Transcript
Praca przy monitorach ekranowych – organizacja stanowiska pracy, zagadnienia prawne i zdrowotne. Praca na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe jest obecnie zjawiskiem powszechnym. W wielu dziedzinach komputer warunkuje wykonywanie czynności zawodowych. Do najczęstszych prac na stanowiskach komputerowych zalicza się wprowadzanie danych odczytywanych z dokumentacji, pobieranie, przetwarzanie lub kontrola danych na ekranie monitora czy też projektowanie grafiki komputerowej. Praca z monitorem ekranowym wiąże się z siedzeniem w odległości od 0,4 do 1,0 m od monitora i obserwacją wyświetlanych na ekranie informacji. W zależności od rodzaju wykonywanych zadań może to dotyczyć nawet całego dnia pracy. Przepisy krajowe bezpieczeństwa i higieny pracy nie wyróżniają specjalnego sposobu oceny pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez sprzęt komputerowy i oceny ekspozycji zatrudnionych przy jego obsłudze pracowników. Najczęściej spotykane są monitory z lampą kineskopową, wytwarzają one pole elektromagnetyczne o szerokim widmie częstotliwości począwszy od pól elektrostatycznych aż do pól wielkiej częstotliwości, o charakterystyce uzależnionej od typu monitora i od aktualnych ustawień parametrów pracy karty graficznej: - pole elektrostatyczne – ekranu i zasilacza wysokiego napięcia (9-30 kV zależnie od przekątnej ekranu) - pola małej częstotliwości 50-120 Hz – układów zasilania i odchylania pionowego - pola średniej częstotliwości 15-125 kHz – układów odchylania poziomego - pola wielkiej częstotliwości – wzmacniacza wizji Zmienne pola elektromagnetyczne wokół monitorów z lampami kineskopowymi są znacznie mniejsze od wartości wyznaczających granicę strefy pośredniej zdefiniowaną przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy dla nieograniczonej w czasie ekspozycji pracowników. Z uwagi na znikomo małe pole elektromagnetyczne występujące wokół wszystkich typów monitorów ekranowych nie ma potrzeby prowadzenia kontroli zagrożeń elektromagnetycznych. Przeciwdziałanie nadmiernemu obciążeniu narządu wzroku i układu mięśniowo-szkieletowego w czasie pracy przy monitorze jest zagadnieniem istotniejszym od obaw przed ekspozycją na pole elektromagnetyczne. Konieczność obserwacji znaków na dokumencie, klawiaturze i monitorze, przyjmowanie wymuszonej pozycji ciała, wykonywanie ciągu monotypowych ruchów podczas pracy z komputerem i często narzucone tempo pracy sprawiają, że jest ona przyczyna obciążeń układu wzroku, układu mięśniowo-szkieletowego i układu nerwowego. Zakres pojawiających się dolegliwości (oczu, głowy, dłoni, kręgosłupa, mięśni) zależy od rodzaju i czasu trwania wykonywanej pracy, przestrzennej organizacji stanowiska, jakości znaków na ekranie, czytelności dokumentacji, czynników fizycznych w pomieszczeniu (hałasu, mikroklimatu, oświetlenia), a także od kondycji i wieku pracownika. Aby zminimalizować te obciążenia opracowano liczne zalecenia dotyczące warunków pracy na stanowisku komputerowym. W Polsce obowiązujące jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. (Dz. U. nr 148, poz. 973).
