Transcript
SAQİFAT AL-SAFA MÜESSESESİ SÜLEYMANİYE EL YAZMALARI KATALOĞU SÜLEYMANİYE KOLLEKSİYONU I HAZIRLAYANLAR DR. MAHMOUD EL-SAİED EL-DOĞHİM DR. MAHMUD SEYİTOĞLU GİRİŞ Süleymaniye Kütüphanesi Müdürü MALEZYA SAQİFAT AL-SAFA MÜESSESESİ SÜLEYMANİYE EL YAZMALARI KATALOĞU SÜLEYMANİYE KOLLEKSİYONU II HAZIRLAYANLAR DR. MAHMOUD EL-SAİED EL-DOĞHİM DR. MAHMUD SEYİTOĞLU GİRİŞ Süleymaniye Kütüphanesi Müdürü MALEZYA SAQİFAT AL-SAFA TRUST CATALOGE OF MANUSCRIPTS IN THE SÜLEYMANİYE LİBRARY VOLUME I PREPARED BY DR. MAHMOD EL-SAİED EL-DPĞHİM & DR. MAHMUD SEYİTOĞLU PRESENTED BY Director of Süleymaniye Library, istanbul Malaysia SAQİFAT AL-SAFA TRUST CATALOGE OF MANUSCRIPTS IN THE SÜLEYMANİYE LİBRARY VOLUME II PREPARED BY DR. MAHMOD EL-SAİED EL-DPĞHİM & DR. MAHMUD SEYİTOĞLU PRESENTED BY Director of Süleymaniye Library, istanbul Malaysia TAKDÎM Rahmân ve Rahîm Allâh ın adıyla Âlemlerin Rabbi Allâh a hamd, O nun kulu ve Resûlü Peygamberimize salât ü selâm olsun. Kuşku yok ki Allâhu Teâlâ, insanları, yeryüzünü ilim ve amel ile mamur kılsınlar diye yaratmış ve semâvî kitaplar vasıtasıyla insanları hidâyet yoluna çevirmeleri için peygamberler göndermiştir. Kur ân-ı Kerîm i de, kulu ve resûlü olan Hz. Muhammed (s.a.v.)e indirmiştir. Yaratan Rabbinin adıyla oku. O, insanı bir kan pıhtısından yarattı. Oku, Rabbin en büyük kerem sahibidir. O, insana kalemle yazmayı öğretti. İnsana bilmediğini öğretti (Alak Suresi, 1 5) İslâm dini, ilmin ve âlimlerin (okuma ile okuyanların, yazma ile yazarların, kitaplar ile kütüphanelerin) değerini yükseltmiştir. İslâm âlimleri de din ve dünya ilimlerine özen göstermişlerdir. İnsanlar, İslâm âlimlerinin, iyiliği emretmek ve kötülükten men etmek kaidesiyle yükselen İslâm medeniyetinin irşat ve hidayet yolları ile aydınlanmışlardır. Müslüman âlimler, kitaplara ve kütüphanelere çok büyük bir ihtimâm göstermişler, güzel yazı ve süsleme sanatına ayrı bir önem atfetmişlerdir. Nitekim bu değerli eserler, muhteşem İslâm medeniyetinin yükselişine tanıklık etmişlerdir. Bir başka yönüyle de İslâm medeniyeti, bütün Müslüman halklar arasında kardeşlik bağları kurmuştur. Ey insanlar! Doğrusu biz sizi bir erkekle bir dişiden yarattık. Ve birbirinizle tanışmanız için sizi kavimlere ve kabîlelere ayırdık. Muhakkak ki Allah yanında en değerli olanınız, en çok takvâlı olanınızdır. Şüphesiz Allah bilendir, her şeyden haberdârdır. (Hucurât Sûresi, 13) İslâm sayesinde Araplar, Türkler ve diğer kavimler arasında tanışıklık ve kardeşlik oluşmuştur. Geçen zaman içerisinde din kardeşliğinin yanı sıra, bilhassa evlilik yoluyla Araplar ve Türkler (Uygurlar, Tolunoğulları, İhşitoğulları, Selçuklular, Zengiler, Gazneliler, Harzemliler, Memlükler, Özbekler, Osmanlılar) arasındaki bağlar daha bir güçlenmiştir. Türkler, Müslüman olduktan sonra öz dillerini muhafaza etmekle birlikte, yazıda Arabî harfleri kullanmış ve gerek te lif ettikleri, gerekse tercüme ettikleri eserlerle İslâm kütüphanesini zenginleştirmişlerdir. Nitekim bu kültür intikalleri dünyanın her yerinden, bir başka yerlere tahakkuk etmiştir. Bu kültür