Ukształtowanie Powierzchni

Transcript

Załącznik nr 2 Temat Lekcji Geografia jako nauka konieczny Uczeń poprawnie:  wyjaśnia znaczenie terminów: geografia, środowisko geograficzne, epigeosfera  wymienia cele badań geograficznych  wymienia źródła informacji geograficznej Kształt i rozmiary  przedstawia poglądy na kształt Ziemi Ziemi w starożytnej Grecji i Babilonii  podaje ważniejsze wymiary Ziemi  posługuje się definicjami szerokości geograficznej i długości geograficznej Mapa jako obraz Ziemi  wyjaśnia znaczenie terminów: kartografia, mapa, skala mapy  wymienia rodzaje skal Odwzorowania kartograficzne  wyjaśnia różnicę między siatką geograficzną a kartograficzną  wymienia rodzaje odwzorowań klasycznych Wymagania edukacyjne klasa IIa i II b – zakres rozszerzony na rok szkolny 20123\2014 podstawowy Uczeń poprawnie:  określa przedmiot badań geografii oraz innych nauk o Ziemi  klasyfikuje nauki geograficzne  wymienia sfery Ziemi oraz określa ich wzajemne oddziaływanie  wymienia i klasyfikuje pośrednie i bezpośrednie źródła informacji geograficznej  wymienia dowody na kulistość Ziemi  wyjaśnia znaczenie terminu elipsoida obrotowa  wyjaśnia różnicę między długością promienia równikowego a długością promienia biegunowego  odczytuje współrzędne geograficzne wybranych punktów  podaje różnice między mapą a planem  wymienia funkcje mapy  klasyfikuje mapy ze względu na różne kryteria  przelicza skalę liczbową na mianowaną  oblicza odległość rzeczywistą na podstawie skali mapy  wymienia zalety i wady globusa z punktu widzenia jego zastosowania  wymienia na podstawie mapy i schematów rodzaje siatek kartograficznych  wymienia rodzaje zniekształceń rozszerzający Uczeń poprawnie:  wykazuje interdyscyplinarny charakter nauk geograficznych  odróżnia przedmiot badań geografii fizycznej i społeczno-ekonomicznej oraz ogólnej i regionalnej  podaje przykłady związków geografii z innymi naukami  wymienia sposoby pozyskiwania i przetwarzania informacji geograficznej  opisuje dawne i współczesne metody pomiarowe stosowane do określania wymiarów Ziemi  odróżnia elipsoidę od geoidy  oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową obiektów w stopniach i kilometrach dopełniający Uczeń poprawnie:  podaje przykłady praktycznego zastosowania wiedzy geograficznej  ocenia wiarygodność i przydatność źródeł wiedzy geograficznej wykraczający Uczeń poprawnie:  omawia rolę systemu informacji geograficznej (GIS) w gromadzeniu, przetwarzaniu i analizowaniu danych  wyjaśnia zasady generalizacji mapy  rozpoznaje poszczególne rodzaje map  porównuje i szereguje różne rodzaje skal  oblicza skalę mapy, znając wymiary obiektów geograficznych na mapie i w rzeczywistości  opisuje różne rodzaje siatek kartograficznych i zna kryteria ich podziału  rozpoznaje najczęściej stosowane siatki kartograficzne na podstawie układu równoleżników i południków  wymienia różne typy rzutów kartograficznych  posługuje się skalą polową do  wykorzystuje skalę obliczania powierzchni do rozwiązywania zadań matematyczno-geograficznych  wymienia przykłady zastosowania map o różnej  kreśli plan najbliższej okolicy treści, szczegółowości i skali  analizuje mapy w różnej skali pod kątem stopnia generalizacji  oblicza obwód Ziemi metodą  wyjaśnia i opisuje metody Eratostenesa pomiarów geodezyjnych  wymienia przykłady zastosowań współrzędnych geograficznych praktyce  wymienia zastosowanie poszczególnych siatek kartograficznych w praktyce  wyjaśnia sposób tworzenia różnych odwzorowań kartograficznych  wyjaśnia, dlaczego na siatkach kartograficznych występują zniekształcenia  wyjaśnia, w jakim celu stosuje się różne odwzorowania kartograficzne Przedstawianie zjawisk na mapach  wymienia metody przedstawienia rzeźby terenu na mapach  wyjaśnia znaczenie terminów: poziomica, izolinia, sygnatura  dokonuje podziału metod prezentacji zjawisk na mapach na jakościowe i ilościowe  opisuje ilościowe i jakościowe metody prezentacji zjawisk na mapach  wyszukuje w atlasie przykłady różnych graficznych metod prezentacji zjawisk geograficznych na mapach Inne sposoby prezentacji danych o przestrzeni geograficznej  wymienia sposoby prezentacji geograficznej  odczytuje informacje ze szkicu terenu  wymienia różnice między wykresem a diagramem  wymienia rodzaje diagramów słupkowych  odczytuje dane statystyczne z wykresów słupkowych, liniowych oraz diagramów kołowych  odczytuje dane z tabel statystycznych Interpretacja mapy samochodowej  wymienia cechy mapy samochodowej  czyta legendę mapy samochodowej Odczytywanie treści mapy turystyczno-topograficznej  potrafi wyznaczyć kierunki na mapie topograficznej  wymienia cechy mapy topograficznej  czyta legendę mapy topograficznej  posługuje się kierunkami na mapie samochodowej  posługuje się numerami dróg na mapie samochodowej  oblicza czas przejazdu między wybranymi obiektami na podstawie mapy samochodowej  posługuje się numerami dróg na mapie topograficznej  rozpoznaje na mapie topograficznej obiekty na podstawie legendy i opisu  odczytuje rzeźbę terenu na podstawie mapy topograficznej  oblicza wysokość względną  odczytuje wysokość bezwzględną  podaje przykłady zastosowania ilościowych i jakościowych metod prezentacji na mapach  dobiera właściwą metodę do zaprezentowania zjawiska na mapie  wyjaśnia różnicę