Transcript
UNIWERSYTET GDAŃSKI - WYDZIAŁ EKONOMICZNY
STUDIA PODYPLOMOWE - MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO
WIOLETA BRUŹDZIAK
ROLA EURO NA MIĘDZYNARODOWYM RYNKU FINANSOWYM
Promotor: Prof. zw. dr hab. Andrzej Stępniak
Sopot, 2015 1
Wioleta Bruździak Studia Podyplomowe Mechanizmy funkcjonowania strefy euro
Sopot, 18.05.2015r.
Oświadczam, że przedłożona przeze mnie praca podyplomowa pt. „Rola euro na międzynarodowym rynku finansowym”, wykonana pod kierunkiem Prof. zw. dr hab. Andrzeja Stępniaka nie narusza praw autorskich, interesów prawnych i materialnych innych osób w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawach autorskich i prawach pokrewnych (Dz. U. 2000 r. Nr 80, poz. 904, z późn. zm.).
…………………………….. podpis
2
Spis treści :
Wstęp 1. Co to jest pieniądz międzynarodowy? 2. Czynniki decydujące o roli euro jako waluty międzynarodowej 3. Rola euro na międzynarodowym rynku handlowym 4. Rola euro na międzynarodowym rynku finansowym
Zakończenie Bibliografia Publikacje Spis stron internetowych Spis tabel Spis wykresów
3
WSTĘP Przemiany
w
międzynarodowym
systemie
walutowym
to
jedne
z najciekawszych zjawisk występujących we współczesnej gospodarce światowej. Jednym z najważniejszych etapów tych zmian była europejska integracja walutowa oraz gospodarcza. Jej konsekwencją było powstanie drugiego co do wielkości międzynarodowego obszaru gospodarczego, który w chwili obecnej obejmuje 28 państw. Integracja gospodarcza i walutowa wpłynęła na zwiększenie efektywności europejskich rynków pieniężnych i kapitałowych oraz zmiany układu sił w stosunkach finansowo- walutowych. Gospodarka Unii Europejskiej uległa zacieśnieniu przez co powstał jednolity rynek towarów i usług, kapitałów oraz siły roboczej. Przemienienie walut narodowych krajów europejskich w jedną wspólną walutą doprowadziło do debaty nad prawdopodobieństwem straty przez dolara amerykańskiego głównej pozycji waluty międzynarodowej. Nawet przed wprowadzeniem euro, które zastąpiło mocne waluty europejskie (takie jak frank francuski czy gulden holenderski) doszukiwano się w euro nowego przeciwnika dla waluty amerykańskiej. Przedmiotem pracy jest ukazanie euro jako wspólnej waluty krajów członkowskich Unii Gospodarczej i Walutowej, jak i analiza jego roli na międzynarodowym rynku finansowym. Kolejnym celem badań jest również ocena perspektywy dogonienia Stanów Zjednoczonych pod względem gospodarczym oraz dominacji europejskiej waluty w międzynarodowych obrotach finansowych oraz handlowych. Podczas tworzenia pracy została wykorzystana literatura z makroekonomii, integracji europejskiej oraz finansów międzynarodowych. Dużą rolę miały również publikacje Europejskiego Banku Centralnego oraz Narodowego Banku Polskiego ukazujące procesy tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej oraz wprowadzenia wspólnej waluty. Jednym z podstawowych źródeł danych statystycznych były strony internetowe międzynarodowych instytucji finansowych, takich jak Eurostat, Bank Rozrachunków Międzynarodowych czy Światowa Federacja Giełd. Interpretacja pewnych wskaźników oraz danych była ciężka, gdyż część z państw nie ujawnia poszczególnych informacji.
4
1. CO TO JEST PIENIĄDZ MIĘDZYNARODOWY? Definicja pieniądza od wieków jest problematyką dyskusji i nadal jest poszerzana o wciąż to nowe kategorie. Jego forma zmieniała się bowiem niejednokrotnie razem z rozwojem handlu i przemianami odbywającymi się w gospodarce. Kiedyś pieniądz uznawano jako powszechnie akceptowany towar, który służy do realizowania płatności za kupione dobra lub też do wywiązywania się z zobowiązań1. Razem z rozwojem pieniądza definicja ta nabierała nowego znaczenia. Ustalenie jego pojęcia stało się bardzo trudne. Współczesny pieniądz można zdefiniować poprzez jego główne cechy oraz funkcje. Do najważniejszych zadań pieniądza zaliczyć można funkcje: 1) środka płatniczego, 2) środka wymiany, 3) miernika wartości, 4) środka przechowywania bogactwa2. Pieniądz pełniący funkcję miernika wartości jest jednostką obrachunkową. To w pieniądzu ukazywane są ceny dóbr i usług, które dają możliwość porównania wartości tych dóbr i wartościowanie kosztów oraz planowanie przez producentów i konsumentów3. Daje to możliwość zapobiegania zbyt wysokim kosztom oraz efektywne rozporządzanie posiadanymi środkami. Funkcja ta ukazuje ilość towarów, którą można kupić za jednostkę pieniądza. W tej sytuacji pieniądz