mîrasları konusunda Türkler, son derece hassas davranmışlardır ki, bunun en güzel şahitleri, içlerinde dinî ve dünyevî, başka bir ifadeyle aklî ve naklî ilimlerin işlendiği yüz binlerce yazma eser bulunan kütüphaneler, medreseler, muallimhaneler, dergâhlar ve camilerdir. Kitap sevgisini ve ilmî eser meydana getirmenin önemini özetleyen pek güzel bir söz vardır: İlim bir avdır, onu yazıyla ölümsüzleştirmek ise onun kelepçesidir. Milletimiz sadece kitap yazmakla kalmamış, aynı zamanda o kitapların ciltlenmesi ile bakımlarını da üstlenmiş; kitapları süsleme yani tezhip konusunda çok ilerlemiş; hat sanatına apayrı bir özen gösterdikleri gibi, kataloglara da son derece önem vermişlerdir. Meselâ, asker kökenli bir bilim adamı olan Kâtip Çelebi (Ö.1067 H.)nin özverili çalışmasının bir semeresi olan Keşfü z-zünûn isimli eseri; bütün dünyada kendisiyle iftihar edilecek, genel amaçlı hazırlanmış en muteber fihrist eserlerden biridir. Kâtip Çelebi, bu eseri vücuda getirirken; Osmanlılarda Taşköprülü-zâde diye bilinen İsâmeddin Ahmed nâmındaki zâtın kaleme aldığı, mevzûunda en yetkin eserlerden biri olan Miftâhu s- Se âde isimli kitaptan istifâde etmiştir. Yalnız, yukarıda zikredilen kataloglar herhangi bir kütüphaneyle sınırlı olmayan, genel içerikli ve o günkü mevcut imkânlar dâhilinde hazırlanmış kataloglardır. Bu kataloglar II. Abdülhamid devrine kadar el ile yazılmış; II. Abdülhamid devrinde ise, devleti içte ve dışta meşgul eden onca ciddi problemlere rağmen, padişahın bizzat ilgilenmesiyle Devr-i Hamîdî Katalogları adıyla bilinen meşhur kataloglara geçilmiştir. Süleymaniye Katalogu da bu devirde hazırlanmıştır (H.1310, Der-Saadet). Bu kataloglar sade bir şekilde hazırlanmış olup, Süleymaniye Koleksiyonu nda bulunan kitap isimleri, sayıları ve kitaplar hakkında kısa bilgiler içermektedir. Kitap isimleri veyahut müellifler hakkında yanlış ve eksik malumatlara rastlanabilmektedir ki, devrin imkânları ve matbaa tekniğinin yeterince ilerlememiş olması nedeniyle baskı öncesi dizgi sayfalarındaki periyodik satır kaymaları göz önüne alındığında, bunun anlayışla karşılanacağı muhakkaktır. O günden sonra ilgililer peyderpey, kütüphanede araştırmacıların işini kolaylaştıracak çalışmalara imza atmış, kitapların künye bilgilerini ihtiva eden kart katalogları (kartoteksler) oluşturmuşlardır. Bu kartlar üç ana konudan müteşekkildir: Alfabetik yazar isimleri ve kitap isimleri ile, sistematik konu içerikleri. Süleymaniye de vakıf kayıtlı 117 kütüphane koleksiyonu ile ayrıca kütüphaneye bağışlanan muhtelif kitap koleksiyonları mevcuttur. Sözü edilen kartlarda bütün bu koleksiyonlarda yer alan kitaplarla ilgili temel bilgiler bulunmaktadır. Kartlardan ayrıca, kitaplarla ilgili genel bilgiler taşıyan Kitap Tespit Fişi kayıtları da vardır. Bu kataloglar içinde örneğin Milli Eğitim Bakanlığı nın bastırmış olduğu El Yazması Türkçe Dîvânlar Katalogu, Tarih ve Coğrafya El Yazmaları Katalogu, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi El Yazmaları Katalogu ve Mevlana Müzesi Kütüphanesi Katalogları vs. vardır. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından çeşitli kataloglar bastırılmış ve bu önemli projeye TÜYATOK adı verilmiştir. (Türkiye Yazmaları Toplu Katalogu). Bu kataloglardan şimdiye kadar 17 adet basılmıştır. Halen basılmayı bekleyen çok sayıda kütüphane katalogu bulunmaktadır. Türkiye deki kütüphanelerde, İslamî Tıp El Yazmaları, Arapça, Türkçe ve Farsça Katalogu (1404/H 1984/M) basılmıştır. Köprülü Kütüphanesi ndeki El Yazmalarının Katalogu da basılmıştır (1406/H-1986M). Kıbrıs İslamî El Yazmaları Katalogu basılmıştır (1415/H 1995/M). Bu üç eser IRCICA (İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Merkezi) tarafından hazırlanmıştır. Kullanım biçimi açısından iki türlü kütüphane sistemi vardır: Açık raf sistemi ve kapalı raf sistemi. Süleymaniye Kütüphanesi ikinci sistemle çalışan bir kurumdur. Okuyucu, kitaplara kataloglar, kartoteksler aracılığıyla veya eski Hâfız-ı Kütüb leri anımsatan, Bir bilen yetkili yardımıyla ulaşabilmekte; ya da gelişen teknolojiye uygun olarak oluşturulan elektronik ortamda tarama yapabilmektedir. Web sayfamıza girilerek, bulundukları yerlerden araştırmacılarımız, envantere kayıtlı eserlerin bilgilerine kolayca erişebilmektedirler. Bunun yanı sıra yazma eserlerimizin tamamına yakını, dijital ortama aktarılmış olup; 2007 yılı Mayıs ayından beri, okuyucularımız Pazar hariç her gün, gece saat a kadar Okuma Salon umuzda bulunan okuyucu terminallerinden bu eserlerin görüntülerine de ulaşma imkânına sahiptirler. Süleymaniye külliyesini oluşturan Cami ve etrafındaki medreseler ile kütüphane ve diğer birimler, 965/H 1557/M yılında Kanuni Sultan Süleyman ın bizzat teşrifleriyle hizmete açılmıştır. O zamandan günümüze kadar, 1918 e kadar cami içindeki özel bölmede yer alan Süleymaniye Kütüphanesi, tarihi boyunca ilim adamları, araştırmacılar ve öğrenciler tarafından ihtimam gösterilen bir yer olagelmiştir. Adı geçen koleksiyonda Sultan Süleyman tarafından vakfedilen çok sayıda kitabın yanında, Sultan I. Mahmud tarafından vakfedilmiş çok değerli kitaplar da bulunmaktadır.. Maalesef, yakın tarihlerde Süleymaniye Koleksiyonu için günümüze kadar vasıflı bir katalog hazırlanamamıştır. 1429/H-2008/M yılı itibariyle bu eksiğin giderilmesi için, ilmi çalışmalarındaki etkinliği ve yetkinliği erbabınca müsellem olan değerli dostum Dr. Mahmud Seyitoğlu ndan gelen yeni bir fihrist çalışması teklifini kabul ettim. Kendisine gerekli akademik çalışma şartlarını sağladık ve yaklaşık bir yıl kadar devam eden ciddi bir çalışma sonucunda Allah ın lütfuyla bu çalışmaların semeresi olarak elimizdeki katalog hazırlandı. Kendileri bu çalışmaların sonucunda, Kütüphanemizde, çok faydalandığımız konuyla ilgili bir de konferans vermişlerdir. Allahu Teâlâ dan dileğimiz ilim dünyasının hizmetine sunmak üzere diğer katalog çalışmaları için de bize imkân bahşetmesidir. Son sözümüz şudur: Hamd, âlemlerin Rabbi Allah a mahsustur. (Yunus Suresi, 10) Süleymaniye Kütüphanesi Müdürü Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Müdürlüğü Fatih/İstanbul Tel: (90) (3 Hat) Fax : (90)
