Transcript
OCEANY
Ocean (łac. Oceanus , gr. Ὠκεανός Okeanos - u starożytnych Greków i Rzymian mityczna rzeka oblewająca cały świat, także nazwa jej boga) – wielka część hydrosfery ziemskiej, stanowiąca rozległy obszar słonej wody. Wody słone pokrywają w sumie blisko 3/4 (70,8%) Ziemi. Powierzchnia oceanów wynosi ok. 361 mln. km², a ich łączna objętość ok. 1,3•1018 m³.
W zależności od klasyfikacji, wyróżnia się jeden, trzy, cztery lub pięć oceanów : Jeden ocean - Wszechocean, Trzy oceany - Ocean Spokojny (Pacyfik, Ocean Wielki), Ocean Atlantycki (Atlantyk) i Ocean Indyjski, Cztery oceany - Ocean Spokojny (Pacyfik, Ocean Wielki), Ocean Atlantycki (Atlantyk), Ocean Indyjski i Ocean Arktyczny (Morze Arktyczne, Ocean Lodowaty Północny), Pięć oceanów - Ocean Spokojny (Pacyfik, Ocean Wielki), Ocean Atlantycki (Atlantyk), Ocean Indyjski, Ocean Arktyczny (Morze Arktyczne, Ocean Lodowaty Północny) i Ocean Południowy.
Układy oceaniczne: W skład oceanów (układów oceanicznych) wchodzą także mniejsze obszary wodne, jak morza, zatoki, kanały, zalewy i cieśniny, które od pełnych wód oceanicznych mogą być oddzielone półwyspami, wyspami bądź archipelagami. Wszystkie te zasoby wodne Ziemi określa się łącznie mianem wszechoceanu
Skład wody:
W wodzie oceanicznej znajduje się od 33 do 38 promili (licząc wagowo) różnych soli nieorganicznych. Stężenie to jest różne w różnych miejscach, lecz proporcje jonów są stałe. W kilogramie wody o stężeniu 35 promili znajduje się: 19,353 g chloru Cl 10,76 g sodu Na+ 2,712 g siarki S2 1,294 g magnezu Mg2+ 0,413 g wapnia Ca2+ 0,387 g potasu K+ 0,142 g dwuwęglanu CO32 0,067 g bromu Br 0,008 g strontu Sr2+ 0,004 g boru B3+
Ukształtowanie dna oceanicznego: Formy ukształtowania dna oceanicznego. Do głównych form ukształtowania dna oceanicznego zalicza się: szelfy kontynentalne - fragmenty dna, stanowiące części bloków kontynentalnych zalane przez wody oceanów, sięgają zazwyczaj do 200 m głębokości, gdzie kończą się gwałtownym załomem, stoki kontynentalne - strome odcinki dna oceanicznego łączące szelfy z basenami oceanicznymi, baseny oceaniczne - rozległe, słabo urozmaicone fragmenty dna położone na głębokości 4000 do 6000 m, zajmują aż 72% powierzchni oceanów, rowy oceaniczne - głębokie formy dna, sięgają od 7000 do ponad 11000 m głębokości, długie na 300-5000 km, szerokie na 30-100 km,
grzbiety śród oceaniczne - systemy wzniesień dna oceanicznego, tworzące podwodne łańcuchy o łącznej długości ok. 60 000 km . Powstają w strefach spreadingu dna oceanicznego, gdzie lawa wydostaje się na zewnątrz, a płyty oceaniczne rozchodzą się na boki. Grzbiety wznoszą się na 2000 do 3000 m ponad dna basenów oceanicznych, w środkowej części grzbietów ciągną się głębokie rozpadliny, tzw. ryfty, wyspy - części grzbietów śród oceanicznych oraz czynnych wulkanów wystające ponad powierzchnię oceanu. równina abisalna - płaskowyż oceaniczny - wzniesienie oceaniczne - ławica oceaniczna Obszar szelfu i stoku kontynentalnego są zbudowane ze skorupy kontynentalnej i przez geologów zaliczane do kontynentów. Obszary basenów oceanicznych, rowów oceanicznych i grzbietów śród oceanicznych mają skorupę typu oceanicznego i tworzą właściwy wszechocean.
