Transcript
Co to jest egzoplaneta ? Planety Układu Słonecznego
Dwie rodziny planet w Układzie Słonecznym
Z punktu widzenia astronomii Ziemia należy do Układu Słonecznego, to znaczy do zbioru ciał niebieskich, które są związane ze Słońcem przyciąganiem grawitacyjnym. Wœród tych ciał wyróżniamy pięć planet widocznych na nocnym niebie gołym okiem i dlatego znanych od Starożytnoœści: Merkurego, Wenus, Marsa, Jowisza i Saturna; dwie planety odkryte później za pomocą obserwacji teleskopowych : Urana (1781) i Neptuna (1846); oraz kilka planet karłowatych , takich jak Ceres (1801), Pluton (1930) i Eris (2003).
Podziękowania : NASA / JPL i Obserwatorium Paryskie / UFE
W sumie na orbitach okołosłonecznych krąży więc 8 planet ( w tym Ziemia). Planety Układu Słonecznego to ciała kuliste, z twardą skorupą w przypadku planet ziemiopodobnych, albo kule gazu i lodu w przypadku planet olbrzymich (Jowisz, Saturn, Uran i Neptun). Pluton jest ciałem stałym składającym się ze skał i lodów. W planetach (i innych ciałach Układu Słonecznego), inaczej niż w Słońcu i w gwiazdach , nie zachodzą reakcje jądrowe. Widzimy je tylko dlatego, że odbijają śœwiatło słoneczne.
Egzoplanety : planety poza Układem Słonecznym Egzoplaneta, lub planeta pozasłoneczna, to planeta krążąca nie wokół Słońca, ale wokół innej gwiazdy (grecki przedrostek "exo" czyli polski "egzo" oznacza po grecku "poza", "na zewnątrz"). Do tej pory odkrywa się głównie olbrzymie planety gazowe, bo są łatwiejsze do zaobserwowania niż planety ziemiopodobne.
Definicja planety Ostatnie odkrycia wielu obiektów o różnych własnośœciach skłoniły do rozważań na temat możliwoœści zdefiniowania pojęcia planety. Do roku 2006 słowem « planeta » nazywano, ze względów historycznych, dość dowolnie jeśœli chodzi o rodzaj obiektu, dziwięć planet Układu Słonecznego. Pluton nazywano "planetą", a Eris, choć jest bardziej masywnym ciałem niebieskim, nie nosiła tej nazwy. Po odkryciu Ceres w 1801 nie nazwano jej planetą, bo w teleskopie była podobna do gwiazdy. Uważana była za największą (933 km średnicy) planetoidę , członka rodziny drobnych ciał poruszających się głównie między orbitami Marsa a Jowisza.
Pluton i Charon
A Pluton, aczkolwiek na płytkach Podziękowania : NASA / HST fotograficznych wygladał jak Ceres, nazwany został w 1930 roku planetą, bo wydawało się, że jest wystarczająco masywny by perturbować ruchy Neptuna. Bardzo szybko okazało się, że tak nie jest. Ostatnio odkryto, że także Pluton może być traktowany jako jeden z najbardziej masywnych reprezentantów innej rodziny drobnych ciał zwanych obiektami pasa Kuipera, a znajdującymi się poza orbitą Neptuna. Zaczęto zatem mysleć o tym, by Pluton przestał być nazywany planetą. W 2006 Międzynarodowa Unia Astronomiczna tak ustaliła definicję planety by zakończyć problemy niejednoznacznego Plutona i Eris. Nowa definicja oparta jest o œścisłe dane fizyczne, a nie, jak wcześœniej, o doœść dowolne kryteria. Obecnie planetą nazywa się ciało niebieskie, które : krąży po orbicie okołosłonecznej, ma wystarczająco dużą masę, by siła jego własnej grawitacji uformowała kształt odpowiadający równowadze hydrostatycznej (czyli nieomal kulisty), wyeliminowało wszystkie ciała, które mogłyby się poruszać na bliskich orbitach, nie jest satelitą. Należy zatem zwrócić uwagę na to, że planeta karłowata nie jest planetą , chociaż tak mogłoby się wydawać. Widać też, że ta nowa definicja planety wyklucza ze zbioru planet egzoplanety, które do tej pory wyróżniały się tylko tym, że krążyły wokół innej niż Słońce gwiazdy. Inaczej mówiąc według tej definicji egzoplaneta (lub planeta pozasłoneczna ) nie jest planetą chociaż zwykle definiuje się egzoplanetę właśnie jako planetę, która krąży wokół gwiazdy innej niż Słońce. Według Grupy Roboczej Planet Pozasłonecznych MUA ( Working Group on Extrasolar Planets - IAU)"robocza definicja" egzoplanety (pochodząca z 2003) jest następująca : egzoplaneta to obiekt o masie poniżej granicy wymaganej do rozpoczęcia reakcji syntezy wodoru ( obecnie szacowanej na 13 mas Jowisza - dla obiektów o metalicznoœci Słońca), krążący po orbicie wokół gwiazdy lub pozostałośœci po gwieźŸdzie, którego masa lub/i rozmiar są większe niż te uznawane za graniczne dla planet w naszym Układzie Słonecznym. Definicja planety w Układzie Słonecznym nie precyzuje niestety granicy masy czy rozmiaru - zatem nie można tej definicji stosować precyzyjnie. Na razie możemy tylko życzyć sobie bardziej uniwersalnej definicji pojęcia "planeta", takiej, której można by używać także do ciał krążących wokół innych niż Słońce gwiazd. Przy dzisiejszych metodach detekcji nie jest na ogół możliwe stwierdzenie czy egzoplaneta jest kulista albo czy wyeliminowała wszystkie inne ciała na sąsiednich orbitach.
Nie ma także ostrej granicy między planetami a gwiazdami co widać po odkryciu obiektów pośœrednich : brązowych karłów.