jest w postaci wyobrażeniowej, ponieważ pokazuje cenę towaru bez jego fizycznej obecności. Jako środek wymiany pieniądz daje możliwość regulowania należności bez względu od przedmiotu transakcji kupna-sprzedaży oraz usuwa kwestię podwójnej zbieżności potrzeb, występujących w wymianie towarowej. Aby pełnić tą funkcję pieniądz powinien spełniać kilka warunków. Najważniejszym z nich jest powszechna akceptowalność która oznacza, że nabywcy rynku muszą mieć pewność, iż za otrzymane pieniądze zdobędą określone dobra oraz usługi. Fizyczność pieniądza musi być lekka i łatwo podzielna, co sprawia, że przechowywanie oraz przemieszczanie sporych ilości gotówki, jak również podział jej na mniejsze jednostki pieniężne w celu realizacji niskokwotowych transakcji nie będzie sprawiała problemów. 1
Begg D. ,Fischer S. ,Dornbusch R., Makroekonomia, PWE, Warszawa 2003, s. 94. Mankiw N. G., Taylor M. P, Makroekonomia, PWE, Warszawa 2009, s. 185. 3 Czarny B. ,Podstawy ekonomii, Wyd. 3 zm., PWE, Warszawa 2011, s. 404. 2
5
Kolejną ważna rolą pieniądza jest jego bezpieczeństwo. Powinien być on trudny do podrobienia, gdyż sfałszowane pieniądze nie posiadają wartości i nie wzbudzają zaufania4. W tej roli pieniądz występuje gdy transakcje realizowane są za pomocą gotówki oraz ich rozliczenie występuje w chwili przeprowadzania transakcji. W funkcji środka płatniczego pieniądz reguluje transakcję w późniejszym terminie, a w chwili jej zawierania egzystuje jedynie realnie. Służy głównie także do realizacji transakcji dotyczących spłacanych i zaciąganych pożyczek, regulowania zobowiązań z tytułu podatków oraz innych operacji realizowanych na rynku finansowym. Funkcja pieniądza służy nie tylko do rozliczeń, czy też dokonywania płatności, ale również przechowywania bogactwa. Pieniądz umożliwia przenoszenie wartości w czasie5. Dzięki tezauryzacji istnieje możliwość oszczędzania, a także nabywania dóbr i usług w przyszłości. Występuje to często w chwilach kryzysu gospodarczego i objawia się brakiem zaufania społeczeństwa do instytucji finansowych. Pieniądz międzynarodowy to waluta używana przez rezydentów państw niebędących jej emitentem6. Pieniądz międzynarodowy używany jest w finansach międzynarodowych i handlu przez podmioty, takie jak: banki centralne, instytucje rządowe i pozarządowe oraz przedsiębiorstwa, banki, osoby indywidualne i inne podmioty7. Waluty ogółu państw pełnią funkcje pieniądza na obszarze tych państw. Poszczególne mają zastosowanie poza obszarami krajów, które je emitują pełniąc również funkcje pieniądza międzynarodowego. Wspólnymi cechami waluty międzynarodowej oraz krajowej są trzy funkcje: jednostki rozliczeniowej, środka płatniczego oraz środka tezauryzacji. Pieniądz światowy jako środek płatniczy służy do realizowania operacji na prywatnym rynku towarowym i kapitałowym oraz jako waluta interwencyjna kraju8. Posiada zastosowanie przy sprecyzowaniu cen dóbr i usług oraz emisji papierów wartościowych, a także określaniu wartości udzielanego kredytu9. Znaczenie pieniądza międzynarodowego jako jednostki rozliczeniowej wiąże się z powyższą funkcją, aczkolwiek określenie ceny i płatność realizowane są w różnych walutach. Rola pieniądza międzynarodowego pochodzi od tradycyjnych funkcji pieniądza, a także odwołuje się do sektora prywatnego i publicznego, a jego zastosowanie cechuje się większą złożonością. 4
Milewski M. [red.], Elementarne zagadnienia ekonomii, Wyd. 2, PWN, Warszawa 2000, s. 340. Czarny B., Wstęp do ekonomii, PWE, Warszawa 2006., s. 204 6 Pszczółka I., Euro a integracja europejskich rynków finansowych, CeDeWu, Warszawa 2010., s. 68. 7 NBP, Międzynarodowa rola euro III, Departament Integracji ze Strefą Euro, Lipiec 2011, s. 4. 8 Kosztowniak A [i. in.]., Finanse i rozliczenia międzynarodowe, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2009s. 138. 9 Pszczółka I., Euro a integracja…, op. cit., s. 69. 5
6
Tabela 1. Funkcje pieniądza międzynarodowego Funkcje pieniądza Miernik wartości
Zastosowanie
waluty
w
sferze Zastosowanie
waluty
w
sferze
prywatnej (poza krajem emisji)
oficjalnej (poza krajem emisji)
Notowanie cen
Waluta referencyjna
Fakturowanie Środek płatniczy
Waluta transakcyjna: 1. w handlu międzynarodowym
Waluta interwencyjna
2. w wymianie walut Środek akumulacji
Waluta inwestycyjna
Waluta rezerwowa
Źródło: Narodowy Bank Polski, Europejska Integracja Monetarna od A do Z, Warszawa 2009, str. 84.