Powstanie oceanów: Od czasu odkrycia w latach 50. XX w. zjawiska spreadingu, czyli powstawania zupełnie nowej skorupy ziemskiej w strefach grzbietów śród oceanicznych, oraz w wyniku badań wieku osadów oceanicznych i samej skorupy, rozwinęły się dwie konkurencyjne teorie geotektoniczne powszechnie dziś akceptowana teoria tektoniki płyt i teoria ekspandującej Ziemi, które w odmienny sposób tłumaczą powstanie i rozwój oceanów. Wg teorii tektoniki płyt skorupa ziemska powstaje w takim samym tempie, w jakim jest niszczona w strefach subdukcji, a łączna objętość oceanów nie ulega zmianie (nie licząc rozrostu i topnienia lodowców). Jedne oceany mogą powiększać się tylko kosztem innych; w historii Ziemi istniały zbiorniki oceaniczne, które zamknęły się na skutek ruchu kontynentów, a ich osady wypiętrzyły się tworząc łańcuchy górskie. Dzisiejsze oceany Atlantycki, Arktyczny i Indyjski są geologicznie młodymi oceanami, które powstały w erze mezozoicznej i rozrastają się obecnie kosztem Pacyfiku. Według teorii ekspandującej Ziemi powstanie oceanów było aktem jednorazowym. Rozrost skorupy powoduje powiększanie się wszystkich oceanów i całej planety, był więc taki moment, kiedy nie było na Ziemi oceanów w dzisiejszym znaczeniu.
Falowanie i inne zjawiska oceaniczne : Wiatry wiejące nad rozległymi obszarami wodnymi powodują powstawanie na powierzchni oceanu fal. Katastrofalne zjawiska, takie jak podwodne trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów czy rozległe osuwiska wywołują niszczące fale tsunami. Dzięki stale wiejącym wiatrom, takim jak np. pasaty, powstają prądy morskie. Siła przyciągania Księżyca i Słońca wywołują ruchy mas wodnych, które noszą nazwę pływów. Nagłe zmiany ciśnienia atmosferycznego wywołują wahanie lustra wody morza lub zatoki. Zjawisko to nosi nazwę sejszy. Grupy organizmów żyjących w oceanach : walenie: wieloryby, delfiny skorupiaki, mięczaki plankton, kryl koralowce gąbki wodorosty ryby
UDZIAŁ OCEANÓW
UDZIAŁ OCEANÓW I KONTYNENTÓW
•OCEAN ATLANTYCKI
• Ocean Atlantycki (Atlantyk) – drugi pod względem wielkości ocean na Ziemi pokrywający około jednej piątej jej powierzchni. Nazwa wywodzi się z mitologii greckiej i oznacza "Morze Atlasa". • Ocean ten ma kształt pogrubionej i nieco rozciągniętej litery "S". Znajduje się pomiędzy: Europą i Afryką a Ameryką Północną i Ameryką Południową oraz Antarktydą. Ocean ten połączony jest z Oceanem Spokojnym poprzez Ocean Arktyczny na północy oraz Cieśninę Drake’a na południu. Stworzonym przez człowieka połączeniem obu zbiorników jes tKanał Panamski. Na wschodzie linią oddzielającą Oceany: Atlantycki i Indyjski jest południk 20°E.
• Atlantyk wraz z przyległymi morzami zajmuje powierzchnię ok. 106 450 000 km², a bez nich 82 362 000 km². Przybliżona objętość tegoż oceanu wynosi 354 700 000 km³ (z morzami) i 323 600 000 km³. (bez mórz). Średnia głębokość: 3600 m; największa – Rów Portorykański – 9220 m. Długość linii brzegowej: 111 855 km (najbardziej urozmaicona w części północnej). Rozciągłość równoleżnikowa w największym przewężeniu między wybrzeżami Ameryki Południowej i Afryki wynosi 2800 km, a 13 500 km licząc od zachodnich krańców Zatoki Meksykańskiej do wschodniego brzegu Morza Czarnego.
