düşən əsas məhsulların çoxunun faktiki istehlakı istər keçmiş SSRİ Tibb Elmləri Akademiyasının səmərəli qida normalarından, istərsə də bütünlükdə keçmiş SSRİ üzrə göstəricilərdən xeyli geri qalır. Respublika əhalisinin ərzaq məhsullarına olan tələbatının təmin edilməsi əsas etibarilə yeyinti sənayesinin inkişafına kömək göstərən kənd təsərrüfatının inkişaf səviyyəsindən bilavasitə asılıdır. 9 Azərbaycan Respublikasında əhalinin adambaşına əsas növ ərzaq məhsullarının istehlakı müvaffiq illər üzrə 2-ci cədvəldəki kimi olmuşdur: CƏDVƏL 2 (kiloqramla) Məhsulların adları Çörək və çörək-bulka Norma üzrə Faktiki mə'məmulatları Ət və ət məhsulları Süd və süd məhsulları Yumurta(ədəd) Kartof Tərəvəz və ostan məhsulları , Meyvə, giləmeyvə və üzüm , Şəkər 32,6 36,4 6, Balıq məhsulları 10,6 4, Bitgi yağı(litr) 8,5 2,3 2 2,3 2,4 Yeyinti sənayesinin əsas iqtisadi göstəriciləri 3-cü cədvəldə mə lumatlarla xarakterizə olunur. Yeyinti sənayesində əmək məhsuldarlığını yüksəltmək üçün istehsalın bütün səviyyələrinin kompleks mexanikləşdirilməsi, yə ni istehsalın bütün faza və sahələrinin texniki təchiz olunmasında mövcud olan mütənasibsizliyi aradan qaldırmaq lazımdır. Bu, yardımçı istehsalların, yükləmə-boşaltma işlərinin, nəqliyyat-anbar işlərinin mexanikləşdirilməsinin aşağı səviyyədə olmasında öz ifadəsini tapır. Bu göstərilən çatışmazlıqlar həmçinin şərabşılıq, tüün və çay sənaye sahələri üçün də səciyyəvidir. Yeyinti sənayesində heyvandarlığın yem bazasını gözə çarpacaq dərəcədə mühkəmlədə biləcək çoxlu təkrar resurslar vardır. CƏDVƏL Müəssisələrin sayı 333 Məh.isteh.həcm.mlrd.man. 2247,2 Məh.isteh.art.(azal)sür'ət.%-lə 10 1985-ci ilə nisbətən 13, ci ilə nisbətən 10, ci ilə nisbətən 93,4 Yeyin.sən.büt.sən.məh.isteh. xüsusi çəkisi,%-lə 25,6 26,6-17,9 Əsas isteh.fond.dəy,mlrd manat 1289,6 Əsas istehsal fondlarının artım(azalma) sür'ətləri, %-lə 1985-ci ilə nisbətən 192, ci ilə nisbətən ci ilə nisbətən 104,8 Yeyin.sən.əsas.isteh.fond.büt. sən.əsas.isteh.fond.xüs.çək, 8,8 8,5-5,6 %-lə İşçilərin sayı, min nəfər 24,3 İşçi say. art.(azal.) sür'ət.,%-lə 1985-ci ilə nisbətən 50, ci ilə nisbətən 48, ci ilə nisbətən 75,2 Yeyin.sən.işləy.say.say.xüs. çəki.,%-lə 10,8 12,3-11,3 Müh.növ.məhsul.nat.ifad.isteh. Baləq ovu,ton ət,ton mal-qara yağı,ton bitgi yağı,min ton 54,8 40,7 11,7 5 kolbasa məmulatı,ton üzlü süd məhsulları,min ton 219,6 202,7 10,2 2,7 makaron məmulatları,min ton 19,6 23,1 4,9 1,4 qənnadı məmulatları,min ton 94,9 105,6 1 0,5 çörək və bulka məmulat.,min ton 597,7 585, ,8 bütun növ konserv,min şərti banka o cum.meyvə-tərəvəz.kons.,min şərt.banka üzüm şərabı,min dal Azərbaycanın yeyinti sənayesi 333 müəssisə - süd-yağ zavodları, ət kombinatları, balıq kombinatları və zavodları, qənnadı fabrikləri, şərab, konserv, tütün və çörək zavodları və s. ilə təmsil edilmişdir.(cədvəl 3) Yeyinti sənayesinin istehsal güclərinin bərpası, istehlakın elmi əsaslandırılmış normalarının səviyyəsinə qədər bütün növ məhsulların istehsallarının artırılması yolu üzrə inkişaf etdirilməlidir. Prespektivdə aşağıdakı tədbirlərin görülməsi vacibdir: bioloji qiymətli maddələrlə zəngin olan və müalicəvi xassələrlə zəngin olan məhsulların mənimsənilməsi; 11 bioloji əhəmiyyətli keyfiyyətlərin artırılması; tam(dad) keyfiyyətləri, tara, qablaşfırma, məhsulun qablaşdırılmasının tərtibatı; e malın qəbul və rejim texnologiyasının təkmilləşdirilməsi; məhsulun ani sterilləşdirilməsi metodunun tətbiq edilməsindən xammalın, hazır məhsulun qablaşdırılmasına qədər olan proseslərin mexanikləşdirilməsi və avtomatlaşdırılması; saxlanmada, nəql edilmədə itkilərin kəskin surətdə azaldılması; təkrar resurslardan kompleks istifadə edilməsi; əlavə yeyinti məhsullarının alınması