W sektorze publicznym pieniądz międzynarodowy uznawany jest za walutę referencyjną, rezerwową oraz interwencyjną10. W zasięgu sfery oficjalnej, obrocie pomiędzy bankami centralnymi oraz innymi podmiotami jest podstawą ustalania kursów walutowych. Pieniądz światowy uznawany jest jako tzw. waluta referencyjna, która jest punktem odniesienia do określania dopuszczalnego poziomu wahań kursów walutowych krajów wokół kursu centralnego11. Jako waluta rezerwowa oraz interwencyjna umożliwia dokonania interwencji na rynku walutowym12, które polegają na zakupie bądź sprzedaży waluty zagranicznej, aby zmienić kurs waluty krajowej
poprzez
krajowe
władze
monetarne13.
Stabilność
kursu
walutowego
na oczekiwanym poziomie zmierza do kontrolowania równowagi bilansu płatniczego oraz poziomu inflacji, a także do zachowania stabilności finansowej. Realizowanie takich operacji wymusza od banków centralnych
prawidłowego zarządzania rezerwami walutowymi.
Gromadzenie rezerw walutowych przez władze monetarne ma także wpływ na przekazanie płynności walutowej innym państwom, które posiadają dewizowe niedobory. W obszarze prywatnym funkcjonowanie pieniądza światowego zawężą się jedynie do zastosowania jako waluty transakcyjnej, fakturowania oraz inwestycyjnej14. Rola pieniądza jako miernika wartości ma na celu prawidłowe oraz sprawne realizowanie transakcji między biorącymi w niej udział podmiotami zagranicznym oraz wykorzystanie pieniądza wyrażonego w określonej walucie jako waluty fakturowania. W obszarze handlu 10
NBP, Międzynarodowa rola euro…, op. cit., s. 4. NBP, Międzynarodowa rola euro…, op. cit., s. 7. 12 Dudziński J. [red.], Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Podstawowe zagarniania, Wydawnictwo Zachodniopomorskiej Szkoły Biznesu, Szczecin 2007., s.211. 13 Bilski J., Międzynarodowy system walutowy, PWE, Warszawa 2006., s. 84. 11
7
międzynarodowego fakturę wystawia eksporter, który sprzedaje towary albo usługi. Walutą używaną do fakturowania głównie jest waluta państwa mającego silniejszą pozycję w dokonywanej transakcji. Ważnym czynnikiem wpływającym na
eksporterów
do narzucania importerom własnej waluty jest ryzyko zmian kursowych. Zwyczaje tworzące się na rynku międzynarodowym także silnie oddziałują na wybór waluty fakturowania. Wtedy możliwe jest zastosowanie do rozliczeń waluty państwa trzeciego, nie mającego udziału w transakcji. Ma to znaczenie zwłaszcza przy handlu ropą naftową, produktami rolnymi oraz surowcami mineralnymi sprzedawanymi masowo, gdzie dominuje waluta dolar amerykański. Kolejnym elementem wpływającym na wyboru waluty jako waluty transakcyjnej zalicza się duży wolumen transakcji w danej walucie rozliczanych przez banki, gdyż zachęca to do rozliczeń za jej pomocą ze względu na niższe opłaty bankowe. Wykorzystanie pieniądza światowego jako waluty transakcyjnej powiązane jest z realizowaniem transakcji handlowych oraz kapitałowych, gdzie jeden z podmiotów nie jest emitentem waluty, która bierze udział w transakcji. Waluta używana poza krajem emisji może być stosowana również jako międzynarodowy pieniądz inwestycyjny w postaci środka akumulacji. Na rynku walutowym można dokonywać rzeczywiste operacje terminowe oraz kasowe, a także transakcje instrumentami pochodnymi15. Sprzedaż oraz kupno walut czy papierów wartościowych wyrażonych w ustalonych walutach pozwala na zabezpieczenie się przed ryzykiem kursowym, a także zdobycie zysku przez dokonywanie spekulacji walutowych. Emisja pieniądza światowego niesie ze sobą korzyści oraz koszty. Główną zaletą dla kraju emitującego jest możliwość zadłużenia się we własnej walucie na międzynarodowym rynku, gdzie główną rolę odgrywa waluta krajowa emitenta, co niesie za sobą ochronę przed negatywnymi zmianami kursów walutowych. Ponadto rośnie prestiż emitenta na rynku finansowym, a także wpływy do budżetu państwa za realizowanie transakcji przy pomocy tej waluty.
