Transcript
a1a
Temat:
I
„Przyczyny przezwyciężenia dwubiegunowego układu sił po II wojnie światowej.”
Dwa państwa, z jednej strony Stany Zjednoczone, z drugiej Związek Radziecki, rywalizowały między sobą o pierwsze miejsce na międzynarodowej arenie. Stany Zjednoczone – potęga ekonomiczna, ZSRR – militarna. Obawiano się zagłady obustronnej. Użycie bomby atomowej wisiało na włosku a to byłoby końcem istnienia świata. W poniższym referacie postaram się przybliżyć poszczególne wydarzenia które miały decydujący wpływ na zaistniałą w tamtym okresie sytuację.
Początki „zimnej wojny” – geneza konfliktu: Konferencja w Poczdamie była jednym z ostatnich wspólnych działań przywódców. Początek 1946 r. przyniósł pogorszenie stosunków w kontaktach między światem zachodnim a komunistycznym. Przyczyny konfliktu leżały przede wszystkim w ekspansywnej polityce ZSRR. Między Zachodem a Wschodem zaczęła się także zarysowywać dysproporcja w utrzymywanych potencjałach militarnych, na korzyść ZSRR. Kwestią sporną była sprawa powojennych Niemiec i traktatów pokojowych z państwami Osi. 5 marca 1946 roku w Fulton w USA premier Wielkiej Brytanii W. Churchil zapowiedział konieczność powstrzymania ekspansji komunizmu w świecie, było to równoznaczne z koniecznością ścisłej współpracy państw zachodnich. Europa ŚrodkowoWschodnia nazwana została obszarem za „żelazną kurtyna”. Państwa zachodnie, zwalczając wpływy i ekspansję komunizmu, zakwestionowały polską granicę zachodnią. Prezydent USA Harry Truman nakazał postawienie w stan gotowości wojsk okupujących Niemcy. Polityka USA wobec rozszerzających się wpływów komunizmu w Europie i na świecie nazwana została doktryną Trumana. Wyrazem tej polityki było wsparcie militarne i ekonomiczne dla Grecji i Turcji walczących z komunistami kierowanymi przez Kreml. Konkretnym działaniem było opracowanie planu pomocy gospodarczej dla państw Europy. W czerwcu 1947 roku sekretarz stanu USA, Georgie Marshall, przedstawił jego zarys. Po konferencji w Paryżu kongres USA ustalił kredyty dla państw, które przystąpiły do II
planu. W ciągu 4 lat państwa te otrzymały pomoc na ogólną liczbę ponad 13 mld dolarów. W konsekwencji w państwach objętych planem Marshalla gospodarka przekroczyła średnio poziom o 35% w porównaniu z sytuacją sprzed wojny, a produkt narodowy o 15%. Rozpoczął się proces konsolidacji Zachodu, zostały również powstrzymane wpływy komunistów w społeczeństwie zachodnioeuropejskim. Plan Marshalla zażegnał również konflikty społeczne i doprowadził do wzrostu napięcia między Zachodem a Wschodem. Świat wkroczył w nową fazę „zimnej wojny” – wojny między dwoma blokami, która toczyła się na polu militarnym w Azji (wojna w Korei i Indochinach), politycznym (przejęcie w Czechosłowacji władzy przez komunistów, utworzenie Kominformu, utworzenie 17 marca 1948 roku w Brukseli Unii Zachodniej – Francja, Wielka Brytania, Belgia, Holandia, Luksemburg) i ideologicznym.
Szczyt „zimnej wojny”: Szczytowym okresem zimnej wojny były lata 1950-1953, kiedy nastąpiła pierwsza zbrojna konfrontacja,(wojna koreańska) na obszarze peryferyjnym, między blokiem radzieckim a Zachodem. Oddziały amerykańskie pod flagą ONZ wystąpiły przeciwko "ochotnikom" z Chińskiej Republiki Ludowej), gwałtownie wzrosły zbrojenia i apogeum osiągnęła wojna psychologiczna (m.in. utworzenie Radia Wolna Europa). Po śmierci J.W. Stalina (1953) i przemówieniu N.S. Chruszczowa w 1956 nastąpił długoletni okres zmiennego napięcia w stosunkach Wschód-Zachód. Początkowo wystąpiły tendencje odprężeniowe (rozejm w Korei, powstanie ruchu państw niezaangażowanych), ale jednocześnie 1955 powołano Układ Warszawski, 1956 miała miejsce radziecka interwencja na Węgrzech (rewolucja węgierska 1956), 1959 – rewolucja na Kubie. Radio Wolna Europa, RWE, amerykańska rozgłośnia radiowa nadająca programy z obszaru RFN (Monachium), Hiszpanii i Portugalii dla słuchaczy z państw komunistycznych w językach: bułgarskim, czeskim, polskim, słowackim i węgierskim. Należała do powstałego w USA w 1949 Narodowego Komitetu na rzecz Wolnej Europy i rozpoczęła swą działalność w 1950. Odgrywała znaczną rolę w państwach bloku radzieckiego, gdzie informacje poddawane były ostrej cenzurze. Podtrzymywała i kształtowała opór przeciwko reżimom komunistycznym w Europie Wschodniej. Audycje rozgłośni były słuchane pomimo intensywnego zagłuszania.