və s. Əhalini Xəzər dənizi hesabına balıq məhsulları ilə təmin etmək daha realdır. Ov və e mal üzrə güclərdən maksimum istifadə edərək, Azərbaycanın Xəzər sahillərində kilkənin tutulmasını kəskin şəkildə artırmaq olar (yaxın 2-3 ildə dəfə). Daxili şirin su tutarlarında balıq yetişdirilməsi üzrə yeni təsərrüfatlar yaratmaq və mövcud olan təsərrüfatı genişləndirmək, e mal sənayesini sür ətlə inkişaf etdirmək lazımdır. Ərzaq alınması üçün istifadə edilən öz xammalımızı hazır məhsula çatırmalıyıq. Yerli istehlakdan qalan üzümün, tütünün, meyvənin və s sənaye e malını sür ətlə inkişaf etdirmək lazımdır. Prioritet sahələr üzrə islahat aparılması ilə paralel olaraq, emal və yeyinti sənayesinin inkişaf etdirilməsi nəzərdə tutulur. Burada əsas prinsip istehsal olunan kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının itkisiz və dünya standartlarına uyğun şəkildə emal edilməsi və qablaşdırılması, qida məhsullarının ekoloji və tibbi-bioloji cəhətdən təmiz olmasına, eyni zamanda, istehsal olunan pambıq, yun, dəri və digər qeyri-ərzaq məhsulların xammal şəklində ölkədən çıxarılmasının qarşısını almaqla ilkin və son emal proseslərinin təmin edilməsinə, bununla sahənin iqtisadi səmərəliyinin yüksəldilməsinə nail olmaqdır. Emal və yeyinti sənayesinin inkişaf etdirilməsində aşağıdakı istiqamətlərdə tədbirlərin həyata keçirilməsi qarşıya qoyulur Bakı, Gəncə, Sumqayıt və digər iri şəhərlərdə yüksək istehsal gücünə malik ət, süd, meyvə şirəsi kombinatlarının yaradılması; rayon və kənd səviyyələrində kiçik və orta ölçülü emal müəssisələrinin və mobil sexlərin təşkil edilməsi; tara və bükmə materiallarının istehsalı üzrə ixtisaslaşan müəssisələrin yaradılması; bütün səviyyələrdə istehsalçı-emalçı münasibətlərinin optimal variantda tənzimlənməsi. Azərbaycanda yüngül sənayenin inkişafı ən qədim vaxtlara təsadüf edir ildə Azərbaycanda 300 ton xam ipək, 22 min ton pambıq mahlıcı və 4 min ton yun istehsal edilmişdir ki, bu da Ümumrusiya istehsakının müvafiq olaraq 79%, 10%, 2%-ni təşkil edir. Azərbaycanın xeyli əmək ehtiyatlarına malik olmasına baxmayaraq, o iri xammal ixrac edici saylırdı. Fabrik-zavod toxuculuğu, tikiş, trikotaj mə mulatlarının, ayaqqabı sənayesinin istehsalını, ucuz xammal bazasını itirməkdən qorxan rus fabrik sahibləri tərəfindən sün i surətdə ləngidilirdi.azərbaycan car Rusiyasının digər ucqar rayonları kimi, mərkəzdə e mal olunan bütün növ xammalın göndəricisi rolunda saxlanılırdı ci il Oktyabr çevrilişinə qədər Bakıda H.Z.Tağıyevə məxsus- əyrici-toxucu fabrik var idi ci ilə qədər sahənin fəaliyyət göstərmiş müəssisələri hələlik öz simasını və hətta istehsal potensialının bir hissəsini saxlamışdı. Yüngül sənaye müəssisələrinin texniki səviyyəsi başqa sahələrə nisbətən xeyli aşağıdır.istismar müddəti 15 ildən çox olan avadanlığin xüsusi çəkisi 50%-ə yaxındır. Müəssisələrin texniki səviyyəsinin aşağı olması sahənin səmərəliyini azaltmı.dır. Nəticədə mövcud avdanlıq istehsalının resurs tutumluğu, buraxılan məhsulun keyfiyyəti çeviklik və manevr etmək cəhdi müasir tələblərə uyğun gəlməmişdir. Yüngül sənaye əsas etibarilə kənd təsərrüfatı xammalının ilkin emalına yönəlmişdir və yalnız xammal və yarımfabrikat pambıq mahlıcı, barama, gön-dəri xammalı 13 ixrac etməyə qadir olmuşdur. Azərbaycanın yüngül sənaye malları ilə təminatın səviyyəsinə görə keçmiş SSRİ də 11-ci yeri tutmasına baxmayaraq, istehsal edilmiş pambıq mahlıcın yalnız 20%-i daxildə istehsal olunurdu, qalan hissəsi digər dövlətlərə satılırdı. Yüngül sənayenin inkişafının əsas iqtisadi göstəriciləri 4-cü cədvəldə əks etdirilir: CƏDVƏL Müəssisələrin sayı 172 Məhsul istehsalının həcmi (faktiki qiymətlərlə), mlrd manat 525,9 Məhsul istehsalının artı