2. CZYNNIKI DECYDUJĄCE O ROLI EURO JAKO WALUTY MIĘDZYNARODOWEJ O pozycji waluty międzynarodowej decyduje wiele czynników, z których najważniejszymi są otwartość oraz rozmiar kraju emitującego walutę, stabilność gospodarcza 15
Bilski J., Międzynarodowy system…, op. cit., s. 28
8
i cenowa, stabilność waluty na rynku międzynarodowym oraz poziom rozwoju rynku finansowego, na obszarze którego dokonywane są operacje w walucie emitenta. Im szersza jest efektywność gospodarcza danego kraju oraz jego globalna pozycja jako eksportera, tym dużo większy jest potencjał zastosowania tej waluty przez członków międzynarodowych transakcji finansowych oraz handlowych. Dobrze ukształtowany rynek finansowy, posiadający wysoką płynność oraz różnorodność instrumentów finansowych pozwala na realizację transakcji podmiotom zagranicznym oraz krajowym po rozsądnych kosztach. Strefa euro liczy największą liczbę państw oraz jest najważniejszą unią walutową w gospodarce światowej. Jest ona częścią Unii Europejskiej, która decyduje o rozwoju finansowym oraz gospodarczym całej Unii. Unia Europejska jest elementem, tzw. Triady16, czyli zbiorowości państw dominujących pod względem potencjału ekonomicznego oraz poziomu współpracy międzynarodowej w gospodarce. Do Triady należą kraje UE, Japonia, Chiny oraz Stany Zjednoczone. Adekwatny potencjał gospodarki krajów strefy euro, stabilność polityczna oraz ekonomiczna, dobrze ukształtowane rynki finansowe, pozwoliły walucie euro stać się drugą całkowicie uznawaną walutą międzynarodową na świecie, zaraz obok dolara amerykańskiego. Podstawowymi miernikami do wyrażenia pozycji ekonomicznej krajów w gospodarce globalnej są udział w światowym PKB oraz handlu. Strefa euro należy do najmocniej otwartych gospodarek świata pod względem wartości obrotów handlowych per capita oraz handlu zagranicznego w PKB.
16
Wpływ integracji monetarnej na wymianę towarową w warunkach kryzysu gospodarczego, NBP, Warszawa 2013, s.35
9
Wykres 1. Udział państw w światowym PKB w 2013 roku
Unia Europejska (Strefa euro - 13,6%)
18,7%
Stany Zjednoczone
41,2% 19,3%
Japonia
5,4%
15,4%
Chiny Reszta świata
Źródło: NBP, Mapa strefy euro, Komisja europejska 2014
W 2013 roku strefa euro stanowiła trzecią, zaraz po Stanach Zjednoczonych oraz Chinach grupę państw o największym PKB. Strefa euro pod względem wielkości jest podobna z gospodarką Stanów Zjednoczonych. Jeśli chodzi o zaludnienie strefa euro jest jedną z najbardziej rozwiniętych gospodarek na świecie. W 2013 roku liczba ludności kształtowała się na poziomie 338,6 mln, podczas gdy Stanów Zjednoczonych równała się 316,5 mln, natomiast Japonii 127,3 mln. Tabela 2 . Główne ośrodki gospodarki światowej w 2013 roku
Wskaźniki strukturalne
Strefa
UE
USA
Japonia
Chiny
euro Ludność (mln) PKB (bln euro)
338,6 8,1
508,4 11,4
316,5 11,8
127,3 3,3
1.360,7 9,4
Eksport towarów i usług do PKB (%)
26,8
18,2
13,6
15,4
26,3
Import towarów i usług do PKB (%)
24,9
17,5
16,9
17,2
23,5
Źródło: European Central Bank, Statistics Pocket Book, Kwiecień 2014, s. 7.
10
Dużą znaczenie w państwach UE ma handel zagraniczny. Następuje to głównie z wzajemnej współzależności, której następstwem jest duża siła wymiany handlowej. Poziom wymiany handlowej jest rezultatem procesu integracji, która przyczyniła się do powstania wspólnego pieniądza oraz rynku. Strefa euro jest coraz częściej oceniana jako jednolity obszar gospodarczy, który jest bardziej samowystarczalny oraz niezależny niż odrębne kraje członkowskie. Euro jako druga całkowicie uznawana waluta na rynku międzynarodowym
rywalizuje z dolarem
amerykańskim o udział w zakresie waluty światowej. Na rolę euro w gospodarce światowej wpływa szereg czynników, a najważniejsze to:
łatwość wymiany handlowej,
podniesiony poziom integracji rynku finansowego Unii Europejskiej,
właściwa polityka zapewniająca wzrost gospodarczy oraz zewnętrzną i wewnętrzną stabilność,
tzw. efekty sieciowe powiązane ze stosowaniem w transakcjach jednej waluty17. Łatwość wymiany handlowej pomiędzy państwami członkowskimi, a państwami
trzecimi gwarantuje Traktat o Wspólnocie Europejskiej. Wyższy stopień integracji rynku finansowego UE, dzięki proponowaniu różnych produktów finansowych oraz wyższy stopień usług finansowych wzbudza zainteresowanie kredytobiorców oraz
inwestorów z całego
świata. Rynek finansowy strefy euro jest następnym zaraz po amerykańskim, największym rynkiem finansowym na świecie. Najlepiej zaawansowanym składnikiem europejskiego rynku finansowego jest rynek obligacji. Na rynku europejskim wzrost emisji obligacji był znacząco większy niż na odrębnych światowych rynkach. Po paru latach istnienia UGiW rynek obligacji UE uzyskał stopień podobny z rynkiem amerykańskim. Zachowanie stabilnego poziomu cen, to główne zadanie
Europejskiego Banku
Centralnego, którego funkcjonowanie ma zapewnić taki sam poziom cen w krajach strefy euro. Inną rzeczą, która ma wpływ na wzrost gospodarczy oraz stabilność krajów UE jest polityka budżetowa realizowana przez kraje UE. Wymagania dotyczące działania tej polityki zostały określone w Pakcie Stabilności i Wzrostu oraz Traktacie o UE. Stan finansów publicznych ma wpływ na rozwój gospodarczy oraz na prowadzenie polityki pieniężnej. Polityka makroekonomiczna realizowana w strefie euro jest adekwatna do zmienności 17
Mucha – Leszko B., Strefa euro. Wprowadzenie, funkcjonowanie, międzynarodowa rola euro, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej, Lublin 2007, s. 282.