między kartogramem a kartodiagramem  wyjaśnia specyfikę diagramu złożonego  interpretuje zjawiska geograficzne przedstawione na wykresach i diagramach  podaje przykłady wykorzystania diagramów strukturalnych  wyznacza i opisuje trasę przejazdu między wybranymi miejscowościami na podstawie mapy samochodowej  oblicza odległość wzdłuż dróg na podstawie kilometrażu  oblicza odległość na podstawie skali mapy  kreśli profil hipsometryczny  oblicza średnie nachylenie terenu  porównuje ilościowe  wykonuje prostą interpolację i jakościowe metody prezentacji  podaje przykłady praktycznego zjawisk na mapach zastosowania cyfrowej metody  wyjaśnia, na czym polega prezentacji zjawisk GIS metoda interpolacji polowej  dobiera typ wykresu  przedstawia dane liczbowe do prezentacji elementów za pomocą różnych rodzajów środowiska przyrodniczego wykresów i diagramów i pozaprzyrodniczego  formułuje prawidłowości dotyczące rożnych zjawisk i procesów na podstawie danych z tabeli statystycznej  analizuje dane statystyczne przedstawione w tabelach, na wykresach i diagramach  omawia sposób funkcjonowania  odczytuje i interpretuje treść systemu nawigacji satelitarnej mapy samochodowej GPS  odczytuje i interpretuje informacje o infrastrukturze drogowej  charakteryzuje układ sieci hydrograficznej na podstawie mapy  wykorzystuje w praktyce znajomość metod prezentacji informacji geograficznej  oblicza powierzchnię na podstawie skali mapy topograficznej  przygotowuje projekt zagospodarowania obszaru  podaje przykłady wykorzystania mapy topograficznej Interpretacja treści i wykorzystanie map turystyczno-topograficznych  wymienia informacje prezentowane na mapach turystycznych  wymienia cechy mapy turystycznej  czyta legendę mapy turystycznej Wszechświat Uczeń poprawnie:  wyjaśnia znaczenie terminów: wszechświat, kosmos, galaktyka, ciało niebieskie, gwiazda, planeta  wymienia jednostki odległości: jednostkę astronomiczną, rok świetlny, parsek  omawia założenia teorii geocentrycznej i heliocentrycznej  wymienia ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny  podaje różnice między planetą a gwiazdą  wymienia planety wg kolejności w Układzie Słonecznym  wymienia nazwy planet grupy ziemskiej i planet olbrzymów Układ Słoneczny Ruch obiegowy Ziemi  wymienia podstawowe cechy ruchu obiegowego Ziemi  wyjaśnia znaczenie terminów: ekliptyka, peryhelium, aphelium, górowanie Słońca Strefy oświetlenia Ziemi  wymienia nazwy astronomicznych pór roku na półkuli północnej  przedstawia różnice pomiędzy mapą topograficzną a turystyczną  wyjaśnia, że mapa turystyczna jest ważnym źródłem wiedzy o danym regionie  odczytuje rzeźbę terenu na podstawie mapy turystycznej Uczeń poprawnie:  przedstawia teorie powstania wszechświata  porównuje odległości we wszechświecie  wymienia typy galaktyk we wszechświecie  oblicza odległość na podstawie skali mapy  oblicza czas pieszej wędrówki między wybranymi obiektami na podstawie mapy turystyczno-topograficznej  potrafi orientować mapę w terenie  wykorzystuje system nawigacji satelitarnej GPS do określania położenia  ocenia trudność szlaków turystycznych, uwzględniając rzeźbę powierzchni  planuje trasę wycieczki na podstawie mapy turystycznej  wyciąga wnioski na podstawie analizy treści mapy turystycznej Uczeń poprawnie:  opisuje na podstawie schematu położenie Ziemi we wszechświecie  opisuje budowę Drogi Mlecznej  wyjaśnia etapy ewolucji gwiazd Uczeń poprawnie:  opisuje cechy budowy wszechświata oraz określa położenie różnych ciał niebieskich we wszechświecie Uczeń poprawnie:  określa wpływ badań kosmosu na kształtowanie się poglądów dotyczących Ziemi i innych ciał niebieskich  opisuje budowę Układu Słonecznego  charakteryzuje ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny  porównuje planety grupy ziemskiej z planetami olbrzymami  charakteryzuje mniejsze ciała niebieskie Układu Słonecznego  omawia na podstawie schematu układ horyzontalny  omawia na podstawie schematu obieg Ziemi dookoła Słońca  podaje czas obiegu Ziemi wokół Słońca  wymienia różnice między rokiem przestępnym a zwykłym  podaje, w jakich dniach Słońce góruje w zenicie na równiku, zwrotniku Raka i zwrotniku Koziorożca  wymienia strefy oświetlenia Ziemi i wskazuje na mapie  wyjaśnia kryteria wydzielania  porównuje na podstawie danych cechy planet Układu Słonecznego  wskazuje zależność między oddaleniem planet od Słońca a ich prędkością na orbicie  opisuje cechy Ziemi na tle innych planet Układu Słonecznego  opisuje na podstawie schematu zróżnicowanie oświetlenia Ziemi w różnych porach roku  wyjaśnia przyczyny występowania dnia polarnego i nocy polarnej  podaje czas trwania dnia i nocy na różnych szerokościach geograficznych w dniach równonocny i przesileń  omawia na podstawie schematu zaćmienie Słońca i zaćmienie Księżyca  opisuje różnice między astronomicznymi, kalendarzowymi  prezentuje współczesne poglądy na rozwój Układu Słonecznego  opisuje etapy powstawania Ziemi  formułuje zależności zachodzące między Słońcem a planetami Układu Słonecznego  wymienia przyczyny występowania pór roku na Ziemi  wskazuje konsekwencje ruchu obiegowego Ziemi  wyjaśnia przyczynę zaćmienia Słońca i zaćmienia Księżyca  wykazuje zależność między widomym ruchem Słońca na tle gwiazdozbiorów a ruchem obiegowym Ziemi  