Transcript
Nationale Volksliederen C. Smit. Probus I Maastricht 9 maart Inleiding. 2. Invloed van muziek en zingen op de mens. 3. Ontstaan en verwikkelingen rond de volksliederen van - Nederland, België, Frankrijk, - Spanje, Italië, Oostenrijk, - Duitsland, Europa Diverse malen heb ik me de afgevraagd hoe ik voor dit gezelschap besloten heb een verhaal te houden over volksliederen. Ik was met een ander onderwerp bezig, maar het moet het Wilhelmus zijn geweest bij de dodenherdenking op 4 mei en de ramp met de MH 17 dat mij aan het denken heeft gezet. Wat doet zo n lied met je, wat wordt er in een mens teweeg gebracht. Is het de tekst, de melodie of de mensen om je heen, die eensgezind en massaal dat lied zingen? Met die gedachten heb ik wat literatuur gezocht en ben ik dit onderwerp gaan uitdiepen. Eerst kwam ik bij muziek. Muziek werkt in op bepaalde delen van de hersenen en roept emoties op. Zingen is vaak een uitlaatklep voor onze vreugde en blijheid, maar het kan ons ook tot bezinning brengen (Matheus Passion). Samen zingen leidt tot solidariteit en groeps-binding. Wat doen we bij een verjaardag? Dan zingen we toch; bij Sinterklaas zingen we over de Stoomboot uit Spanje en over Zwarte Piet en met Kerstmis: zonder Stille Nacht, Heilige Nacht is er geen Kerstsfeer. In de psychologie gebruikt men wel de muziek en het zingen als therapie. Bij de ziekte van Alzheimer worden bekende liedjes gezongen om met opa of oma contact te krijgen. Ook las ik over een jongetje van 11 jaar, in behandeling bij een psycholoog voor onbeheersbare woede aanvallen. Die knaap had meer belangstelling voor een gitaar in de hoek van de behandelkamer dan het gesprek met de psycholoog. Toen de psycholoog overging tot gitaarlessen, speelde het knaapje in korte tijd al aardig gitaar, maakte zelf liedjes en was er zo mee bezig dat zijn woede-aanvallen verdwenen waren. Via de muziek kon hij zijn emotie nu beheersen. Waarom heeft een land een Volkslied? Nationale Volksliederen Wanneer ons vorstenhuis of regering een ander vorstenhuis of regeringsleider officieel ontvangt, dan worden de volksliederen van beide landen gespeeld. Dat is een ongeschreven regel. Wij hebben ons Wilhelmus. En zo heeft bijna ieder land tegenwoordig zijn eigen Volkslied. Dan tonen wij ons land en voelen we ons verbonden en laten we het andere land onze eenheid zien. Maar er is ook veel mis. Heel anders is het, als voor een voetbalwedstrijd van het nationale elftal een volkslied gespeeld wordt, dan kan ik me goed ergeren aan de nonchalante houding van sommige spelers en publiek. Sommigen zingen gewoon niet mee, en anderen zingen uit volle borst met tranen in de ogen. Je kunt je afvragen: Moet een Nationaal Volkslied bij een dergelijke gelegenheid wel gezongen worden? Wel kan ik het volkslied waarderen bij de huldiging op de Olympische Spelen. Daar komen de emoties los van de winnaar of winnares, die daar in zijn eentje op het podium staat terwijl voor hem of voor haar de vlag wordt gehesen en het Nationale Volkslied wordt gespeeld. Dan komen de tranen, want de jarenlange training wordt beloond! Een Nat. Volkslied is dus een lied dat dienst doet als symbool van een land, om zich als eenheid te tonen en zich van een ander land te onderscheiden. Het Limburgs Volkslied Maar daarnaast kan een regio of stad ook een volkslied hebben om zich te onderscheiden. Denk aan het Friese volkslied. Wist U, dat bij iedere thuiswedstrijd van de voetbalclub Heerenveen dat Friese volkslied gespeeld en gezongen wordt?! Toch te zot? Maar ja, iedere Limburger kent natuurlijk wel het Waar in het brons groen eikenhout, het nachtegaaltje zingt Wat een vriendelijk lied! Waar in het bronsgroen eikenhout, het nachtegaaltje zingt. Over het malse korenveld, het lied des leeuweriks klinkt, Tekst: G. Krekelberg Melodie: H. Tijssen Waar de hoorn des herders schalt, langs de beekjes boord. Daar is mijn vaderland Limburgs dierbaar oord. ( 2x) Hoe zijn de diverse Nationale Volksliederen ontstaan? Bijna ieder land heeft nu een