• •
Charakterystyczne dla dna Oceanu Atlantyckiego są • wzniesienia Grzbietu Śród atlantyckiego rozciągające się
•
przez środek dna. Głębia Romanche (7 758 m) dzieli
•
•
Grzbiet Śród atlantycki na północnoatlantycki i
•
Południowoatlantycki. Na wschód od Grzbietu
•
Śród atlantyckiego występują baseny oceaniczne •
• •
Ukształtowanie dna
Angolski, Afrykańsko-Antarktyczny, Gwinejski,
Hiszpański, Islandzki, Kanaryjski, Przylądkowy, Sierra
Leone, Zachodnioeuropejski i Zielonego Przylądka, natomiast •
zachodnia część Oceanu Atlantyckiego zawiera baseny – •
Argentyński, Brazylijski, Gujański, Labradorski i •
Północnoamerykański.
KLIMAT • Ocean Atlantycki położony jest we wszystkich strefach klimatycznych. Warunki klimatyczne Atlantyku kształtują się pod wpływem dużej rozciągłości południkowej i cyrkulacji powietrza, stałej nad oceanem i zmiennej nad sąsiadującymi kontynentami. Huragany mogą występować głównie u wybrzeży Ameryki Środkowej od maja do grudnia, ale najczęstsze są w miesiącach od sierpnia do listopada. Sztormy są powszechne na Północnym Atlantyku (szczególnie podczas zimy) czyniąc przekraczanie oceanu trudnym i niebezpiecznym
TEMPERATURA I ZASOLENIE • Temperatura wody powierzchniowej kształtuje się w zimie od +27 °C (w okolicy równika) do -1 °C (w okolicach biegunów), w lecie na poziomie od +26 °C (wybrzeża Afryki) do -1 °C (przy biegunach), średnia temperatura wód powierzchniowych Oceanu Atlantyckiego wynosi 16,9 °C. Zasolenie wynosi od 3,7% (strefy zwrotnikowe) do 3,4% (okolice Antarktydy), średnie zasolenie wód powierzchniowych wynosi 3,53%.
FLORA I FAUNA • Flora Oceanu Atlantyckiego jest mało urozmaicona, składa się z brunatnic (strefa przybrzeżna Północnego Atlantyku), tasiemnic (przy ujściach rzek), zielenic (strefa gorąca). Na plankton roślinny składają się okrzemki, bruzdnice, kokolitofory i sinice. • Faunę Oceanu Atlantyckiego tworzą ssaki morskie (płetwonogie i wieloryby), ptaki oceaniczne, rurkopławy, krążkopławy, oraz niezliczone gatunki ryb. Ocean Atlantycki, a w szczególności jego północna część stanowi ogromne łowisko rybne (prawie 1/2 połowów światowych), łowi się tu głównie dorsze, makrele, śledzie, tuńczyki i sardyny.
•OCEAN SPOKOJNY
•
OCEAN SPOKOJNY, (Pacyfik), Ocean Wielki – największy, najgłębszy i najstarszy na świecie zbiornik wodny. Z powierzchnią równą 178,7 mln . km² zajmuje jedną trzecią całej Ziemi. Największą rozciągłość południkową osiąga między Arktycznym Morzem Beringa a Morzem Rossa przy brzegach Antarktydy i wynosi ona aż 15500 km . Z kolei największą rozciągłość równoleżnikową osiąga między wybrzeżem Indonezji Kolumbii i Peru i wynosi 19800 km czyli prawie połowę obwodu kuli ziemskiej i pięć razy więcej niż średnica Księżyca. Granicami oceanu są: Ameryki Północna i Południowa na wschodzie, Azja i Australia na zachodzie oraz lodu Arktyki i Antarktydy odpowiednio na północy i południu.