opisuje zjawisko precesji osi Ziemi  oblicza szerokość geograficzną dowolnego punktu na powierzchni Ziemi na  opisuje przykłady wpływu zmian oświetlenia Ziemi w ciągu roku na życie i działalność i południowej oraz dni, w których się rozpoczynają  wymienia granice stref oświetlenia Ziemi stref oświetlenia Ziemi  wymienia konsekwencje przyrodnicze występowania stref oświetlenia Ziemi Ruch obrotowy Ziemi  wyjaśnia znaczenie terminów: ruch obrotowy, doba  podaje kierunek i czas obrotu Ziemi wokół własnej osi Rachuba czasu na Ziemi – czas słoneczny  wyjaśnia znaczenie terminu czas słoneczny  omawia dawny i współczesny podział jednostek czasu  przedstawia cechy ruchu obrotowego Ziemi  omawia różnicę między dobą gwiazdową a dobą słoneczną  rozróżnia prędkość kątową i liniową  objaśnia zjawisko wschodu i zachodu Słońca  wyjaśnia przyczyny zróżnicowania czasu na Ziemi  oblicza czas słoneczny Czas strefowy i urzędowy  wyjaśnia znaczenie terminów: czas uniwersalny, czas strefowy, czas urzędowy  wskazuje na mapie międzynarodową linię zmiany daty  omawia czas strefowy  określa znaczenie czasu uniwersalnego (UTC)  podaje nazwy europejskich stref czasu  wymienia różnicę między kalendarzem juliańskim a gregoriańskim Skład i budowa atmosfery Uczeń poprawnie:  wyjaśnia znaczenie terminów: atmosfera, aerozole atmosferyczne, magnetosfera  określa skład chemiczny atmosfery  odróżnia składniki stałe od składników zmiennych atmosfery Uczeń poprawnie:  wyjaśnia pochodzenie aerozoli atmosferycznych  podaje najważniejsze cechy poszczególnych warstw atmosfery i klimatycznymi porami roku  wykazuje zależność między ilością energii docierającej do powierzchni Ziemi a wysokością Słońca nad horyzontem  porównuje pozorną wędrówkę Słońca nad widnokręgiem w ciągu doby w różnych porach roku  oblicza wysokość górowania Słońca nad widnokręgiem w różnych szerokościach geograficznych  wymienia konsekwencje ruchu obrotowego Ziemi  wymienia dowody ruchu obrotowego  wyjaśnia zależność czasu słonecznego od długości geograficznej  oblicza długość geograficzną danego miejsca na podstawie czasu słonecznego  określa czas lokalny za pomocą mapy stref czasowych  wyjaśnia przyczyny wprowadzenia stref czasowych i czasu urzędowego na Ziemi oraz granicy zmiany daty  posługuje się mapą stref czasowych do określenia różnicy czasu strefowego Uczeń poprawnie:  wyjaśnia pochodzenie atmosfery Ziemi  porównuje cechy poszczególnych warstw atmosfery  omawia zmiany temperatury powietrza w profilu pionowym atmosfery podstawie wysokości górowania Słońca w dniach równonocny i przesileń człowieka  opisuje działanie siły odśrodkowej i siły Coriolisa  wyjaśnia zjawisko faz Księżyca  wskazuje skutki występowania siły Coriolisa dla środowiska przyrodniczego  wyjaśnia zależność pomiędzy kierunkiem obrotu Ziemi w ruchu dookoła własnej osi a zmianą czasu  opisuje przykłady wpływu różnic czasu słonecznego na życie i działalność człowieka  przelicza czas słoneczny na czas  opisuje przykłady wpływu uniwersalny i strefowy różnic czasu strefowego na życie i działalność człowieka  wyjaśnia różnicę między czasem letnim a zimowym  wyjaśnia skutki wprowadzenia czasu strefowego i urzędowego na Ziemi Uczeń poprawnie:  ocenia ochronne znaczenie atmosfery dla życia na Ziemi  wyjaśnia znaczenie magnetosfery  wyjaśnia przyczyny powstawania zorzy polarnej Uczeń poprawnie:  opisuje i podaje przykłady oddziaływania promieniowania kosmicznego na środowisko geograficzne Ziemi Obieg ciepła Czynniki kształtujące rozkład temperatury  wymienia nazwy poszczególnych warstw atmosfery  omawia cechy pola magnetycznego Ziemi  wymienia rodzaje  wyjaśnia znaczenie promieniowania promieniowania całkowitego  wymienia źródła ciepła na Ziemi  omawia bilans promieniowania na podstawie schematu  wymienia i wskazuje na mapie obszary o dodatnim i ujemnym saldzie bilansu promieniowania  wyjaśnia znaczenie terminów: albedo, turbulencja, konwekcja, radiacja, adwekcja  wyjaśnia znaczenie terminów:  opisuje na podstawie wykresów temperatura powietrza, i map zróżnicowanie izoterma temperatury powietrza w troposferze  wymienia rodzaje skal, w których dokonuje się  opisuje czynniki wpływające na pomiarów temperatury rozkład temperatury powietrza powietrza  oblicza średnią dobową  porównuje temperaturę temperaturę powietrza powietrza w różnych skalach  wymienia czynniki wpływające na rozkład temperatury powietrza  wymienia sposoby wymiany  omawia bilans promieniowania ciepła w atmosferze Ziemi  wykazuje zależność między  omawia wpływ zachmurzenia ilością energii docierającej do na temperaturę powietrza powierzchni Ziemi a wysokością  omawia zmiany wartości Słońca nad horyzontem ciśnienia i zawartości ozonu w profilu pionowym atmosfery Ruchy powietrza  atmosferycznego   Globalna cyrkulacja atmosfery. Pasaty i monsuny    porównuje rozkład temperatury powietrza w poszczególnych porach roku na półkuli północnej i południowej  wyjaśnia wpływ rzeźby terenu na nasłonecznienie i temperaturę powietrza  charakteryzuje na podstawie mapy roczne amplitudy temperatury powietrza na Ziemi  oblicza średnią roczną i roczną amplitudę temperatury powietrza  wykazuje przyczyny zróżnicowania średniej rocznej temperatury powietrza na Ziemi wymienia jednostki ciśnienia  wyjaśnia na podstawie  wykazuje zależność