volkslied. Er zijn enkele landen die wel een melodie hebben maar geen tekst b.v. Spanje. Daarover later meer. Het is in de 18 de en 19 de eeuw dat onder invloed van de Romantiek en het opkomende Nationalisme in Europa de volkeren een lied gingen kiezen om zich van de andere volkeren te onderscheiden en vooral het eigen volk te verenigen. Er waren in de 18de eeuw al liederen bekend, zoals het Engelse God safe de King (nu is dat nog The Queen ) en in Oostenrijk de Kaiserhymne en in Spanje de Marcha Real. Ook het Wilhelmus hoort eigenlijk in dat rijtje thuis. Het is één van de oudste liederen (1572), maar het is pas in 1932 officieel door koningin Wilhelmina als Nationaal Volkslied erkend (360 jaar later). Volksliederen zijn doorgaans zo geschreven dat ze gemakkelijk gezongen kunnen worden. Vaak hebben ze een opzwepende en agressieve melodie of tekst (Italië en Frankrijk) of een marstempo (België, Spanje), maar er zijn ook liederen die als een psalm klinken. (Engeland, Nederland, Oostenrijk). Meestal zijn er meerdere coupletten, waarvan er dan slechts één gezongen wordt. Componisten Weinig volksliederen zijn geschreven door bekende componisten en de muzikale waarde is niet altijd van een hoog gehalte. Toch zijn er wel enkele bekende componisten, die een bijdrage hebben gegeven. De tekst werd dan door een ander gemaakt. Het Europese volkslied bijvoorbeeld is van Beethoven, het Duitse volkslied van Haydn en het Oostenrijkse van Mozart. Van Guiseppe Verdi weet ik nog dat hij op het eind van zijn leven te kennen gaf aan zijn vrienden dat er van zijn hand zeker geen opera meer zou komen (Falstaff was zijn laatste), maar dat hij wel een volkslied voor zijn land zou willen componeren. Het werd hem nimmer gevraagd! Volksliederen in landen met meerdere talen...problemen? Volksliederen zijn doorgaans geschreven in de taal van dat land. Maar in landen met meerdere officiële talen komen er aanpassingen. In België is er een volkslied dat in drie talen (Vlaams, Frans en Duits) wordt gezongen. De strekking van de tekst is wel hetzelfde evenals de melodie. Dat is anders in Zwitserland. Daar heeft men vier talen (Duits, Frans, Italiaans en Retoromaans). Ze zingen dezelfde melodie, maar iedere taalgroep heeft een eigen tekst, die NIET dezelfde strekking heeft! Enkele Zwitsers heb ik gevraagd hoe zij dat ervaren. Ze hadden er geen probleem mee. Ze zingen zelf uit volle borst in hun eigen taal en wat een ander zingt moet hij weten, zei een Zwitser me!! Overigens zijn de Zwitsers niet zo trots op hun volkslied omdat het erg vroom en rooms aandoet. Er zou gewerkt worden aan een nieuw volkslied. Het Wilhelmus De melodie van het Wilhelmus zou ontstaan zijn in 1572, door wie is niet bekend. Als maker van de tekst van het lied wordt aangewezen Marnix van Sint-Aldegonde, maar daarover zijn twijfels. De melodie was al eerder bekend als een geuzenlied en de meeste tekstmakers van geuzenliederen zijn anoniem, omdat op het maken van opstandige liederen in die tijd de doodstraf stond. Het Wilhelmus bestaat uit 15 coupletten en vormt een acrostichon, dwz. als je de eerste letters van ieder couplet achter elkaar zet, vormt het Willem van Nassou. De melodie lijkt veel op een psalm. In de tekst geeft Willem van Oranje aan, zijn tweestrijd inzake de opstand in de Nederlanden. Enerzijds probeert hij trouw te zijn aan de Spaanse koning, dat deed hij al jaren (Karel de V), maar anderzijds is hij boven alles trouw aan zijn geweten dat hem voorschrijft God en het Volk der Nederlanden te dienen. Wilhelmus van Nassouwe ben ik van Duitsen bloed, den vaderland getrouwe blijf ik tot in den dood. Een Prinse van Oranje ben ik vrij, onverveerd den Koning van Hispanje heb ik altijd geëerd. Het Wilhelmus (2) In de 16 de eeuw was er in de Nederlanden een Spaanse overheersing onder Karel de V. Daartegen was weinig weerstand. Het was al eeuwen zo, dat een vorsten-dynastie Europa in zijn macht had. Een koninklijke familie huwde onderling en hield op die manier de diverse landen in hun