Wojna Koreańska 1950-1953: Konflikt międzynarodowy wywołany został napaścią Korei Północnej na Koreę Południową. W wyniku II wojny światowej zostały utworzone dwa państwa koreańskie. W 1948 na południe od 38 równoleżnika utworzono Republikę Korei związaną z USA. W tym samym roku, lecz nieco później, na północ od 38 równoleżnika, w strefie okupacyjnej sowieckiej, Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną o ustroju komunistycznym. Wojna rozpoczęła się 25 VI 1950 atakiem armii północnokoreańskiej w sile 200 tys. żołnierzy na Republikę Korei. Do połowy września prawie całe państwo południowokoreańskie zostało zajęte. W efekcie bojkotu Rady Bezpieczeństwa przez ZSRR zwróciła się ona z apelem o pomoc do państw członkowskich ONZ. 15 IX doszło do desantu sił amerykańskich z Japonii, dowodzonych przez generała D. MacArthura. Przeprowadzona ofensywa wojsk amerykańskich (udział wojsk innych państw był symboliczny) doprowadziła do przyparcia armii Kim Ir Sena do granicy chińskiej. Wtedy to do wojny przystąpiły wojska tzw. ochotników chińskich dowodzone przez Peng Te-Huaja
III
w sile 40 dywizji. Nieprzerwana ofensywa chińska została zatrzymana w maju 1951 kontruderzeniem amerykańskim, a linia frontu ustabilizowała się wzdłuż 38 równoleżnika. W wyniku planu użycia broni atomowej przeciw Chinom i Związkowi Radzieckiemu zdymisjonowany został generał MacArthur, którego zastąpił generał M. Ridgway. Po okresie dwuletnich walk pozycyjnych podpisano 27 VII 1953 układ w Panmundżonie, w myśl którego aktualna linia frontu uznana została za rozgraniczenie obu państw koreańskich w formie neutralnego pasa o szerokości 4 km. Od tego czasu nad przestrzeganiem zawieszenia broni czuwa powołana do tego celu Komisja Nadzoru Państw Neutralnych. W wojnie zginęło ok. 1 mln Koreańczyków, prawie 300 tys. Chińczyków i 35 tys. Amerykanów. Okres wojny koreańskiej stanowił szczyt zimnej wojny.
Układ Warszawski: Był to europejski sojusz wojskowo-polityczny ZSRR i państw od niego uzależnionych. Podpisany 14 maja 1955 w Warszawie przez Albanię (wystąpiła w 1968), Bułgarię, Czechosłowację, NRD, Polskę, Rumunię, Węgry i ZSRR. Wszedł w życie 6 czerwca 1955. Podpisanie Układu Warszawskiego było reakcją na powstanie NATO i remilitaryzację RFN (przyjętej do NATO w 1955). Celem wewnętrznym sojuszu było ujednolicenie struktur wojskowych i podporządkowanie ich ZSRR oraz usankcjonowanie obecności wojsk radzieckich na terytorium NRD, Polski, Rumunii i Węgier. Układ miał obowiązywać 20 lat z automatycznym przedłużeniem o 10 lat, o ile żadna ze stron go nie wypowie. W 1975 przedłużono go o 10 lat, a w 1985 o dalsze 20. Główne organy - Doradczy Komitet Polityczny i Zjednoczone Dowództwo Sił Zbrojnych (z siedzibą w Moskwie) - były przez cały czas istnienia sojuszu podporządkowane ZSRR i kierowane przez dowódców radzieckich. W ramach układu doszło w 1968 do inwazji Czechosłowacji, w której nie wzięła udziału tylko Rumunia. W wyniku rozpadu bloku socjalistycznego w Europie (1989) nastąpiło formalne rozwiązanie układu na posiedzeniu w Pradze 1 lipca 1991.