ciśnienia atmosferycznego i przyrządy do schematu przyczyny atmosferycznego od jego pomiaru powstawania ośrodków temperatury powietrza barycznych wyróżnia podstawowe układy  omawia krążenie powietrza baryczne  wskazuje strefy podwyższonego w ośrodkach barycznych na i obniżonego ciśnienia na kuli półkuli północnej i południowej odczytuje z mapy izobar ziemskiej wartość ciśnienia atmosferycznego wyjaśnia znaczenie terminów:  wyjaśnia rozmieszczenie stałych  opisuje cyrkulację powietrza w pasat, antypasat, monsun ośrodków ciśnienia strefie międzyzwrotnikowej, umiarkowanej wymienia obszary  omawia na podstawie i okołobiegunowej występowania pasatów schematu cyrkulację powietrza i monsunów oraz wskazuje je w strefie międzyzwrotnikowej  wymienia cechy pasatów na mapie  wyjaśnia mechanizm  podaje przyczyny cykliczności  wyjaśnia, w jaki sposób aerozole znajdujące się w atmosferze wpływają na wielkość promieniowania bezpośredniego i rozproszonego wykazuje związek między  wyjaśnia zjawisko inwersji strefami termicznymi a strefami termicznej oświetlenia Ziemi  opisuje przykłady wpływu  wskazuje na podstawie mapy temperatury powietrza na życie przyczyny nierównomiernego i działalność człowieka rozkładu temperatury powietrza na Ziemi  oblicza temperaturę powietrza na różnych wysokościach na podstawie gradientu termicznego   omawia przyczyny ruchu powietrza atmosferycznego  omawia na podstawie mapy rozmieszczenie stałych oraz sezonowych wyżów i niżów atmosferycznych na Ziemi  dostrzega znaczenie ruchu powietrza atmosferycznego dla działalności gospodarczej człowieka  wyjaśnia na podstawie schematu globalną cyrkulację powietrza w troposferze  wymienia nazwy komórek cyrkulacyjnych, w których obrębie odbywa się ruch mas powietrza  wyjaśnia na przykładach znaczenie pasatów i monsunów dla przebiegu pogody i działalności gospodarczej człowieka powstawania pasatów  wyjaśnia mechanizm powstawania monsunów Rodzaje wiatrów lokalnych  wyjaśnia znaczenie terminów:  wyjaśnia mechanizm bryza, fen, wiatr górski, dolinny, powstawania bryzy bora  wskazuje na mapie obszary  wymienia wiatry lokalne występowania wiatrów lokalnych Wilgotność powietrza i opady atmosferyczne  wyjaśnia znaczenie terminów: wilgotność względna, wilgotność bezwzględna  wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych  odczytuje z mapy roczne sumy opadów atmosferycznych Masy powietrza i fronty atmosferyczne  wyjaśnia znaczenie terminów: masy powietrza, front atmosferyczny, front zokludowany, strefa frontalna  wymienia rodzaje mas powietrza i rodzaje frontów atmosferycznych Prognozowanie pogody  wymienia elementy meteorologiczne pogody zmian cyrkulacji monsunowej  wymienia cechy wiatrów lokalnych  wyjaśnia mechanizm powstawania wiatru fenowego, górskiego, dolinnego i bory  podaje lokalne nazwy wiatru fenowego  przedstawia miary wilgotności  wyjaśnia mechanizm powietrza powstawania chmur oraz opadów i osadów  opisuje proces kondensacji pary atmosferycznych wodnej  wyjaśnia różnicę między mgłą  wyjaśnia proces resublimacji radiacyjną a mgłą adwekcyjną  opisuje typy genetyczne  rozróżnia typy genetyczne opadów atmosferycznych chmur  wymienia obszary o najmniejszych i największych  wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozkładu rocznych sumach opadów opadów atmosferycznych i wskazuje je na mapie na Ziemi  wymienia kryteria podziału  analizuje przebieg zjawisk i podaje cechy mas powietrza atmosferycznych w strefie frontu ciepłego i zimnego  omawia rozmieszczenie mas powietrza i frontów  opisuje zjawisko okluzji atmosferycznych na kuli ziemskiej oraz wskazuje je na mapie  odróżnia na podstawie schematu front chłodny od ciepłego  wymienia metody badań  uzasadnia konieczność meteorologicznych prognozowania pogody  odczytuje informacje z mapy  dostrzega potrzebę synoptycznej dokonywania pomiarów i obserwacji elementów meteorologicznych z wykorzystaniem nowoczesnych technik do prognozowania pogody  wyjaśnia przyczyny regionalnego zróżnicowania  wyjaśnia mechanizm powstawania pasatów jako skutek cyrkulacji powietrza w strefie międzyzwrotnikowej  wyjaśnia genezę wiatrów lokalnych: bryzy, fenu, bory, wiatru górskiego i dolinnego  wyjaśnia wpływ wiatrów lokalnych na środowisko geograficzne  wyjaśnia etapy powstawania  wyjaśnia powstawanie cienia opadu atmosferycznego opadowego i podaje przykłady jego występowania  podaje i omawia różnice między poszczególnymi typami genetycznymi opadów  przewiduje skutki przemieszczania się różnych frontów atmosferycznych  przewiduje nadejście frontu atmosferycznego na podstawie obserwacji zjawisk meteorologicznych  przewiduje pogodę na  wykazuje na przykładach wpływ podstawie danych pogody na życie i działalność synoptycznych gospodarczą człowieka  przygotowuje krótkoterminową prognozę pogody na podstawie mapy synoptycznej oraz obserwacji i pomiarów meteorologicznych zjawisk pogodowych na Ziemi Klimaty kuli ziemskiej  odróżnia klimat od pogody  wymienia składniki klimatu  wymienia czynniki klimatotwórcze  wymienia strefy klimatyczne Zmiany atmosfery i klimatu  wymienia efekty zmian zachodzących w atmosferze  wymienia nazwy gazów przyczyniających się do powstawania efektu cieplarnianego Ekstremalne zjawiska atmosferyczne i ich skutki  wymienia niebezpieczne zjawiska