Transcript
Psychologia zwierząt WYKŁAD 12. Ssaki II Szczerbaki. Owadożerne. Nietoperze. Zajęczaki. Gryzonie. Krzysztof Turlejski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Ssaki łożyskowe Ssaki łożyskowe (ponad 4500 gatunków) to główna obecnie linia rozwojowa ssaków.
Powstały one równolegle z torbaczami, a znacznie później niż ssaki jajorodne. Ich ciąża jest dłuższa, a w jej przebiegu dochodzi do wytworzenia łożyska między błonami płodowymi a macicą, co umożliwia odżywianie większego płodu. Większość ssaków łożyskowych jest wielkości myszy lub szczura. Najliczniejsze rzędy to: gryzonie (ok. 2300), nietoperze (ok. 1000) i owadożerne (428). Stanowią one w sumie ok. 80% wszystkich gatunków ssaków łożyskowych. Najliczniejsze rzędy, w których wystepuja większe ssaki to naczelne (360), drapieżne (278) i parzystokopytne (211).
Rząd szczerbaki Jest to najstarszy, bardzo wcześnie (ponad 100 mln lat temu) odszczepiony rząd ssaków łożyskowych. Należą tu: mrówkojady, leniwce i pancerniki, w sumie 29 gatunków. Szczerbaki mają uwstecznione zęby, a mrówkojady nie maja ich wcale (mają za to umięśniony żołądek, jak ptaki). Mózg szczerbaków jest mały, a przemiana materii niska Stosunkowo niedawno (5-10 tys. lat temu) w Ameryce żyły leniwce wieksze od słoni i pancerniki rozmiarów nosorożca. Prawdopodobnie zostały wytępione przez ludzi.
Rząd łuskowce Jest to również bardzo stary rząd, dziś reprezentowany jedynie przez 7 gatunków występujących w Afryce i południowej Azji. Jako jedyne ssaki maja ciało pokryte łuskami, które są przekształconymi włosami. Łuski są zrzucane przez całe życie, a w ich miejsce odrastają nowe. Wsytuacji zagrożenia zwijają się w kulę (jak jeże). Nawet duże drapieżniki (lwy, lamparty) nie są w stanie zmiażdżyć zwiniętego łuskowca. Mają niezwykle długi język (do 40 cm), który zwijają w pysku. Żywią się termitami i mrówkami.
Rząd owadożerne Bardzo stary rząd owadożernych jest dziś reprezentowany przez 428 gatunków ryjówek, kretów i jeży. Wszystkie owadożerne żyją samotnie, nie tworzą grup społecznych. Niegdyś zaliczano tu tenreki (podobne do jeży), które obecnie są zaliczane do „Afroteria”. Są one jednymi z najprymitywniejszych ssaków. Najliczniejsza rodzina ryjówek obejmuje zwierzęta małe, o wysokiej przemianie materii, często bardzo wyspecjalizowane.
RYJÓWKI
Około 400 gatunków. Ryjówki są bardzo małymi zwierzętami. Najmniejsza z nich waży zaledwie 2,5 grama i konkuruje do tytułu najmniejszego ssaka świata (podobnej wielkości jest jeden z nietoperzy). Największa ryjówka waży około 85 gram. Wiekszość ryjówek żywi się bezkregowcami, część poluje również na kręgowce, a niektóre są wszystkożerne. Ryjówki dzielą się na dwie wielkie gałęzie: - Zębiełkowate (Crocidurinae ) mają białe zęby, niższą przemianę materii i codziennie wpadają w torpor, w czasie którego ich temperatura spada do ok. 20oC. Nie hibernują. Żyją w tropikach, a w chłodniejszych krajach w pobliżu siedzib ludzkich, czasem nawet w domach. - Soricine, u których korony zębów sa zabarwione na brunatno solami żelaza. Ich metabolizm jest bardzo wysoki, nie wpadaja w torpor, ani nie hibernują, mają po kilka cyklów aktywności na dzień. Występują w chłodnych ekosystemach, także w wysokich górach i w tundrze.