macht. Maar toen Karel V in 1556 zijn taak overliet aan zijn zoon Filips II kwam er een heel ander regime. Filips was zeer katholiek en plichtsgetrouw maar hij was uiterst onzeker en kon geen beslissingen nemen en verantwoording dragen. Overal twijfelde hij en zo kwam de situatie dat hij op gegeven moment meer geld moest betalen dan er binnenkwam. Er dreigde een faillisement. Er moest meer geld komen uit de Nederlanden en dus stuurde Filips zijn strenge raadsman Alva naar de Nederlanden. In 1567 werd Alva landvoogd en voerde direct een uiterst streng financieel bewind (b.v. de tiende penning als belasting ). Daartegen kwamen de Nederlanden in opstand. Er kwam oorlog en in die tijd moet U het Wilhelmus zien. Willem van Oranje koos vóór het volk der Nederlanden en tegen Alva. Het lied was in die tijd niet meer dan een vrolijk, prikkelend lied, dat graag gespeeld en gezongen werd door het leger en bij ceremonieën. Een volkslied werd het niet genoemd. Zoiets was er toen nog niet in de 16 de eeuw. Nederland Heel veel jaren later was er in navolging van de andere Europese landen behoefte aan een Nationaal Volkslied en werd er een prijsvraag uitgeschreven. Daaruit kwam niet het Wilhelmus maar het lied Wien Neerlands bloed door de adren vloeit van Hendrik Tollens in 1817 als winnaar naar voren. De tekst werd geaccepteerd maar de melodie van Tollens niet. Deze werd later door Johann Wilms gecomponeerd. Aangezien de tekst van Tollens ook nogal deftig was volgens het volk, was het niet erg populair. Pas onder Wilhelmina kwam het Wilhelmus weer in beeld. Zij was het die bij haar inauguratie in 1898 als koningin het Wilhelmus wilde horen en in 1932 werd door haar toedoen het Wilhelmus officieel tot Nationaal Volkslied ingesteld. Wij zingen nu het eerste couplet, soms gevolgd door het 6 de couplet. Mijn schild en de betrouwen zijt Gij, o God mijn Heer. De Brabançonne, het Volkslied van België De Franse tekst is in september 1830 op een avond geschreven in een Brussels café door Louis Alexandre Dechet (bijgenaamd Jenneval, een toneelspeler) en Constantijn Rodenbach. De muziek zou zijn gecomponeerd door François van Campenhout, eveneens in De tekst is enkele malen aangepast om maar steeds beter de grieven van het Belgische Volk aan koning Willem I duidelijk te maken en hem met klem te herinneren aan de verwachtingen van het volk, nl België wil onafhankelijk worden van Nederland. In 1830 begon in België de revolutie die leidde tot de door Willem I erkende onafhankelijkheid in De tekst van het volkslied was aanvankelijk vol met heftige aanvallen op koning Willem I. Dat zorgde alleen maar voor meer vijandigheid en daarom werd die tekst in 1860 door de toenmalige eerste minister Charles Rogier aangepast en afgezwakt. Dezelfde Franse tekst wordt nog steeds gebruikt. De melodie is in marstempo maar komt toch over als blij en opgewekt. Het Belgisch Volkslied In het café: Jenneval en vrienden zingen de Brabançonne Noble Belgique, ô mère chérie, à toi nos coeur,à toi nos bras, À toi notre sang, ô Patrie! Nous le jurons tous, tu vivras! Tu vivras toujours grande et belle et ton invincible unité Aura pour devise immortelle: Le Roi, la Loi, la Liberté! Aura pour devise immortelle: Le Roi, la Loi, la Liberté! (3x) 6 In 1921 heeft de Belgische regering besloten dat het vierde couplet beschouwd moest worden als het volkslied. Dat was dus een Franse versie. Pas in 1938 werd de Nederlandse en Duitse versie gemaakt. De melodie is hetzelfde en de tekst heeft in het Frans, het Vlaams en het Duits dezelfde inhoud. De Rode Duivels zingen de Brabançonne Bij het zingen van het Belgische volkslied kan het gebeuren dat er zangers zijn met verschillende tekst. Bij voetbalwedstrijden staan er spelers in het Vlaams te zingen, andere spelers doen het in het Frans of zingen niet. De koning zingt niet mee om delen van het volk niet tegen het hoofd te stoten. Toen Leterme vlak vóór hij tot premier werd gekozen, werd gevraagd door een journalist om het Belgische volkslied te