meteorologiczne  wskazuje na mapie obszary występowania ekstremalnych zjawisk atmosferycznych Cykl hydrologiczny Uczeń poprawnie:  wyjaśnia znaczenie terminów: hydrosfera, mały obieg wody, duży obieg wody, retencja  analizuje dane liczbowe dotyczące zasobów wodnych kuli ziemskiej  wymienia składniki bilansu wodnego Oceany i morza  wyjaśnia znaczenie terminów: morze, zlewisko mórz, zatoka, cieśnina  charakteryzuje czynniki klimatyczne  wskazuje na mapie główne strefy klimatyczne świata  odczytuje z klimatogramów wartość temperatury powietrza i opadów  wykazuje różnice między klimatem morskim a klimatem kontynentalnym  analizuje wpływ czynników na procesy klimatotwórcze  rozpoznaje typ klimatu na podstawie jego opisu  wyjaśnia strefowość klimatyczną na Ziemi  wyróżnia klimaty astrefowe i podaje ich przykłady  opisuje cechy klimatów lokalnych (miejska wyspa ciepła)  omawia na podstawie  wyjaśnia przyczyny zmian schematu mechanizm efektu klimatu na Ziemi cieplarnianego  wymienia skutki powstawania  analizuje na podstawie wykresu dziury ozonowej zmiany średniej rocznej temperatury powietrza na świecie  wyjaśnia znaczenie gazów cieplarnianych  klasyfikuje na podstawie tabeli  wyjaśnia przyczyny tornada ze względu na poziom powstawania ekstremalnych ich intensywności zjawisk i anomalii pogodowych na Ziemi  podaje przyczyny występowania susz  omawia budowę cyklonu tropikalnego  wymienia obszary zagrożone pustynnieniem  wymienia lokalne nazwy cyklonów tropikalnych Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie:  analizuje zasoby wodne  omawia teorię powstania w przyrodzie na podstawie hydrosfery wykresu  wyjaśnia wpływ energii  wymienia elementy składowe słonecznej i siły ciężkości cyklu hydrologicznego na obieg wody w przyrodzie  omawia fizyczne i chemiczne  analizuje schemat cyklu właściwości wody hydrologicznego  opisuje na podstawie mapy regionalne zróżnicowanie bilansu wodnego  wymienia typy mórz i wskazuje  wyjaśnia przyczyny ich przykłady na mapie zróżnicowania zasolenia wody morskiej  opisuje na podstawie schematu  opisuje typy klimatów na podstawie klimatogramów i mapy klimatycznej  uzasadnia zasięg występowania stref klimatycznych i typów klimatu na Ziemi  opisuje piętrowość klimatyczną w górach  porównuje klimatogramy charakterystyczne dla różnych typów klimatu  wykazuje związek między działalnością człowieka a klimatem lokalnym (miejscowym)  wyjaśnia znaczenie ozonosfery dla życia ludzi na Ziemi  opisuje skutki globalnych zmian klimatu  proponuje działania ograniczające wpływ człowieka na zmiany atmosfery i klimatu  podaje przykłady skutków ekstremalnych zjawisk atmosferycznych  podaje skutki występowania susz  podaje działania podejmowane przez człowieka w celu zmniejszenia ekstremalnych zjawisk i anomalii pogodowych Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie:  omawia cechy cyklu  analizuje przyczyny hydrologicznego w różnych zróżnicowania elementów warunkach klimatycznych bilansu wodnego w poszczególnych strefach  omawia rolę retencji w cyklu klimatycznych hydrologicznym  przedstawia bilans wodny i jego  wykazuje znaczenie wody dla funkcjonowania systemu zróżnicowanie przyrodniczego Ziemi w poszczególnych strefach klimatycznych  porównuje pionowy rozkład temperatury i zasolenia wybranych mórz  uzasadnia konieczność ochrony wód morskich  ocenia wpływ człowieka  wymienia zasoby wodne wszechoceanu  przedstawia podział wszechoceanu na mapie świata Dynamika  wymienia rodzaje ruchów wody oceanów – prądy morskiej morskie,  wymienia rodzaje prądów falowanie morskich i podaje ich przykłady  wskazuje na mapie obszary występowania tsunami Dynamika  wymienia rodzaje pływów oceanów – morskich pływy morskie,  wymienia obszary sejsze, upwelling o największych pływach  podaje rozmiary przypływów w otwartych oceanach i zatokach morskich Zróżnicowanie  wyjaśnia znaczenie terminów: sieci rzecznej system rzeczny, dorzecze, dział na Ziemi wodny  wymienia rodzaje rzek  wskazuje na mapie wybrane rzeki świata  wskazuje na mapie świata obszary bezodpływowe oraz pozbawione rzek Ustroje rzeczne  wyjaśnia znaczenie terminu ustrój rzeczny (reżim)  wymienia rodzaje ustrojów rzecznych Jeziora     skład chemiczny wody morskiej  omawia na podstawie mapy zasolenie powierzchniowej warstwy wód oceanicznych  wymienia źródła energii powodujące ruch wód morskich  wyjaśnia przyczyny powstawania prądów morskich  opisuje na podstawie mapy rozkład prądów morskich na świecie  omawia przyczyny falowania wód morskich  wymienia przyczyny i skutki pływów morskich  opisuje zróżnicowanie termiki przypowierzchniowych wód oceanicznych  wyjaśnia przyczyny zróżnicowania gęstości wody morskiej  objaśnia wpływ prądów morskich na warunki klimatyczne  objaśnia mechanizm powstawania falowania wiatrowego  objaśnia mechanizm powstawania i układu powierzchniowych prądów morskich  omawia mechanizm powstania i skutki tsunami  podaje przykłady niszczącej działalności fal morskich – sztormowych i tsunami  objaśnia mechanizm powstawania upwellingu i downwellingu  charakteryzuje na podstawie schematu system rzeczny wraz z dorzeczem  odróżnia rzekę stałą od rzeki okresowej i epizodycznej  wymienia czynniki wpływające na poziom wody w rzece  wyjaśnia różnicę między wezbraniem a powodzią  wymienia rodzaje