11
sytuacji gospodarczej oraz dąży ku poprawie poziomu finansów publicznych i wzrostu gospodarczego. Reasumując można stwierdzić, że do podstawowych czynników wpływających na międzynarodową pozycję waluty można zaliczyć:
rozmiar i otwartość gospodarki kraju emitującego daną walutę, jego wysoką pozycję w skali światowej jako eksportera w międzynarodowych transakcjach handlowych,
stabilność waluty na międzynarodowym rynku walutowym oraz stabilność cenową i gospodarczą kraju emisji, a także stopień rozwoju systemu instytucjonalno-prawnego w tym kraju,
poziom rozwoju pierwotnego i wtórnego rynku finansowego, na którym dokonywane są operacje denominowane w walucie emitenta oraz płynność, efektywność i bezpieczeństwo tych rynków18.
3. ROLA EURO NA MIĘDZYNARODOWYM RYNKU HANDLOWYM W handlu międzynarodowym euro jest traktowane jako jednostka rozrachunkowa19 oraz środek wymiany do rozliczania transakcji
oraz realizacji płatności. Jako jednostka
rozrachunkowa euro ma zastosowanie w fakturowaniu dostaw i usług, dzięki czemu jest narzędziem wyrażania wartości, również w transakcjach realizowanych na giełdach towarowych. Euro jest stosowane podczas handlu krajów strefy euro z krajami członkowskimi Unii Europejskiej oraz państwami, które mają stać się członkami Unii. Jednak dużą rolę dla rozwoju waluty euro ma również handel z innymi regionami świata, które posiadają z Unią więzi handlowe oraz ekonomiczne o usposobieniu preferencyjnym. Duży wpływ na rolę euro w handlu międzynarodowym ma jej uczestnictwo w fakturowaniu transakcji handlowych. Z danych ukazanych w tabeli poniżej wynika, iż poziom euro w 2012 roku jako waluty fakturowania w eksporcie poza granicami Unii Europejskiej równał się 50,2% i był dużo wyższy niż u dolara amerykańskiego.
18 19
Pszczółka I., Euro a integracja…, op. cit., s. 70. Mucha – Leszko B., Strefa euro…, op. cit, s. 288.
12
Tabela 3. Waluty fakturowania w eksporcie poza granicę Unii Europejskiej przez kraje członkowskie w roku 2012 wyrażone w %
Dolar amerykański
Waluty państw członkowskich UE, które nie należą do strefy euro
Euro
Inne waluty
Unia Europejska
31,1
10,6
50,2
7,7
Austria
19,1
0,1
73,6
7,2
Belgia
41,9
4,6
47,9
5,6
Bułgaria
60,6
0,6
36,7
2,1
Cypr
41,6
0,7
57,2
0,4
Czechy
33,5
3,3
50,5
12,8
Dania
33,7
18,3
22,3
25,8
Estonia
35,7
5,7
53,8
4,8
Finlandia
29,1
0,0
50,2
20,6
Francja
38,5
0,9
52,7
7,9
Grecja
62,4
0,0
36,6
1,0
Hiszpania
35,3
0,1
61,2
3,5
Holandia
37,6
0,5
56,4
5,5
Irlandia
66,9
0,4
11,3
21,4
Litwa
24,1
15,5
56,8
3,5
Luksemburg
23,1
0,1
74,2
2,6
Łotwa
23,1
2,3
60,4
14,3
Malta
78,1
0,0
19,2
2,7
Niemcy
25,6
0,1
64,6
9,7
Polska
0,0
100,0
0,0
0,0
Portugalia
31,9
0,2
65,5
2,2
Rumunia
40,6
0,8
83,6
6,6
Słowacja
9,2
0,1
88,1
2,6
Słowenia
9,0
0,1
83,6
7,4
13
Szwecja
27,7
30,0
23,3
19,0
Węgry
37,2
9,1
44,4
9,3
Wielka Brytania
33,8
59,6
3,5
3,1
Włochy
24,3
0,2
72,6
2,9
Źródło: Opracowanie własne, Eurostat
Między państwami UE występuje duże zróżnicowanie w zastosowaniu euro jako waluty fakturowania. Największe stosowanie euro jest w państwach będących w strefie euro oraz kandydujących do strefy euro. W 2012 roku największą rolę euro odgrywało w krajach takich jak: Słowenia, Niemcy, Luksemburg, Włochy, Hiszpania, Austria. Najmniejszy wynik ukazał się na Malcie,
gdzie transakcje były realizowane przede wszystkim w dolarze
amerykańskim. Dolar amerykański jest wciąż wiodącą walutą fakturowania handlu pomiędzy państwami nie należącymi do strefy euro. Tabela 4. Waluty fakturowania w imporcie spoza Unii Europejskiej przez kraje członkowskie w roku 2012 wyrażone w %
Dolar amerykański
Waluty państw członkowskich UE, które nie należą do strefy euro
Euro
Inne waluty
Unia Europejska
56,9
4,5
34,4
4,2
Austria
22,9