Mur berliński: Wybudowany w 1961 przez władze NRD, w celu zahamowania fali uciekinierów z kraju. Decyzją zwycięskich mocarstw wobec Niemiec po II wojnie światowej Berlin został podzielony, tak jak całe Niemcy, na 4 strefy okupacyjne. Utworzenie w 1949 dwóch państw – Republiki Federalnej Niemiec oraz Niemieckiej Republiki Demokratycznej – nie rozwiązało kwestii Berlina Zachodniego, enklawy terytorialnej wewnątrz NRD. Koncentrowały się wokół niego konflikty (berlińskie kryzysy). Usiłowania ucieczki z NRD wielokrotnie kończyły się śmiercią. W licznych próbach przekraczania muru zginęło ok. 80 osób. Pomysłowość i determinacja uciekinierów, którym się powiodło, tworzyła legendę uwidocznioną w specjalnie utworzonym po zachodniej stronie muru muzeum w przejściu granicznym Check Point Charlie. Mur berliński był jednym z symboli „zimnej wojny” i podziału Niemiec. Jego obalanie, które trwało od listopada 1989, a zakończyło się oficjalnie 3 października 1990, stało się symbolicznym aktem końca podziałów w Europie i zjednoczenia Niemiec. Zachowano tylko fragmenty muru berlińskiego jako pamiątkę historyczną.
Kryzys kubański:
IV
Był to jeden z najpoważniejszych kryzysów politycznych w historii międzynarodowych stosunków po II wojnie światowej. Wybuchł w momencie, gdy Kuba pod przywództwem F. Castro weszła w sferę wpływów ZSRR, otrzymując pomoc, również wojskową. Bezpośrednią przyczyną było uzyskanie przez wywiad amerykański informacji o rozmieszczaniu na terenie Kuby 42 wyrzutni radzieckich rakiet balistycznych ziemia-ziemia średniego zasięgu, 144 wyrzutni rakiet ziemia–powietrze, myśliwców bombardujących oraz tysięcy radzieckich żołnierzy. W 1962 prezydent J. Kennedy zarządził kontrolę wszystkich statków, również handlowych, płynących na Kubę, wzmocnił siły stacjonujące w bazie marynarki wojennej na Guantanamo i zażądał usunięcia rakiet z terenu Kuby. Radzieckie statki zatrzymały się na granicy strefy wyznaczonej przez USA, ale ZSRR twierdził, że rakiet na Kubie nie ma i żądał przerwania blokady. Oba kraje postawiły swe siły jądrowe w stan pełnej gotowości. USA zaczęły przygotowania do inwazji na Kubę. Świat stanął w obliczu nuklearnego konfliktu. Przywódca radziecki N. Chruszczow zadecydował jednak o wycofaniu statków i usunięciu rakiet z Kuby, w zamian za rezygnację USA z interwencji w tym kraju oraz usunięcie z terenu Turcji rakiet amerykańskiego średniego zasięgu. Zgodził się także na inspekcję amerykańską podczas demontażu wyrzutni. Eskalacja konfliktu w czasie kubańskiego konfliktu uświadomiła potrzebę zapewnienia w przyszłości bezpośredniego kontaktu przywódców obu nuklearnych supermocarstw, została wtedy zainstalowana tzw. „gorąca linia” Układ SALT I i SALT II: Długotrwały przebieg miały rokowania w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych zwane potocznie SALT (Strategic Armaments Limitation Talks). Pierwsza runda toczyła się w latach 1969-1972 (SALT I), druga w latach 1972-1979 (SALT II). Układ o ograniczeniu systemów obrony przeciwrakietowej podpisano w Moskwie 26 V 1972 na czas nieograniczony. Rokowania SALT II zakończono podpisaniem 18 V 1979 w Wiedniu układu ustalającego limity ilościowe i jakościowe systemów broni strategicznej. Kongres USA nie ratyfikował go z uwagi na interwencję radziecką w Afganistanie. W 1987 został podpisany układ o likwidacji rakiet średniego i krótkiego zasięgu. Układ START I i START II: 31 VII 1991 zawarto układ o redukcji zbrojeń strategicznych (START I), na podstawie którego zamierzano ograniczyć liczbę głowic nuklearnych do 6 tys. dla każdej ze stron. Po rozpadzie ZSRR podpisano w Moskwie 3 I 1993 układ START II pomiędzy USA i Rosją: obie strony mają ograniczyć do 2003 liczbę głowic nuklearnych odpowiednio do 3500 i 2971. Układ został ratyfikowany przez wszystkie państwa Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP), co doprowadziło do zniszczenia głowic nuklearnych m.in. na terenie Ukrainy.
Zakończenie „zimnej wojny”: Następny okres zimnej wojny rozpoczął się wraz z interwencją ZSRR w Afganistanie (1979) i trwał do połowy lat 80. (m.in. kryzys 1980-1981 w Polsce, 1983 rozmieszczenie rakiet w europejskich krajach NATO). Konsekwentna polityka Zachodu doprowadziła do osłabienia ZSRR. 1989 zaczął się upadek rządów komunistyczn nastąpiło zjednoczenie Niemiec, 1991 rozwiązanie Układu Warszawskiego oraz samego ZSRR, co jest uznawane za koniec zimnej wojny.