zasilania rzek  opisuje ustroje złożone i podaje przykłady rzek o tych ustrojach  analizuje związki między  wyjaśnia przyczyny i skutki warunkami klimatycznymi powodzi a występowaniem rzek na Ziemi  wyjaśnia krajobrazowe  opisuje na podstawie mapy i gospodarcze funkcje rzek rozmieszczenie wód powierzchniowych na Ziemi  wymienia przyczyny powstawania sejszy  omawia na podstawie schematu mechanizm powstawania sejszy  opisuje cechy ustrojów rzecznych  rozpoznaje cechy ustrojów rzecznych  klasyfikuje rzeki do odpowiedniego typu ustroju na podstawie wielkości przepływów wyjaśnia znaczenie terminów:  wymienia czynniki warunkujące  charakteryzuje typy genetyczne jezioro, misa jeziorna powstawanie jezior jezior oraz wskazuje ich przykłady na mapie wymienia kryteria klasyfikacji  klasyfikuje jeziora wg jezior pochodzenia misy jeziornej  opisuje etapy zarastania jezior i żyzności oraz wskazuje (sukcesji) wymienia najgłębsze je na mapie i największe jeziora na świecie  opisuje warunki powstawania oraz wskazuje je na mapie  wymienia funkcje sztucznych i występowania bagien zbiorników i torfowisk wskazuje na mapie główne typy na ekosystemy mórz i oceanów  wskazuje możliwości gospodarczego wykorzystania oceanów  charakteryzuje wpływ poszczególnych ruchów wody morskiej na warunki klimatyczne i gospodarkę  podaje przyczyny i skutki zjawiska EL Niño  przedstawia wpływ upwellingu i downwellingu na środowisko życia wybrzeży  opisuje na przykładach następstwa nieracjonalnej gospodarki wodnej w wybranych regionach  analizuje wykresy stanów wód i przepływów wybranych rzek  podaje przyczyny najwyższych przepływów wybranych rzek  analizuje związki między warunkami klimatycznymi a typami ustrojów rzecznych  ocenia wpływ różnych czynników na reżim rzeczny  analizuje związki między warunkami klimatycznymi a występowaniem jezior na Ziemi  czyta plany batymetryczne wybranych jezior  wyjaśnia krajobrazowe i gospodarcze funkcje jezior jezior Lodowce górskie  wyjaśnia znaczenie terminów: lodowiec górski, firn, pole firnowe, granica wiecznego śniegu, jęzor lodowcowy, wieloletnia zmarzlina  wymienia typy lodowców górskich  wskazuje na mapie przykłady obszarów występowania lodowców górskich Lądolody i wieloletnia zmarzlina  wyjaśnia znaczenie terminów: lądolód, wieloletnia zmarzlina, pak lodowy, soliflukcja  wskazuje na mapie świata obszary występowania lądolodów  wyjaśnia znaczenie terminów: warstwa wodonośna, zwierciadło wód podziemnych, strefa aeracji, strefa saturacji, infiltracja  klasyfikuje wody podziemne według różnych kryteriów  wymienia na podstawie schematu poszczególne poziomy wód podziemnych  wymienia kryteria podziału źródeł Budowa wnętrza Uczeń poprawnie: Ziemi  wyjaśnia znaczenie terminów: litosfera, astenosfera  wymienia główne pierwiastki i minerały budujące skorupę ziemską  wymienia na podstawie schematu warstwy wnętrza Ziemi Wody podziemne  wymienia czynniki warunkujące powstawanie lodowców górskich  omawia na podstawie schematu przebieg granicy wiecznego śniegu na kuli ziemskiej na różnych szerokościach geograficznych  omawia na podstawie schematu budowę lodowca górskiego  omawia warunki powstawania lądolodów  wymienia obszary występowania wieloletniej zmarzliny  opisuje powstawanie barier lodowych  wyjaśnia zjawisko cielenia się lodowca  wyjaśnia przyczyny  klasyfikuje typy lodowców  ocenia wpływ zmian występowania granicy górskich ze względu na wielkość klimatycznych na zmiany wiecznego śniegu na różnej i warunki orograficzne ich zasięgu obszarów współcześnie wysokości powstawania zlodzonych  charakteryzuje wybrane typy lodowców górskich  opisuje ruch lodu lodowcowego  analizuje uwarunkowania rozwoju pokryw lodowych na Ziemi  opisuje cechy lądolodu antarktycznego i lądolodu grenlandzkiego  omawia warunki powstawania wieloletniej zmarzliny  opisuje poszczególne poziomy  wyjaśnia pochodzenie wód wód podziemnych podziemnych  wyjaśnia na podstawie  wykazuje zależność cech wód schematu powstawanie wód podziemnych od budowy artezyjskich i subartezyjskich geologicznej  wskazuje na mapie obszary  omawia warunki powstawania występowania wód artezyjskich gejzerów i subartezyjskich, wód termalnych i gejzerów  wymienia rodzaje źródeł Uczeń poprawnie:  opisuje zmiany temperatury, ciśnienia i gęstości wraz ze wzrostem głębokości  opisuje na podstawie schematu budowę wnętrza Ziemi  wyróżnia powierzchnie  wskazuje na mapach zasięg obszarów współcześnie zlodzonych i ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu tych obszarów  omawia proces powstawania bariery lodowej i góry lodowej  analizuje przekrój przez strefę wieloletniej zmarzliny  wskazuje na mapie świata obszary występowania wieloletniej zmarzliny  wyjaśnia wpływ występowania wieloletniej zmarzliny na działalność człowieka i zagospodarowanie obszarów  wyjaśnia warunki powstania  wykazuje znaczenie wód podziemnych w życiu wybranych typów źródeł i gospodarce człowieka  omawia zastosowanie wód artezyjskich w gospodarce  wymienia przykłady zastosowań źródeł mineralnych (cieplic) w lecznictwie Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie:  opisuje wybrane metody badań  oblicza temperaturę wnętrza wnętrza Ziemi Ziemi, znając stopień geotermiczny  wymienia przykłady zróżnicowania wielkości stopnia  opisuje właściwości