Transcript
Prawidłowe żywienie w cukrzycy Dr n. med. Magdalena Kujawska-Łuczak
Klinika Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
Celem leczenia dietetycznego chorych na cukrzycę jest utrzymywanie: Prawidłowego stężenia glukozy w surowicy
Optymalnego stężenia lipidów w surowicy Optymalnych wartości ciśnienia tętniczego Uzyskanie i utrzymywanie właściwej masy ciała Zapobieganie powikłaniom cukrzycy
Wszyscy pacjenci z cukrzycą powinni być edukowani w zakresie diety przez uprawnionych pracowników ochrony zdrowia (lekarza, pielęgniarkę, dietetyka)
Założenia ogólne Dieta chorego na cukrzycę powinna być: – zgodna z założeniami diety zdrowego człowieka, czyli powinna spełniać zalecenia dietetyczne zdrowego żywienia – kontrolować ilości spożywanych węglowodanów w całej diecie i poszczególnych posiłkach; ograniczać węglowodany proste – większość pacjentów powinna spożywać 5-6 posiłków (nie dotyczy to pacjentów cukrzycą typu 2 leczonych stałymi dawkami analogów i mieszanek analogowymi, którzy powinni spożywać 3 główne posiłki – preparaty Novorapid, Humalog, Apidra, NovoMix, Humalog Mix)
Założenia ogólne Chorzy stosujący intensywną insulinoterapię powinni dostosowywać dawki insuliny do liczby spożytych węglowodanów Pozostałe osoby, w tym szczególnie pacjenci stosujący stałe dawki insuliny, każdego dnia powinny spożywać podobną liczbę węglowodanów Przy opracowaniu założeń diety można korzystać z: – systemu wymienników węglowodanowych (WW) – wymienników białkowo-tłuszczowych (WBT) – indeksu glikemicznego (IG) – ładunku glikemicznego (ŁG) produktów
Wymiennik Węglowodanowy Jeden wymiennik węglowodanowy (1 WW) to ilość produktu wyrażona w gramach, która zawiera 10 g węglowodanów przyswajalnych przez organizm (co odpowiada 10 g czystego cukru)
Posługiwanie się WW pozwala na zastąpienie określonej ilości jednego produktu odpowiednią ilością innego produktu, który dostarcza tę samą liczbę węglowodanów (gotowe tablice WW, zawierające także produkty typu fast-food) Należy pamiętać, aby wymieniać produkty z tej samej grupy produktowej, np. warzywa na inne warzywa, produkty mleczne na inne produkty mleczne W początkowym etapie stosowania WW należy korzystać z tabel oraz mierzyć i ważyć produkty, warto kupić wagę kuchenną Ilość WW najczęściej zjadanych produktów szybko się zapamiętuje! Ważne jest, by zjadać produkty o znanej ilości WW
W jaki sposób wymieniać WW w ciągu tygodnia? Przykład Śniadanie: Poniedziałek – sałatka z ogórków Wtorek – brokuły z sosem jogurtowym Środa – sałatka z kiszonej kapusty Czwartek – papryka z cebulą Piątek – sałata z jogurtem Sobota – kapusta pekińska Niedziela – pomidor
Dla kogo WW? Stosowanie WW jest konieczne u pacjentów z cukrzycą (głownie t. 1) samodzielnie obliczających dawki insuliny – czyli stosujący funkcjonalną insulinoterapię Inni: pacjenci z cukrzycą t. 1 na „sztywnych dawkach” insuliny, z cukrzycą t. 2 – WW pomocne, ale niekonieczne
Ustalona liczba węglowodanów na dany posiłek może ulegać modyfikacji w zależności od
Zaplanowanego wysiłku fizycznego Dawek insuliny Wyników poziomu cukru we krwi Dodatkowych chorób