0,8
62,4
13,9
Belgia
42,7
1,0
54,4
1,8
Bułgaria
65,0
1,6
23,9
9,4
Cypr
75,4
0,1
22,2
2,3
Czechy
67,3
2,3
26,5
3,8
Dania
58,0
11,6
22,1
8,3
Estonia
57,2
0,0
37,8
4,9
Finlandia
69,5
0,1
27,0
3,4
Francja
56,0
1,4
39,6
3,0
Grecja
83,2
0,0
16,1
0,7
14
Hiszpania
54,9
0,2
43,9
1,0
Holandia
69,5
0,6
27,9
3,8
Irlandia
77,9
0,7
17,6
2,1
Litwa
70,7
1,0
27,0
1,3
Luksemburg
62,2
0,0
36,7
1,1
Łotwa
34,3
4,9
57,3
3,5
Malta
61,9
1,4
31,3
5,5
Niemcy
42,9
0,3
50,9
5,9
Polska
68,6
11,6
18,4
1,5
Portugalia
76,0
0,1
22,6
1,3
Rumunia
57,2
3,7
37,2
2,0
Słowacja
52,9
0,1
45,6
1,4
Słowenia
37,2
0,1
60,7
2,0
Szwecja
58,1
16,0
17,3
8,6
Węgry
70,7
4,4
22,7
2,2
Wielka Brytania
67,2
20,5
4,1
8,2
Włochy
50,0
0,1
47,6
1,8
Źródło: Opracowanie własne, Eurostat
W imporcie towarów i usług przez państwa strefy euro spoza Unii Europejskiej w walucie fakturowania przeważa dolar amerykański – 56,9%.
Jest to konsekwencją
struktury importu, w którym przeważa ropa naftowa oraz surowce mineralne, które są rozliczane oraz fakturowane w dolarach. Największy procent udziału euro jako waluty fakturowania w imporcie spoza UE posiadały: Słowenia, Belgia, Niemcy, Łotwa oraz Austria, a najmniejszy: Grecja, Cypr, Czechy i Dania, gdzie najważniejszą walutą był dolar amerykański. Zazwyczaj fakturowanie transakcji następuje w walucie kraju eksportera, jeśli kraj ten dysponuje silną walutą i należy do państw wysoko uprzemysłowionych.
15
4. ROLA EURO NA MIĘDZYNARODOWYM RYNKU FINANSOWYM
W skład rynku finansowego wchodzą poniższe rodzaje rynków:
rynek pieniężny,
rynek walutowy,
rynek kapitałowy,
rynek instrumentów pochodnych20. Do głównie stosowanych kryteriów podziału rynku finansowego należą: przedmiot
i rodzaj transakcji, podmioty rynku, rodzaj instrumentów, reguły funkcjonowania rynku, itp. W skład rynku kapitałowego wchodzą rynek akcji
i rynek obligacji, natomiast rynek
pieniężny zawiera transakcje depozytowe oraz kredytowe. Członkami rynku
walutowego
oraz pieniężnego są: banki centralne oraz komercyjne, instytucje finansowe oraz niefinansowe, brokerzy i osoby fizyczne. Europejski rynek to jeden z najmłodszych terenów światowego rynku finansowego. Z chwilą powstania wspólnego rynku gospodarczowalutowego jest on poddawany wielu zmianom zmierzających do powstania jednolitego europejskiego rynku finansowego, co będzie skutkowało lepszym pozyskiwaniem środków pieniężnych przez podmioty gospodarujące oraz lepszą alokacji kapitału. Rynek walutowy jest częścią rynku finansowego, który nie podlega całkowicie pod rynek pieniężny, ale występują pomiędzy nimi powiązania w związku z przepływem kapitału krótkoterminowego. Rynek walutowy dzieli się na rynek bieżący (spot market) oraz terminowy (forward market)21. Rynek bieżący charakteryzuje się tym, iż transakcje zakupu i sprzedaży walut dokonywane są z natychmiastową dostawą oraz po aktualnie notowanym kursie walutowym. Natomiast rynek terminowy daje możliwość kupna oraz sprzedaży walut z późniejszą dostawą po wcześniej ustalonym kursie. Główną walutą na światowym rynku w 1998 roku był dolar amerykański, jen japoński oraz funt brytyjski . Euro spowodowało duży spadek walut narodowych w obrocie na rynku, ponieważ
wprowadzenie
euro
zastąpiło
waluty
11
krajów
UGiW.
Pozostałe waluty, za wyjątkiem franka szwajcarskiego, dalej zachowały swoje pozycje na rynku walutowym. Główną walutą
rynku walutowego jest dolar amerykański.
W 87% transakcji na rynkach walutowych dolar występuje jako jedna ze stron. Jednak euro 20
Śliwa J., Finanse. Podręcznik dla studentów studiów licencjackich, Towarzystwo Wiedzy Powszechnej w Warszawie, Warszawa 2011, s. 19. 21 Pietrzak E. (red.), Finanse, bankowość i rynki finansowe, Wydawnictwo UG, Gdańsk 2011, s. 239.