Rozporządzenie określa wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii dla stanowisk pracy wyposażonych w monitory ekranowe, a także wymagania dotyczące organizacji pracy: Pracodawca jest obowiązany organizować stanowiska pracy z monitorami ekranowymi w taki sposób, aby spełniały one minimalne wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii określone w rozporządzeniu. Na stanowiskach pracy wyposażonych w monitory ekranowe pracodawca obowiązany jest przeprowadzić ocenę warunków pracy w zakresie: - organizacji stanowisk pracy, w tym rozmieszczenia elementów wyposażenia - stanu elementów wyposażenia stanowisk pracy - obciążenia narządu wzroku oraz układu mięśniowo-szkieletowego - obciążenia pracowników czynnikami fizycznymi , w tym szczególnie nieodpowiednim oświetleniem - obciążenia psychicznego pracowników, wynikającego ze sposobu organizacji pracy. Na podstawie oceny pracodawca jest obowiązany podejmować działania mające na celu usunięcie stwierdzanych zagrożeń i uciążliwości. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom łączenie przemienne pracy związanej z obsługą monitora ekranowego z innymi rodzajami prac nie obciążającymi narządu wzroku i wykonywanymi w innych pozycjach ciała – przy nieprzekraczaniu godziny nieprzerwanej pracy przy obsłudze monitora lub co najmniej 5- minutową przerwę, wliczana do czasu pracy, po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora. Pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom okulary korygujące wzrok, zgodnie z zaleceniami lekarza, jeżeli wyniki badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej wykażą potrzebę ich stosowania podczas pracy przy monitorze. Wyposażenie stanowiska pracy oraz sposób rozmieszczenia elementów tego wyposażenia nie może powodować podczas pracy nadmiernego obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego i wzroku oraz być źródłem zagrożeń dla pracownika. Monitor ekranowy powinien spełniać następujące wymagania: - znaki na ekranie powinny być wyraźne i czytelne, - obraz na ekranie powinien być stabilny, bez tętnienia lub innych form niestabilności - jaskrawość i kontrast znaku na ekranie powinny być łatwe do regulowania w zależności od warunków oświetlenia stanowiska pracy - regulacje ustawienia monitora powinny umożliwiać pochylenie ekranu co najmniej 200 do tyłu i 50 do przodu oraz obrót wokół własnej osi co najmniej o 120 0 – po 600 w obu kierunkach, - ekran monitora powinien być pokryty warstwą antyodbiciową lub wyposażony w odpowiedni filtr (nowoczesne monitory posiadają febrycznie takie wyposażenie). - ustawienie ekranu monitora względem źródeł światła powinno ograniczać olśnienie i odbicia światła Klawiatura powinna stanowić osobny element wyposażenia podstawowego stanowiska pracy, a jej konstrukcja powinna umożliwiać użytkownikowi przyjęcie pozycji, która nie powodowałaby zmęczenia mięśni kończyn górnych podczas pracy. Powierzchnia
klawiatury powinna być matowa, a znaki na klawiaturze powinny być kontrastowe i czytelne. Konstrukcja stołu powinna umożliwiać dogodne ustawienie elementów wyposażenia stanowiska pracy, w tym zróżnicowana wysokość ustawienia monitora i klawiatury. Szerokość i głębokość stołu powinna zapewniać: - wystarczającą powierzchnie do łatwego posługiwania się elementami wyposażenia i wykonywania czynności związanych z rodzajem pracy - ustawienie klawiatury z zachowaniem odległości nie mniejszej niż 100 mm między klawiaturą a przednia krawędzią stołu - ustawienie elementów wyposażenia w odpowiedniej odległości od pracownika, to jest w zasięgu jego kończyn górnych, bez konieczności przyjmowania wymuszonych pozycji. Wysokość stołu oraz siedziska powinna być taka, aby zapewniała naturalne położenie kończyn górnych przy obsłudze klawiatury (z zachowaniem co najmniej kąta prostego miedzy ramieniem i przedramieniem), odpowiedni kąt obserwacji ekranu monitora, odpowiednia przestrzeń do umieszczenia nóg pod blatem stołu. Powierzchnia blatu powinna być matowa, najlepiej barwy jasnej. Krzesło stanowiące wyposażenie stanowiska pracy powinno posiadać: - dostateczna stabilność, przez wyposażenie go w podstawę co najmniej pięciopodporową z kółkami jezdnymi - wymiary oparcia i siedziska, zapewniające wygodną pozycję ciała i swobodę ruchów - regulacje wysokości siedziska i oparcia - wyprofilowanie płyty siedziska i oparcia odpowiednie do