fizyczne geotermicznego na Ziemi wnętrza Ziemi  wskazuje różnicę między  opisuje skład mineralogiczny budową skorupy skorupy ziemskiej kontynentalnej a budową Uczeń poprawnie:  opisuje współczesny rozwój poglądów na budowę wnętrza Ziemi nieciągłości Minerały i skały Odtwarzanie i datowanie dziejów Ziemi  wyjaśnia znaczenie terminów: minerał, skała, magma, metamorfizm, konkrecja  wymienia główne minerały skałotwórcze  podaje różnice między minerałem a skałą  rozpoznaje najpospolitsze skały występujące na Ziemi  wymienia cechy różniące minerały  opisuje skały o różnej genezie i podaje ich przykłady  wymienia przykłady minerałów i skał będących surowcami mineralnymi  wymienia na podstawie schematu formy skupienia złóż mineralnych  wymienia obszary występowania skał magmowych, osadowych i metamorficznych  wyjaśnia znaczenie terminów:  wymienia cele badań geologii geologia historyczna, historycznej skamieniałość przewodnia, wiek  odróżnia wiek względny względny, wiek bezwzględny od wieku bezwzględnego  wymienia nauki geologii  wymienia główne jednostki historycznej podziału dziejów Ziemi  wymienia przykłady skamieniałości przewodnich Kronika dziejów Ziemi  odczytuje z tabeli stratygraficznej najważniejsze wydarzenia w dziejach Ziemi  rozpoznaje okres geologiczny na podstawie opisu  opisuje zmiany klimatu w dziejach Ziemi na podstawie tabeli Tektonika płyt litosfery  wyjaśnia znaczenie terminów: tektonika, strefa spredingu strefa subdukcji, prądy konwekcyjne  rozróżnia na schemacie strefy spredingu i subdukcji  wskazuje na mapie świata przebieg granic płyt litosfery  wymienia założenia teorii dryfu kontynentów A. Wegenera  przedstawia założenia teorii tektoniki płyt litosfery  wymienia i wskazuje na mapie tektonicznej płyty litosfery i grzbiety śródoceaniczne skorupy oceanicznej  opisuje warunki powstawania minerałów  opisuje właściwości wybranych skał  charakteryzuje typy złóż  charakteryzuje rodzaje surowców mineralnych ze względu na pochodzenie  przedstawia gospodarcze wykorzystanie skał i minerałów na konkretnych przykładach  ocenia zmiany środowiska przyrodniczego związane z eksploatacją surowców mineralnych  opisuje metody określania wieku względnego i bezwzględnego  opisuje tabelę stratygraficzną  wymienia eony, ery, okresy i epoki w dziejach Ziemi  porównuje długość trwania poszczególnych er  wyjaśnia na podstawie schematu powstawanie skamieniałości  omawia rozwój fauny i flory w dziejach Ziemi  rozpoznaje okres geologiczny na podstawie skamieniałości przewodnich  omawia najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej Ziemi  wyjaśnia przyczyny wzajemnego przemieszczania się płyt litosfery i określa kierunek ich ruchu  omawia budowę strefy spredingu i strefy subdukcji oraz wymienia procesy w nich zachodzące  wskazuje na mapie strefy ryftowe oraz strefy subdukcji  wyjaśnia zasady odtwarzania i określania chronologii dziejów Ziemi  wyjaśnia, na czym polega zasada aktualizmu geologicznego  przedstawia na podstawie profilu geologicznego historię geologiczną regionu  wyjaśnia, dlaczego metodę radiowęglową stosuje się do datowania młodych utworów  analizuje przekrój geologiczny  opisuje zmiany położenia kontynentów w dziejach Ziemi  opisuje na podstawie mapy maksymalne zasięgi plejstoceńskich pokryw lodowych na Ziemi  opisuje hipotezy tłumaczące przyczyny wielkiego wymierania świata organicznego pod koniec mezozoiku  wymienia dowody dryfu kontynentów  wyjaśnia mechanizm działania prądów konwekcyjnych  omawia na podstawie schematu etapy rozwoju ryftu  wykazuje zależność między ruchami płyt litosfery a rozmieszczeniem pasm górskich oraz grzbietów śródoceanicznych i kolizji płyt litosfery  wymienia przykłady zbieżnych i rozbieżnych granic płyt litosfery  wymienia obszary fałdowań kaledońskich, hercyńskich i alpejskich oraz wskazuje je na mapie  porównuje na podstawie fotografii cechy gór powstałych w orogenezie kaledońskiej i alpejskiej Deformacje  wyjaśnia znaczenie terminów:  wymienia elementy fałdu tektoniczne deformacja tektoniczna, uskok, i uskoku i typy zrąb  charakteryzuje na podstawie genetyczne gór  wymienia typy genetyczne gór schematu typy genetyczne gór  podaje przykłady gór fałdowych, zrębowych i wulkanicznych Plutonizm  wyjaśnia znaczenie terminów:  charakteryzuje przebieg i wulkanizm plutonizm, wulkanizm i występowanie zjawisk plutonicznych  wymienia na podstawie schematu typy intruzji  wyjaśnia przyczyny zjawisk magmatycznych wulkanicznych  wskazuje na mapie największe  wymienia na podstawie wulkany na świecie schematu elementy wulkanu  wymienia produkty erupcji wulkanicznych  podaje przykłady obszarów wulkanicznych na świecie Trzęsienia ziemi  wyjaśnia znaczenie terminów:  omawia schemat rozchodzenia trzęsienie ziemi, sejsmograf się fal sejsmicznych  wymienia rodzaje trzęsień ziemi  odróżnia hipocentrum od epicentrum  wymienia skale opisujące trzęsienia ziemi  dokonuje podziału trzęsień ziemi ze względu na genezę  wskazuje na mapie obszary występowania trzęsień ziemi  wskazuje na mapie obszary sejsmiczne, pensejsmiczne i asejsmiczne Ruchy  wyjaśnia znaczenie terminów:  podaje podobieństwa i różnice epejrogeniczne transgresja morza, regresja między ruchami oraz izostatyczne morza, ruchy talasogeniczne epejrogenicznymi a izostatycznymi  wskazuje