•
Temperatura wód Oceanu Spokojnego waha się od bliskiej zeru w okolicach podbiegunowych do ok. 30 °C w pobliżu równika. Zasolenie również zmienia się stopniowo. Woda opodal równika jest mniej słona (ok. 30‰) z powodu obfitych deszczy nawiedzających te rejony od tej znajdującej się na zwrotnikach (ponad 35‰). Również niższe zasolenie niż w strefie zwrotnikowej cechuje rejony polarne, gdyż niska temperatura hamuje tam parowanie. • Cyrkulacja powierzchniowa wody w północnej części oceanu jest zgodna z ruchem wskazówek zegara, a w części południowej jest odwrotnie. Główne prądy ciepłe: Północno- i Prąd Południowo-równikowy, Równikowy Prąd Wsteczny, Kuro-siwo, Północnopacyficzny, Aleucki oraz Prąd Wschodnioaustralijski. Natomiast prądy zimne to głównie Antarktyczny Prąd Okołobiegunowy Dryf wiatrów zachodnich) i jego odnoga Prąd Zachodnioaustralijski, a także Prąd Kalifornijski i Prąd Oja-siwo.
KLIMAT
• OCEAN INDYJSKI, Indyk, najmniejszy i najmłodszy z oceanów na Ziemi, położony w większości na półkuli południowej, między Azja, Afryką, Australią i Antarktydą. Umowna granica między Oceanem Atlantyckim biegnie od Przylądka Igielnego (20 długości geograficznej wschodniej) do Antarktydy, natomiast z Oceanem Spokojnym od cieśniny Malakka, wzdłuż południowych brzegów Archipelagu Malajskiego do wyspy Timor, przylądka Talbot w Australii, przez Cieśninę Bassa do przylądka Portland na Tasmanii i wzdłuż 147 długości geograficznej wschodniej do Antarktydy.
•OCEAN ARKTYCZNY
OCEAN ARKTYCZNY • Zajmuje w dużym przybliżeniu okrągły basen o powierzchni około 14 056 000 km² ze wszystkich stron otoczony masami lądowymi. Podwodny Grzbiet Łomonosowa dzieli Ocean Arktyczny na 2 baseny: Euroazjatycki lub Nansena (4000-4500 mm głębokości) i Północnoamerykański lub Basen Beauforta o głębokości w okolicach 4000 m. Najniższy punkt znajduje się na dnie Morza Beauforta i ma -4683 m. Drugi lecz mniej wyraźny Grzbiet Mendelejewa, przebiega równolegle do Grzbietu Łomonosowa pomiędzy wyspami Ellesmere’a Wrangla. • W obrębie Oceanu Arktycznego wyróżnia się morza szelfowe: Baffina, Barentsa, Beauforta, Białe, Czukockie, Grenlandzkie, Karskie, Lincolna, Łaptiewów, Norweskie, Wschodniosyberyjskie.
•
Klimat polarny kształtuje wyż arktyczny, wyż grenlandzki. Odznacza się stale ujemnymi temperaturami powietrza, do kilkudziesięciu stopni Celsjusza poniżej zera, oraz małymi rocznymi sumami opadów. • Klimat subpolarny charakteryzuje się nieustającymi niskimi temperaturami oraz ich niewielkimi wahaniami. Średnia dobowa temperatura powietrza najcieplejszego miesiąca osiąga 10 °C. Późną kalendarzową jesienią i wczesną zimą panuje noc polarna, warunki pogodowe są stabilne, a niebo bezchmurne. W czasie dnia polarnego, gdy panuje lato polarne, pogoda jest wilgotna i mglista, występują słabe burze śnieżne i deszcze.
• Obszar ten charakteryzuje delikatny ekosystem, podatny na szkody po których odnawia się w bardzo powolnym tempie. Tam, gdzie lód pokrywa powierzchnię wody, życie morskie jest bardzo słabo rozwinięte. Za to w wolnym oceanie stworzeń morskich jest o wiele więcej. Roślinność oceanu ogranicza się do fitoplanktonu.
•KONIEC