Rząd Nietoperze
Są to jedyne ssaki, które opanowały zdolność aktywnego lotu i jeden z dwóch rzędów, które wykształciły aktywną echolokację (obok delfinów). Nietoperze dzielą się na dwa wielkie podrzedy: - duże, które są owocożerne i w większości nie stosują echolokacji - małe, w większości owadożerne, które stosuja echolokację. Dwa gatunki wampirów żywią się krwią zlizywaną z zadawanych przez nie ran. Roznoszą wściekliznę. Wiele małych nietoperzy tropikalnych żywi się mieszaniną owadów wydobywanych z kwiatów, pyłku i nektaru. W tropikach wiele roślin jest zapylanych przez nietoperze. Ich kwiaty rozwijają się nocą.
Rząd zajęczaki
Zajęczaki były niegdyś uważane za rodzinę gryzoni. Ich zęby także rosna przez całe życie. Jednak zajęczaki różnią się od gryzoni anatomicznie i genetycznie. Najbardziej widoczna różnica, to obecność u zajęczaków dwóch par siekaczy, podczas gdy gryzonie maja jedna parę. Współcześnie żyją 82 gatunki zajęczaków, należących do dwóch rodzin: szczekuszek i zającowatych (tu należą zające i króliki). Występują na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii, od tundry do tropików. Króliki zostały introdukowne do Australii. Zajęczaki są ważnym pokarmem wielu drapieżników, wykształciły więc doskonały wzrok i słuch, by w porę unikać niebezpieczeństwa. Szybko też dojrzewają i wykazują wysoką rozrodczość, by zrekompensować straty w populacji. Ciąża trwa krótko i może byc powtarzana kilka razy w roku. U zająca w lewym i prawym rogu macicy mogą być płody w różnym wieku. Wszystkie zającowate są roślinożerne. Podstawą pozywienia jest trawa i kora drzew. Włókna roślinne są rozkładane w jelicie grubym. Jego zawartość jest wydalana oddzielnie od grudek kału i ponownie zjadana, a rozłożone substancje są wchłaniane w jelicie cienkim.
Rząd gryzonie Najstarsze znane szczątki gryzoni pochodza sprzed 57 mln lat. Najliczniejsza linia ewolucyjna gryzoni, myszopodobne (ponad 1000 gatunków) jest stosunkowo młoda – powstała przed 5 milionami lat. Najbliższymi krewnymi gryzoni są naczelne. Obecnie znanych jest 2010 gatunków gryzoni. Jest to najliczniejszy rząd ssaków – ponad 40% gatunków ssaków to gryzonie! Gryzonie są roślinożerne lub wszystkożerne. Mają po jednej parze dłutowatych siekaczy w dolnej i górnej szczęce, które służą im do ścinania twardego materiału roślinnego. Nie maja kłów a między siekaczami a zębami przedtrzonowymi jest przerwa. Ich zęby rosną i ścierają się przez całe życie. Gryzonie opanowały wszystkie kontynenty, z wyjątkiem Antarktydy.
Gryzonie wiewiórkopodobne Jest
to niezwykle zróżnicowana grupa. Należą tu: wiewiórki, wiewiórki ziemne, wiewiórki latające, susły, świstaki, bobry, szczuroskoczki i inne. W grupie tej obserwujemy wiele specjalizacji ekologicznych, a także większą złożoność budowy mózgu, niż u innych gryzoni.
Niezwykłe golce Golce są nieco większe od myszy. Są nagie i ślepe. Żyją wyjątkowo długo (do 30 lat) i do końca nie wykazują objawów starzenia, nie podlegają też procesowi nowotworzenia. Żyją w Afryce, w bardzo suchych, półpustynnych okolicach. Całe życie spędzają pod ziemią, gdzie kolonia golców (10-40 sztuk) kopie rozległą sieć nor, często mających kilkaset metrów długości. Kopią je zębami, które wyrastają przed wargi. Ich głównym pokarmem są duże, ale rzadko spotykane bulwy roślin, które wypuszczają liście tylko w porze suchej. Jak u pszczół, płodna jest tylko jedna samica, która feromonalnie hamuje płodność innych samic. Golce żyją w atmosferze bardzo ubogiej w tlen, a bogatej w dwutlenek węgla. Mają bardzo mało zakończeń bólowych w skórze, która nie reaguje zapalnie na kapsaicynę z papryki.