16
jest drugą najważniejszą walutą na świecie, mimo iż jej udział spadł z 39% do 33%. Podstawowe transakcje walutowe są realizowane pomiędzy dolarem oraz euro, jednak udział ten posiada tendencje spadkową. Spadek występuje również jeśli chodzi o pary walutowe USD/JPY i USD/GBP. Największy spadek na rynku walutowym osiągnął udział `w obrocie pomiędzy EUR/OTH.
Tabela 5. Udział w średnim dziennym obrocie na rynku walutowym poszczególnych par walutowych w latach 2001-2013 (%) Pary walutowe
2001
2004
2007
2010
2013
USD/EUR
30,0
28,0
26,8
27,7
24,1
USD/JPY
20,2
17,0
13,2
14,3
18,3
USD/GBP
10,4
13,4
11,6
9,1
8,8
USD/AUD
4,1
5,5
5,6
6,3
6,8
USD/CAD
4,3
4,0
3,8
4,6
3,7
USD/CHF
4,8
4,3
4,5
4,2
3,4
USD/OTH
16,0
15,9
18,4
11,2
4,0
EUR/JPY
2,9
3,2
2,6
2,8
2,8
EUR/GBP
2,1
2,4
2,1
2,7
1,9
EUR/CHF
1,1
1,6
1,9
1,8
1,3
EUR/AUD
0,1
0,2
0,3
0,3
0,4
EUR/CAD
0,1
0,1
0,2
0,3
0,3
EUR/OTH
20,0
1,9
2,5
2,6
1,0
JPY/OTH
5,0
0,7
1,5
1,2
0,8
Źródło: Bank for International Settlements, Triennial Central Bank Survay - Foreign exchange turnover in April 2013:preliminary global results, Monetary and Economic Department, September 2013.
Do głównych instrumentów rynku pieniężnego należą: bony pieniężne oraz skarbowe, krótkoterminowe papiery dłużne banków oraz przedsiębiorstw, lokaty
międzybankowe,
lokaty zabezpieczone (transakcje warunkowe oraz swapy)22. Największą ilość na rynku 22
Chrabonszczewska E., Europejski rynek finansowy jako rynek międzynarodowy, Instytut Gospodarki Światowej, Warszawa 2010, s.12
17
krótkoterminowych papierów wartościowych stanowią jednak bony komercyjne, bony skarbowe oraz certyfikaty bankowe. Tabela 6. Wartość emisji brutto międzynarodowych instrumentów rynku pieniężnego według walut w III i IV kwartale 2013 r. (bln USD)
Papiery komercyjne Waluta emisji
Dolar kanadyjski (CAD)
III kw.
IV kw.
2013
2013
Inne instrumenty III kw. 2013
IV kw. 2013
0,4
0,3
0,1
0,1
Dolar amerykański (USD)
141,7
114,9
68,8
70,9
Euro (EUR)
129,2
119,7
37,7
51,1
84,5
80,7
21,9
32,4
Frank szwajcarski (CHF)
3,1
2,0
1,3
1,6
Jen japoński (JPY)
0,6
0,7
2,9
5,2
16,9
13,0
9,1
11,0
518,3
503,8
141,8
172,3
Funt brytyjski (GBP)
Inne waluty Razem
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Europejskiego Banku Centralnego
III kwartał 2013 roku pokazuje, iż euro było drugą walutą, w której emitowano papiery wartościowe. W IV kwartale 2013 roku wartość emisji papierów komercyjnych emitowanych w euro zmalała
lecz wzrosła
wartość emisji pozostałych instrumentów
dłużnych Dolar amerykański wciąż pozostaje walutą dominującą w emisji instrumentów na światowym rynku pieniężnym.
18
Wykres 2. Procentowy udział walut w globalnych obrotach na rynku w 2013 roku
Szwajcarski frank Australijski dolar Brytyjski funt Japoński Jen Euro Dolar USA 0
20
40
60
80
100
Waluta Źródło: http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/rynki-finansowe/krolem-walut-jest-wciaz-dolar/
W około 87 % wszystkich transakcji na rynkach walutowych dolar jest jedną ze stron. Europejska waluta pozostała drugą najważniejszą walutą świata i wynosi 33% wszystkich transakcji walutowych na świecie Kolejne miejsca zajmują odpowiednia Japoński Jen, Brytyjski funt, Australijski dolar i Szwajcarski frank.