zingen begon hij met de Marseillaise, het Franse volkslied! Een schande leek het, maar later werd het afgedaan met dat hij een grapje produceerde. O dierbaar België O heilig land der vaad ren Onze ziel en ons hart zijn U gewijd. Aanvaard ons kracht en het bloed van onze adren, Wees ons doel in arbeid en in strijd. Bloei, o land in eendracht niet te breken; Wees immer Uzelf en ongeknecht, het woord getrouw, dat ge onbevreesd moogt spreken: Voor Vorst, voor Vrijheid en voor Recht (3x) La Marseillaise: het Franse Volkslied Tekst en Melodie werden in 1792 geschreven door Claude Joseph Rouget de l Isle. Naam: Soldaten, afkomstig uit Marseille, zongen het lied tijdens de Franse revolutie ( ) bij hun intocht in Parijs. Rouget de L Isle zingt de Marseillaise voor het eerst in de salon van de burgemeester van Straatsburg. La Marseillaise: het Franse Volkslied In Frankrijk was eind 18de eeuw een grote politieke omwenteling waarbij de Franse monarchie werd afgeschaft en de eerste Franse Republiek werd opgericht. De macht van de Adel en Geestelijkheid werd massaal teruggedrongen door radicale politieke groeperingen en door zowel de mensen in de steden en als ook de boeren op het platteland. Er heerste een enorme onvrede over het financiële beleid van de regering, dat het volk uitbuitte. Absolutisme, Aristocratie en Macht v/d Kerk moest worden tot Liberté, Egalité en Fraternité Op 14 juli 1795 werd de Marseillaise tot Nationaal Volkslied van Frankrijk verklaard. Tijdens het bewind van Napoleon, Lodewijk XVIII en Napoleon III was de Marseillaise verboden (i.v.m. angst voor het volk) tijdens de Derde Franse Republiek (die in 1870 ontstond) werd de Marseillaise in ere hersteld. Tot op heden. Het Franse Volkslied Komt, kinderen des vaderlands, de dag v/d overwinning is aangebroken Tegen ons is het bloedige vaandel van de tirannie gehesen. (2x) Hoort ge in de velden het loeien van die vreselijke soldaten? Zij naderen tot in onze armen om uw zonen en echtgenoten te kelen! Het Franse volkslied is in oorlogstijd ontstaan en heeft een flinke agressieve en opzwepende kracht. Dat is niet alleen in de tekst terug te vinden maar ook in de melodie. Wat gaat er door je heen als je bij de Franse premier op bezoek komt om hem een lintje op te spelden wegens zijn verdiensten! Te wapen, burgers! (2x) vormt uw bataljons! Laten we marcheren, marcheren (2x) zodat het onreine bloed onze goten doordrenkt! Het Spaanse Volkslied La Marcha Real In Spanje is er met het volkslied wel het een en ander aan de hand. Er is wel een lied maar er is nog geen tekst.ach, er zijn genoeg teksten maar het Spaanse volk kan het niet eens worden over de inhoud van de tekst. Vooral de Catalanen en de Basken geven hun medewerking niet. In 2006 nam het Spaanse Olympisch Comite het initiatief voor een volkslied met tekst en schreef een wedstrijd uit. Ze ontvingen vele liederen en legde deze aan een zo democratisch mogelijke gekozen jury voor. Er werd toen een tekst uitgekozen van Cubero (volgende afbeelding). Deze zou tijdens een gala in 2007 voor het eerst gezongen worden door de bekende operazanger Placido Domingo. Het ging niet door, men vond dat het teveel deed denken aan de dictatuur van Franco en dat er teveel nadruk in het lied lag op de Spaanse identiteit en dat werd niet gewenst in Catalonië en Baskenland. De opening al met Viva Espana deed de meeste Spanjaarden al denken aan het nationalistische bewind van Franco en als dan in het derde couplet staat Ama la Patria, (houd van je Vaderland) dan zijn de rapen gaar! bij de Basken, Catalanen en Galiciers, die zich meer verbonden voelen met hun regio dan met het vaderland Spanje. Het Spaanse Volkslied (vervolg) Ondanks alles is de melodie, die men wel accepteert om te spelen, één van de oudste volksliederen van Europa (1770). De componist is niet bekend. Het leger speelde het. Aanvankelijk werd het genoemd La Marcha Granadera (Grenadiersmars). Maar omdat de mars eigenlijk alleen maar werd gespeeld bij gelegenheden waarbij de koninklijke