Wymiennik Białkowo-Tłuszczowy Jeden wymiennik białkowo-tłuszczowy (1 WBT) – ilość produktu wyrażona w gramach, zawierająca 100 kcal, pochodzących z białek i tłuszczów. Obliczając WBT w leczeniu kierujemy się nie tylko ilością spożywanych węglowodanów, lecz precyzyjniej – także białek i tłuszczów WBT stosują pacjenci, leczeni pompą insulinową, która ma możliwość podawania przedłużonych wstrzyknięć, czyli bolusów Ilość WBT obliczamy, korzystając najczęściej z tabelek zawartości, umieszczonych na produkcie Zakładamy, że 1 g tłuszczu dostarcza 9 kcal energii, a 1 g białka 4 kcal
Przykład
Ser smażony (Top Tomyśl), pudełko ma 200 g 100 g zawiera: – białko 20,5 g – węglowodany 4,2 g – tłuszcz 7,5 g Ilość WW i WBT w ¼ pudełka = 50 g? WW – ok. 0,2 - możemy pominąć WBT Białko dostarcza w zaokrągleniu 10 (1/2 z 20) x 4 = 40 kcal Tłuszcz dostarcza w zaokrągleniu 4 (1/2 z 7,5) x 9 = 36 kcal W sumie 50 g sera dostarcza 76 kcal = ok. ¾ WBT
Indeks glikemiczny (IG)
stężenie glukozy we krwi po spożyciu danego produktu
IG = stężenie glukozy we krwi po przeprowadzeniu próby obciążenia z udziałem 50 g glukozy (przez 2 godziny co 15 min)
Indeks glikemiczny (IG) Niski Indeks Glikemiczny = 50 lub mniej Średni Indeks Glikemiczny = 51-69 Wysoki Indeks Glikemiczny = 70 lub więcej
Indeks glikemiczny glukozy = 100
Poposiłkowy wzrost glikemii 100% 90-100%
70-90%
50-70%
30-50% do 30%
Artykuły spożywcze glukoza coca-cola, pepsi, płatki ryżowe i kukurydziane, ziemniaki puree, miód, ryż preparowany pieczywo pszenne, pszenno-żytnie, żytnie, chleb chrupki, mąka pszenna, proszek budyniowy, ryż gotowany, babka piaskowa, herbatniki, biszkopty płatki owsiane, kukurydza, sacharoza, banany, niesłodzone soki owocowe, chleb gruboziarnisty mleko, jogurt naturalny, owoce np.: jabłka, brzoskwinie, makaron, lody, rośliny strączkowe surowa marchew, warzywa zielone, fasola, bób
Dieta o małym indeksie glikemicznym Dieta o niskim indeksie glikemicznym nie powoduje gwałtownych wzrostów stężenia insuliny produkowanej przez trzustkę we krwi po jedzeniu, nie „nakręca” więc apetytu w okresie międzyposiłkowym Brak jednoznacznych danych z badań klinicznych odnośnie szybszego spadku masy ciała
Ładunek glikemiczny Ładunek glikemiczny dla pojedynczej porcji pożywienia można obliczyć wg wzoru: ŁG = (IG x ilość węglowodanów w gramach) / 100 gdzie: W – ilość węglowodanów w danej porcji (w gramach) IG – indeks glikemiczny LG (ŁG) – ładunek glikemiczny Produkty o wysokim IG spożywane w małych ilościach dają taki same efekt w wyrzucie insuliny do krwi, jak produkty o niskim IG, za to spożywane w dużych ilościach.
Dieta cukrzycowa u większości Jedz często, ale małe porcje 3 główne posiłki: śniadanie, obiad, kolacja 2-3 lekkie posiłki: II śniadanie, podwieczorek, czasami II kolacja
Kaloryczność diety Dla osób leżących lub odchudzających się 20 kcal/kg n.m.c. Dla osób pracujących umysłowo/wykonujących lekką pracę fizyczną 30 kcal/kg n.m.c. Dla osób codziennie ćwiczących 35 kcal/kg n.m.c. Dla wykonujących ciężką pracę fizyczną 40 kcal/kg n.m.c.
Zalecenia – węglowodany Węglowodany – 40-50% zapotrzebowania energetycznego, Ograniczenie spożycia węglowodanów prostych, Substancje słodzące mogą być spożywane w dawkach zalecanych przez producentów; Nie zaleca się stosowania fruktozy jako zamiennika cukru (uwaga na soki, słodzone fruktozą!!!) – informacja na opakowaniu „zawiera cukry, naturalnie występujące w owocach”, oznacza, że sok jest słodzony fruktozą!!!