naturalnego wygięcia kręgosłupa i odcinka udowego kończyn dolnych - możliwość obrotu wokół osi pionowej o 3600 - podłokietniki Stanowisko pracy powinno być tak zaprojektowane, aby pracownik miał zapewniona dostateczną przestrzeń pracy, pozwalającą na umieszczenie wszystkich elementów obsługiwanych ręcznie w zasięgu kończyn górnych. Stanowisko pracy wyposażone w monitor ekranowy powinno być tak usytuowane w pomieszczeniu, aby zapewniało pracownikowi swobodny dostęp do tego stanowiska. Odległości między sąsiednimi monitorami powinny wynosić co najmniej 0,6 m, a między pracownikiem i tyłem sąsiedniego monitora – co najmniej 0,8 m. Odległość oczu pracownika od ekranu monitora powinna wynosić 400-750 mm. Oświetlenie powinno zapewniać komfort pracy wzrokowej, a szczególnie: - poziom natężenia oświetlenia powinien spełniać wymagania określone w Polskich Normach, (PN-84/E-02033) - należy ograniczyć olśnienie bezpośrednie od opraw, okien, przezroczystych lub półprzezroczystych ścian albo jasnych płaszczyzn pomieszczenia oraz olśnienie odbiciowe od ekranu monitora, w szczególności przez stosowanie odpowiednich opraw oświetleniowych, instalowanie żaluzji lub zasłon w oknach. Wilgotność względna powietrza w pomieszczeniach przeznaczonych do pracy z monitorami nie powinna być mniejsza niż 40%.
Aspekty psychologiczne pracy przy monitorach ekranowych: praca przy monitorze może być odbierana jako - stres, gdy towarzyszy jej presja intelektualna, wymuszony rytm pracy, wytężona uwaga, lub też jako - monotonia, wywołana przez powtarzalność operacji, ograniczenie indywidualnej inicjatywy, uzależnienie od systemu operacyjnego. Negatywne skutki psychologiczne mogą z kolei wzmagać się wskutek dyskomfortu widzenia i na zasadzie błędnego koła wpływać ujemnie na zdolność przystosowawczą układu wzrokowego. Wpływ pracy przy monitorze ekranowym na zmęczenie wzroku oraz ewentualne powstawanie trwałych zmian w układzie wzrokowym. Zmęczenie układu wzrokowego i zmęczenie psychofizyczne jest zależne nie tylko od zewnętrznych warunków, o których stanowi jakość urządzenia i warunki oświetleniowe. Cechy podrażnienia spojówek wyrażające się pieczeniem, światłowstrętem i łzawieniem, a często także ból głowy, są najczęściej spowodowane brakiem lub niewłaściwą korekcją istniejących wad refrakcji lub też innymi zmianami w układzie optycznym oka. Pierwszym warunkiem przeciwdziałania zmęczenia wzroku jest dokładne, obiektywne badanie refrakcji oka, a w razie potrzeby odpowiedni dobór szkieł korekcyjnych. W warunkach pracy przy monitorze korekcję wady refrakcji zapewniają szkła okularowe jednoogniskowe. Okulary dwuogniskowe oraz o zmiennej ogniskowej nie zapewniają właściwego komfortu pracy. Przeciwwskazane są szkła przyciemnione – zmniejszają one kontrast ekranu i czytelność. Niekiedy natomiast mogą być przydatne okulary przeciwodblaskowe. Rola okulisty w zapobieganiu zmęczeniu narządu wzroku pracą przy monitorach sprowadza się do: - precyzyjnego określenia wady refrakcji i starannego doboru szkieł korekcyjnych uwzględniających warunki pracy przy komputerze - wskazówek na temat organizacji stanowiska komputerowego eliminującej zły kontrast, olśnienie i stałe napięcie akomodacji. Badania zmęczenia układu wzrokowego u operatorów terminali komputerowych w jego części sensorycznej, mięśniowej i ośrodkowej było przeprowadzone w Katedrze Fizjologii AM we Wrocławiu. Znamiennie wyższe zmęczenie sensoryczne siatkówki (mierzone czasem regeneracji barwnika wzrokowego) wykazali badani w grupie wiekowej 29 do 39 lat w porównaniu z grupą kontrolną , podczas gdy w grupie pracowników najstarszych – 45 do 55 lat- nie stwierdzono różnic statystycznie istotnych. Wyjaśnienie tego zjawiska leży być może w malejącej z wiekiem wrażliwości na zjawiska olśnienia i tętnienia strumienia świetlnego. Elżbieta Janosik i Jan Grzesik z Zakładu Szkodliwości Fizycznych Instytutu Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu przeprowadzili badania wpływu natężenia oświetlenia stanowisk komputerowych na sprawność pracy wzrokowej operatorów. Polska Norma PN-84/E-02033 podaje, że natężenie oświetlenia na stanowisku komputerowym powinno wynosić co najmniej 500 lx. Norma nie określa precyzyjnie, czy wartość ta odnosi się do poziomej płaszczyzny roboczej stanowiska (płaszczyzny klawiatury i dokumentacji), czy do płaszczyzny pionowej (płaszczyzny ekranu).