familie aanwezig was werd de naam La Marcha Real gekozen. Tijdens de Tweede Spaanse Republiek ( ) werd la Marcha Real (koning!) vervangen door Himno de Riego als volkslied (gecomponeerd door generaal Riego), maar toen Franco in 1939 een einde maakte aan de Republiek herstelde hij het oude volkslied weer, maar wel onder de naam La Marcha Granadera, want het woord Real verwees naar een Koning. Hij nam de tekst van José Maria Pemán..en iedereen had het maar te slikken. Na de dood van Franco in 1975, kwam er toch weer een koning, die in 1997 besloot de melodie te behouden en de tekst weg te laten en de naam weer in te voeren La Marcha Real. Tot op heden heeft Spanje dit lied en noemt men het zijn volkslied. Het Spaanse Volkslied (Paulino Cubero 2007) Viva Espana! Cantemos todos juntos con distinta voz y un solo corazon Viva Espana! Desde los verdes valles al immenso mar, un himno de hermandad. 2x Ama a la patria pues sabe abrazar,, bajo su cielo azul pueblos en libertad Leve Spanje! Laten we allen samen zingen met verschillende stem en eenzelfde hart. Leve Spanje! vanuit de groene dalen naar de immense zee, een lied van de broederschap. Houdt van het vaderland, dat volken in vrijheid weet te omarmen onder zijn blauwe hemel. Gloria a los hijos Glorie aande kinderen que a la Historia die aan de geschiedenis dan justicia y grandeza rechtvaardigheid, grootsheid, democracia y paz. 2x democratie en vrede geven. Het Spaanse Volkslied José María Pemán (1928) Viva España Alzad los brazos hijos del pueblo espanol que vuelve a resugir. Gloria a la Patria que supo seguir sobre el azul del mar el caminar del sol. Triunfa,Espana! Los yunques y las ruedas cantanal compas del himno de la fe. 2x 2x Leve Spanje hef de armen op zonen van het volk omdat we zegevieren. Eer aan het vaderland dat wist hoe het moest koersen op de blauwe zee naar het pad van de zon. Triomf, Spanje! de aambeelden en wielen zingen op de maat van de muziek van het geloof. Juntos con ellos cantemos 2x de pie la vida nueva y fuerte de trabajo y paz. Laten we tesamen staande het nieuwe en sterke leven van werk en vrede bezingen. Italiaanse Volkslied: Il Canto degli Italiani (Het lied voor de Italianen) De tekst van het Italiaanse volkslied Il Canto degli Italiani werd geschreven in de herfst van 1847 in in Genua door de 20 jarige student Goffredo Mameli in een klimaat waarin het volk in opstand kwam voor de éénwording en de onafhankelijkheid van Italië. In hetzelfde jaar componeerde Michele Novaro de muziek erbij. Het was een strijdlied geworden. Italië wilde zich bevrijden van de bezetter, Oostenrijk. Was Italië in de 16de eeuw een belangrijke handelsrepubliek met de havensteden Florence, Venetie en Genua, in de 17de eeuw verviel deze functie en werd Italië vele jaren een speelbal van vorstenhuizen van Frankrijk en Oostenrijk. In het land ontstonden vele hertogdommetjes die veelal onder supervisie stonden van de Habsburgers (Taktiek: Verdeel en Heers). Maar door Napoleon werden de Habsburgers in 1801 verdreven. Napoleon zorgde in het steeds onverenigde Italië voor de invoering van een moderne wetgeving en een doelmatig bestuur. Dat betekende voor de Italianen dat er een verval kwam van het bewustzijn dat de geisoleerde hertogdommetjes het ideale beeld van Italië zouden zijn en er ontstond een toename van het Italiaanse nationale bewustzijn. Het verlangen naar een ongedeeld Italië groeide. Het Risorgimento (de Wederopstanding van het volk) kwam op en de weerstand tegen de bezetters ( de Fransen)groeide. Italiaanse Volkslied (2) Il Canto degli Italiani (Het lied voor de Italianen) En de Italianen dachten dat ze de wind mee hadden. Want de heerschappij van Napoleon hield op in Een Congres in Wenen in 1815 (G. Groutars) zou een oplossing moeten brengen, maar dat bleek een misvatting. Het werd een eindeloos gepraat en gefeest. De balboekjes puilden uit. Eén van de uitgangs-punten van het Congres was, het herstel van het oude regiem van vóór Napoleon en dat betekende voor Italië, dat