19
ZAKOŃCZENIE Wprowadzenie euro rozpoczęło nowy rozdział w historii międzynarodowego systemu walutowego. Przez wiele lat w systemie walutowym funt szterling i dolar amerykański oraz złoto pełniły rolę pieniądza światowego. Z chwilą wprowadzenia euro na międzynarodowe rynki finansowe wszystko się odmieniło. Euro stało się głównym konkurentem dla dolara amerykańskiego. Obszar, w jakim określona waluta pełni rolę pieniądza międzynarodowego, oznacza jej miejsce na światowym rynku finansowym. W obszarze publicznym euro jest walutą zaczepu
oraz odniesienia w polityce kursowej krajów trzecich oraz waluty
równoległej do denominacji gotówki w celu realizowania transakcji bieżących oraz waluty gromadzenia rezerw dewizowych. Funkcja euro jako waluty odniesienia dla pozostałych walut jest efektem zastąpienia przez nią walut narodowych wchodzących w jej skład. W sektorze prywatnym euro realizuje główne funkcje pieniądza światowego, a dokładnie jest środkiem wymiany, powszechnie akceptowanym środkiem płatniczym, środkiem przechowywania wartości oraz jednostką rozrachunkową. Dużą rolę w ocenie euro w handlu międzynarodowym ma jej udział w fakturowaniu transakcji handlowych w stosunku do dolara amerykańskiego. Rok 2012 pokazał, że udział euro jako waluty fakturowania w eksporcie prześcignął wskaźnik dolara amerykańskiego. Jednak w imporcie towarów oraz usług przez państwa strefy euro spoza UE w walucie fakturowania góruje dolar amerykański. Dolar amerykański wciąż jest główną walutą fakturowania handlu pomiędzy podmiotami nie będącymi w strefie euro. Podczas wyboru waluty ważnym czynnikiem jest częstotliwość korzystania z określonej waluty. Im częstsze, tym większe prawdopodobieństwo jej stosowania. Na rynku walutowym walutą dominującą jest dolar amerykański. Należy jednak podkreślić, że od momentu wprowadzenia, euro stale utrzymuje drugą pozycję po dolarze amerykańskim, wyprzedzając jen japoński i funta szterlinga. Pomimo względnie krótkiej historii euro w finansach międzynarodowych, można zauważyć, iż w większym lub mniejszym obszarze spełnia wszystkie określone funkcje pieniądza międzynarodowego. Zdobywanie pozycji waluty światowej to proces długotrwały. Euro ma szansę zachowania pozycji drugiej waluty międzynarodowej, jeśli gospodarka całego ugrupowania uzyska większą konkurencyjność, nastąpi jeszcze ściślejsza integracja gospodarek krajów członkowskich oraz nastąpi dalsze rozszerzanie obszaru euro.
20
Bibliografia:
1. Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Ekonomia.Makroekonomia, PWE, Warszawa 2003. 2. Bilski J., Międzynarodowy system walutowy, PWE, Warszawa 2006. 3. Chrabonszczewska E., Międzynarodowe organizacje finansowe, SGH, Warszawa 2005. 4. Czarny B., Podstawy ekonomii, Wyd. 3 zm., PWE, Warszawa 2011. 5. Czarny B., Wstęp do ekonomii, PWE, Warszawa 2006. 6. Dudziński J. (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Podstawowe zagarniania, Wydawnictwo Zachodniopomorskiej Szkoły Biznesu, Szczecin 2007. 7. Kosztowniak A., [i. in.], Finanse i rozliczenia międzynarodowe, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2009. 8. Mankiw N. G., Taylor M. P, Makroekonomia, PWE, Warszawa 2009. 9. Milewski R. (red.) , Elementarne zagadnienia ekonomii, Wyd. 2 zm. i rozsz., PWN, Warszawa 2000. 10. Mucha – Leszko B., Strefa euro. Wprowadzenie, funkcjonowanie, międzynarodowa rola euro, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej, Lublin 2007. 11. Pietrzak E. (red.), Finanse, bankowość i rynki finansowe, Wydawnictwo UG, Gdańsk 2011. 12. Pszczółka I., Euro a integracja europejskich rynków finansowych, Wyd. 3 zm., CeDeWu, Warszawa 2010 13. Śliwa J., Finanse. Podręcznik dla studentów studiów licencjackich, Towarzystwo Wiedzy Powszechnej w Warszawie, Warszawa 2011.
Publikacje: 1. Międzynarodowa rola euro III, NBP- Departament Integracji ze Strefą Euro, Lipiec 2011. 2. Wpływ integracji monetarnej na wymianę towarową w warunkach kryzysu gospodarczego, Materiały i Studia nr 300, NBP, Warszawa 2013
21
Strony internetowe: 1. Europejski Bank Centralny:
www.ecb.europa.eu
2. Eurostat:
eep.eurostat.ec.europa.eu
3. Narodowy Bank Polski:
www.nbp.pl
4. Światowa Federacja Giełd:
www.world-exchanges.org
Spis tabel: Tabela 1. Funkcje pieniądza międzynarodowego Tabela 2. Główne ośrodki gospodarki światowej w 2013 roku Tabela 3. Waluty fakturowania w eksporcie poza granicę Unii Europejskiej przez kraje członkowskie w roku 2012 wyrażone w % Tabela 4. Waluty fakturowania w imporcie spoza Unii Europejskiej przez kraje członkowskie w roku 2012 wyrażone w % Tabela
5.
Udział
w
średnim
dziennym
obrocie
na
rynku
walutowym
poszczególnych par walutowych w latach 2001-2013 (%) Tabela 6. Wartość emisji brutto międzynarodowych instrumentów rynku pieniężnego według walut w III i IV kwartale 2013 r. (bln USD)
Spis wykresów: Wykres 1. Udział państw w światowym PKB w 2013 roku Wykres 2. Procentowy udział walut w globalnych obrotach na rynku w 2013 roku
22