V
Interwencja ZSRR w Afganistanie: We wrześniu 1979 został zamordowany prezydent Taraki, a jego miejsce zajął przywódca frakcji Chalk, Hafizullah Amin, który nie uzyskał akceptacji ZSRR. W grudniu 1979 rozpoczęła się radziecka interwencja wojskowa w Afganistanie, dająca początek długotrwałej (do 1993), wojnie domowej. Po zamordowaniu Amina, na stanowisko prezydenta został wyniesiony, dyspozycyjny wobec Moskwy, Babrak Karmal z frakcji Parczam, który usiłował osłabić pozycję opozycji łagodząc kurs polityczny. Interwencja radziecka wywołała protesty na arenie międzynarodowej, stając się przyczyną nawrotu "zimnej wojny" pomiędzy ZSRR i USA. W 1988 Pakistan, Afganistan, USA i ZSRR podpisały w Genewie porozumienie dotyczące uregulowania konfliktu afgańskiego oraz wycofania do 15 II 1989 wszystkich wojsk radzieckich z Afganistanu.
Reformy Gorbaczowa w ZSRR: W marcu 1985 roku Sekretarzem Generalnym KCKPZR został Michaił Gorbaczow. Wobec narastającego wszechstronnego kryzysu ZSRR widział on konieczność przeprowadzenia niezbędnych zmian, nie posiadał jednak konkretnego programu i ludzi, nie chciał obalać systemu, ale go reformować. Reformy Gorbaczowa miały objąć wprowadzenie głasnosti (jawność życia politycznego), pieriestrojki (przebudowy życia społecznopolitycznego), uskorieńja (przyspieszenie rozwoju ekonomicznego). XXVII Zjazd KPZR w marcu 1986 roku zaakceptował proponowane zmiany. Napotkano jednak ogromne trudności w znalezieniu nowych, reformatorsko nastawionych ludzi i opór rozbudowanego aparatu państwowego wobec wszelkich zmian. Katastrofa w elektrowni atomowej w Czarnobylu, brak rozeznania skutków, dwulicowość podkopywały sens zmian i autorytet władzy. Ujawnienie prawdziwego stanu gospodarki radzieckiej było wstrząsem dla ekipy rządzącej i całego społeczeństwa radzieckiego, przez 10-lecia okłamywanego, borykającego się z brakiem podstawowych produktów spożywczych, mieszkań i środków do życia. Ludzie w ZSRR zaczęli poważnie zastanawiać się nad sensem wyrzeczeń ponoszonych w imię komunistycznych ideałów i internacjonalistycznej pomocy dla wielu państw Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Decyzje gospodarcze podejmowane przez ekipę Gorbaczowa (wyprzedaż rezerw złota, zakaz sprzedaży alkoholu i inne) nie pokrywały deficytu finansowego państwa, który wciąż się zwiększał. Efekty zapoczątkowanej prywatyzacji, reform prawa wyborczego i karnego były niewielkie. . Większe sukcesy odnosili Rosjanie na forum międzynarodowym: szczyt GorbaczowReagan w Genewie – zaprzestanie zagłuszania stacji zachodnich, inicjatywy pokojowe i rozbrojeniowe ZSRR, wycofywanie się z Afganistanu, zaprzestanie wspierania reżimów komunistycznych na świecie, podjęcie przez ZSRR rozmów z Chinami. Rozmowy i postanowienia sprzyjały stworzeniu nowego obrazu ZSRR na arenie międzynarodowej. Podjęte przez Gorbaczowa reformy w rzeczywistości nie umożliwiły konkretnych zmian. Naruszone struktury administracyjne i partyjne nie były wstanie zapanować nad wszechogarniającym ZSRR chaosem. Zaczęły się budzić uśpione w okresie terroru ambicje niepodległościowe narodów ZSRR co doprowadziło w efekcie do rozpadu ZSRR
Zakończenie:
VI
Moim zdaniem „zimna wojna” była wojną polityczną demonstrującą potęgi poszczególnych państw, i to na dużą skalę, bo objęła cały świat. Chodziło przede wszystkim o korzyści ekonomiczne. Myślę, że ta „wojna” mogłaby się skończyć o wiele gorzej chociażby wojną nuklearną, a co za tym idzie zagładą całego świata. Jak widać ktoś tam na górze jeszcze czuwa nad całym tym (...) światem, jeszcze każe cieszyć się życiem i wolnością.
Bibliografia: Internet „Historia. Vademecum maturzysty” Wydawnictwo Greg. Autor: Piotr Czerwiński. Rok wydania 2001. „Historia Powszechna” Wydawnictwo PWN. Praca zbiorowa. Rok wydania 1998. a1a
VII