Zalecenia – węglowodany Zawartość błonnika pokarmowego w diecie powinna wynosić około 25-40 g/d. Źródło: produkty zbożowe z pełnego ziarna zbóż, mleko z małą zawartością tłuszczu, owoce i warzywa
Cukry szybko wchłaniające się – biegnące Cukier Słodycze
NIE!
Ciasto
Czekolada Lody Dżem
Miód Słodkie napoje (typu Cola)
Wyjątek – niedocukrzenie (zalecane niektóre)
Cukry średnio szybko wchłaniające się – maszerujące Pieczywo białe Ryż Ziemniaki Płatki Owoce - jabłka, gruszki, śliwki, poziomki, truskawki, Mleko, kefir, jogurt
Można, ale nie za dużo
Cukry wolno wchłaniające się – czołgające Warzywa (wszystkie ich części: korzeń, łodyga, liście, kwiaty) Pieczywo gruboziarniste
Niełuskany ryż Grube kasze
TAK
Zalecenia – tłuszcze Tłuszcze – 30-35% zapotrzebowania energetycznego Kwasy tłuszczowe nasycone (zawarte w produktach pochodzenia
zwierzęcego) – mniej niż 10% ogólnej puli tłuszczu – ZŁY Tłuszcze jednonienasycone (oliwa z oliwek, olej rzepakowy) – 10% ogólnej puli tłuszczu – DOBRY Tłuszcze wielonienasycone (m.in. tłuste ryby morskie, olej słonecznikowy, sojowy, kukurydziany, z pestek winogron) - 6-10% ogólnej puli tłuszczu – DOBRY Cholesterol < 300 mg/dobę
Tłuszcze Nie smaż potraw, a jeżeli musisz, użyj oleju rzepakowego lub oliwy z oliwek Ograniczaj: podroby (wątróbka), makaron czterojajeczny, sardynki, sery żółte, tłuste mleko, śmietankę, gotowe wyroby cukiernicze (zawierają bardzo niezdrowe tłuszcze typu trans), jajka (do 2-3/tydz.)
Tłuszcze Nie zalecane: słonina, boczek, smalec, tłuszcze mięso (wieprzowina, gęś, drób ze skórą), masło w nadmiarze Zalecane: oleje słonecznikowy, sojowy, kukurydziany, oliwa z oliwek, ryby morskie, orzechy, awokado
Zalecenia – białko Białka – ok. 15% zapotrzebowania energetycznego 1mg / kg masy ciała należnej (70-90 mg) Stosunek białka zwierzęcego do białka roślinnego wynosić powinien co najmniej 50% / 50% Źródło: produkty białkowe pochodzenia roślinnego i zwierzęcego U chorych z niewyrównaną cukrzycą zapotrzebowanie na białko może być nieco wyższe, o tym powinien decydować lekarz U chorych z białkomoczem zapotrzebowanie na białko może być nieco niższe, o tym powinien decydować lekarz
Źródła białka Białko zwierzęce Chude mięso: cielęcina, chuda wołowina, jagnięcina Chude ryby: filety z dorsza Chudy drób bez skóry: kurczak, kura, białe mięso z indyka Chude wędliny: drobiowe, szynka bez tłuszczu, polędwica Mleko i przetwory: chudy twaróg, kefir, jogurt
Białko roślinne Nasiona soi, grochu i fasoli Migdały i orzechy Suchy makaron Suche kasze i ryż Warzywa Pieczywo
Alkohol Spożycie do 20g/dobę u kobiet i do 30g u mężczyzn – nie musi prowadzić do pogorszenia wyrównania Najlepsze jest wytrawne wino 1 kieliszek
W celu zmniejszenia ryzyka niedocukrzenia – alkohol zawsze razem z posiłkiem
Alkohol – jeśli musisz Pij alkohol z umiarem Nigdy nie pij alkoholu bez jedzenia Podaj mniej insuliny niż zwykle Często badaj stężenie glukozy we krwi Nigdy nie idź spać bez uprzedniego zjedzenia dodatkowej porcji węglowodanów