Inne wartości podają normy zagraniczne, a także Międzynarodowa Komisja Oświetleniowa CIE, która stwierdza, że natężenia oświetlenia na płaszczyźnie poziomej stanowiska komputerowego powinno zawierać się w zakresie 300-1000 lx. Taka rozpiętość dozwolonych wartości natężenia oświetlenia stanowiska komputerowego pozwala teoretycznie na wybór poziomu natężenia oświetlenia odpowiedniego dla danego rodzaju wykonywanej pracy i monitora, wieku czy upodobań operatora. Badania przeprowadzono na stanowisku doświadczalnym, pozbawionym oświetlenia dziennego i oświetlonym światłem sztucznym. Poprzez włączenie określonej liczby świetlówek uzyskano możliwość zmian wartości natężenia oświetlenia na płaszczyźnie stołu stanowiska w zakresie 200-750 lx. Wolontariusze przy różnych natężeniach oświetlenia wpisywali do arkusza kalkulacyjnego programu Exel, przez 45 minut, 5-cyfrowe liczby odczytywane z dokumentacji, umieszczonej w uchwycie z boku monitora (I rodzaj pracy) oraz wyszukiwali i zaznaczali przez 45 minut w tekście wyświetlanym na ekranie monitora wyrazy zawierające litery ś lub g (II rodzaj pracy). Na podstawie otrzymanych wyników wykonanych badań oraz znanych zaleceń międzynarodowych wyciągnięto następujące wnioski: - praca na stanowisku komputerowym może powodować przeciążenie narządu wzroku, objawiające się m.in. subiektywnymi dolegliwościami oczu i przejściowym osłabieniem funkcji akomodacji i konwergencji - praca typu „edycja tekstu na ekranie” w większym stopniu obciąża narząd wzroku niż praca polegająca na wpisywaniu danych do komputera - poziom natężenia oświetlenia na wszystkich stanowiskach komputerowych powinien być wyższy od 200 lx - za optymalny poziom natężenia oświetlenia na płaszczyźnie poziomej stanowiska komputerowego należy przyjąć: 500 lx w przypadku prac niewymagających ciągłej obserwacji ekranu monitora, (polegających np. na odczytywaniu danych z dokumentacji i wpisywaniu ich do komputera) 300 lx w przypadku wykonywania prac polegających na obserwacji treści ekranu monitora - optymalna organizacja stanowiska pracy operatora komputerowego powinna cechować się możliwością doboru poziomu natężenia oświetlenia odpowiedniego do rodzaju wykonywanej czynności.
Opracowanie: mgr inż. Justyna Drozdowska Piśmiennictwo: 1. rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. (Dz. U. nr 148, poz. 973). 2. Maria Niżankowska – Wpływ warunków pracy na stanowiskach mikrokomputerów na stan narządu wzroku; Klinika Oczna 96: 103-106 (3/1994) 3. Elżbieta Janosik, Jan Grzesik - Badania wpływu natężenia oświetlenia stanowisk komputerowych na sprawność pracy wzrokowej operatorów; Medycyna Pracy 2003, 54 (2) 123-132.