Inne Brak wskazań do podawania witamin i minerałów u osób, u których nie stwierdzono ich niedoborów (w tym cynku, chromu, witamin) Wyjątek – kwas foliowy w okresie prokreacji u kobiet
Cukrzyca typu 2 a otyłość
Procent dorosłych z otyłością lub rozpoznaną cukrzycą w populacji USA 2000
1994 O T Y Ł O Ś Ć
C U K R Z Y C A
No Data >26.0%
<14.0%
1994
No Data >9.0%
14.0-17.9%
2009
18.0-21.9%
2000
<4.5%
4.5-5.9%
22.0-25.9%
2009
6.0-7.4%
7.5-8.9%
CDC’s Division of Diabetes Translation. National Diabetes Surveillance System available at http://www.cdc.gov/diabetes/statistics
Cukrzycy typu 2 przeważnie towarzyszy otyłość W cukrzycy typu 2 ważnym celem jest redukcja i utrzymanie masy ciała Istotne znaczenie ma całkowita kaloryczność diety
Zmniejszenie kaloryczności o 500-1000 kcal/d prowadzi do powolnej redukcji masy ciała (2-4 kg na miesiąc) Można stosować dietę z ograniczeniem tłuszczów lub z ograniczeniem węglowodanów
Dieta o małej zawartości tłuszczu Tradycyjne podejście do odchudzania zakłada ograniczenie tłuszczu do < 30% zawartości energetycznej pożywienia Dieta o bardzo małej zawartości tłuszczu < 15%
Skutecznie obniża cholesterol, zmniejsza ryzyko miażdżycy Dieta < 15 % tłuszczu trudna do przestrzegania w długim czasie
Dieta o małej zawartości węglowodanów < 60 g dziennie Dieta Atkinsa, dieta Plaż Południowych < 20 g dziennie, potem stopniowo zwiększane
Wiąże się z większym spadkiem masy ciała, ale ta różnica traciła na istotności po 12 mcach Znaczniejsza poprawa glukozy i gospodarki lipidowej, oprócz LDL
Ile kilogramów powinno się chudnąć i w jakim czasie?
CHUDNĄĆ ½-1 KG NA TYDZIEŃ = JEŚĆ MNIEJ 500-1000 KCAL NA DZIEŃ
Spalenie 7000 kcal oznacza redukcję 1 kg masy ciała (tkanki tłuszczowej lub mięsni)
Odchudzanie Nie stosuj sztucznych diet Stosuj dietę cukrzycową, ale o mniejszej liczbie kalorii Wysiłek fizyczny jest konieczny!!!
Najczęściej popełniane błędy żywieniowe
Nieregularne spożywanie posiłków
Niejedzenie śniadania
Jedzenie głównego posiłku wieczorem
Dieta źle zbilansowana (mało warzyw)
Dojadanie między posiłkami
Dokładanie na talerz w trakcie posiłku
Jedzenie w chwili stresu
Najczęściej popełniane błędy żywieniowe
Codzienne jedzenie słodyczy
Jedzenie resztek
Spożywanie zbyt małej ilości warzyw i płynów
Zaniżanie ilości spożywanych pokarmów
Brak umiejętności odmawiania poczęstunku w sytuacjach towarzyskich
Robienie zakupów wtedy, kiedy jest się głodnym
Co wybrać? 1 kostka czekolady
1 herbatnik
=
1 średnia mandarynka
=
1 owoc kiwi
=
250 g truskawek
=
600 g ogórków kwaszonych
100 g solonych orzeszków
=
1,5 kg mandarynek
100 g panierowanego schabu
=
200 g pieczonego schabu z dodatkiem warzyw
=
300 g pieczonego dorsza
Podsumowanie Jedz często, lecz małe porcje Staraj się przestrzegać harmonogramu posiłków Nie przejadaj się Jedz pełnoziarnisty lub razowy chleb, makaron z pełnej mąki i niełuskany (ciemny) ryż Codziennie jedz warzywa i owoce Ogranicz spożycie tłuszczów, cukru i alkoholu