na mapie przykłady obszarów objętych ruchami  wymienia i wskazuje na mapie obniżającymi i ruchami świata obszary poddawane wznoszącymi współcześnie ruchom Ruchy górotwórcze  wyjaśnia znaczenie terminu procesy endogeniczne  wymienia przejawy procesów endogenicznych  wymienia nazwy najważniejszych orogenez w dziejach Ziemi  analizuje na podstawie mapy tematycznej budowę podstawowych struktur tektonicznych  wyjaśnia proces powstawania gór  omawia zależność między wiekiem orogenezy a wysokością gór  wykazuje różnicę w procesach powstawania gór, np. Himalajów i Andów  podaje różnice między górami fałdowymi a górami zrębowymi  wskazuje na mapie obszary występowania różnych typów gór  opisuje na podstawie schematu powstawanie podstawowych struktur tektonicznych (intruzji, deformacji ciągłych i nieciągłych)  opisuje etapy powstawania gór fałdowych i zrębowych  podaje skutki procesów  wykazuje zależność między  wykazuje związek występowania plutonicznych budową wulkanu a przebiegiem zjawisk wulkanicznych jego erupcji z przebiegiem granic płyt  charakteryzuje przebieg zjawisk litosfery wulkanicznych  opisuje negatywne i pozytywne skutki zjawisk wulkanicznych  podaje przykłady wykorzystania  klasyfikuje typy wulkanów energii wnętrza Ziemi według różnych kryteriów  opisuje katastrofy wywołane w gospodarce wybuchami wulkanów  wyjaśnia przyczyny trzęsień ziemi  wyjaśnia przyczyny rozmieszczenia stref sejsmicznych na Ziemi  wskazuje na mapie obszary występowania podstawowych typów trzęsień ziemi  wykazuje zależność między ruchami płyt litosfery i trzęsieniami Ziemi  opisuje katastrofy wywołane trzęsieniami ziemi  wymienia sposoby ochrony przed skutkami trzęsień ziemi  ocenia warunki życia i działalności człowieka na obszarach aktywnych sejsmicznie  opisuje przyczyny procesów epejrogenicznych i izostatycznych  podaje dowody na istnienie ruchów epejrogenicznych  omawia na podstawie mapy  omawia znaczenie gospodarcze ruchy izostatyczne na Półwyspie ruchów epejrogenicznych Skandynawskim i izostatycznych  opisuje skutki procesów epejrogenicznych i izostatycznych epejrogenicznym i izostatycznym Wielkie formy ukształtowania lądów Wielkie formy ukształtowania oceanów Wietrzenie skał  rozróżnia formy ukształtowania pionowego i poziomego lądów  wyjaśnia znaczenie terminów: depresja, kryptodepresja  wskazuje na mapie hipsometrycznej niziny, wyżyny i wybrane pasma górskie oraz depresje  wyróżnia formy dna oceanicznego  odróżnia szelfy od stoków kontynentalnych Uczeń poprawnie:  wyjaśnia znaczenie terminów: wietrzenie, zwietrzelina  wymienia i rozróżnia rodzaje wietrzenia  wymienia produkty wietrzenia  wymienia rodzaje wietrzenia fizycznego  wyjaśnia znaczenie terminów: denudacja, ruchy masowe, erozja  wymienia podstawowe rodzaje ruchów masowych  podaje różnicę między odpadaniem a obrywaniem, osuwaniem a spełzywaniem Procesy krasowe  wymienia skały rozpuszczalne przez wodę  wyjaśnia znaczenie terminu krasowienie  wymienia formy krasu powierzchniowego i podziemnego Ruchy masowe  charakteryzuje i podaje przykłady wielkich form ukształtowania powierzchni Ziemi  porównuje na podstawie danych statystycznych ukształtowanie powierzchni kontynentów  charakteryzuje wielkie formy dna oceanicznego  porównuje na podstawie danych statystycznych ukształtowanie głębokościowe oceanów Uczeń poprawnie:  klasyfikuje procesy egzogeniczne kształtujące powierzchnię Ziemi  opisuje typy wietrzenia  opisuje etapy wietrzenia mrozowego  podaje przykłady skał podlegających intensywnemu wietrzeniu chemicznemu  wskazuje na mapie obszary, na których zachodzą intensywne procesy wietrzenia  wymienia przyczyny powstawania ruchów masowych  omawia na podstawie schematów rodzaje ruchów masowych  opisuje ukształtowanie powierzchni Ziemi jako efekt oddziaływania procesów endogenicznych  kreśli krzywą hipsograficzną wybranego obszaru  wykazuje na przykładach zależność wielkich form rzeźby od budowy skorupy ziemskiej  omawia wpływ procesów endogenicznych na budowę geologiczną i ukształtowanie powierzchni Ziemi  wskazuje na mapie wielkie formy ukształtowania den morskich i oceanicznych  wskazuje na mapie rowy oceaniczne  wyjaśnia przyczyny powstawania rowów oceanicznych  oblicza największą deniwelację na Ziemi  kreśli krzywą batymetryczną Uczeń poprawnie:  opisuje czynniki odpowiedzialne za przebieg wietrzenia chemicznego i biologicznego  omawia przebieg procesu wietrzenia  charakteryzuje produkty i formy powstałe w wyniku wietrzenia fizycznego  wskazuje dominujący typ wietrzenia w określonej strefie klimatycznej  wykazuje wpływ budowy geologicznej danego obszaru na grawitacyjne ruchy masowe  wyjaśnia przyczyny powstawania spływów błotnych i ziemnych Uczeń poprawnie:  wykazuje zależność między klimatem a typem wietrzenia  podaje przykłady form powstałych wskutek wietrzenia  opisuje skutki procesów wietrzenia Uczeń poprawnie:  wyjaśnia znaczenie wietrzenia jako procesu przygotowującego do przekształcenia rzeźby powierzchni Ziemi  podaje konsekwencje ruchów masowych  wykazuje na przykładach zależność ruchów masowych od rzeźby terenu, klimatu i warunków wodnych  wykazuje wpływ działalności człowieka na intensywność ruchów masowych  odróżnia formy krasu powierzchniowego i podziemnego  wymienia i rozpoznaje formy szaty naciekowej w jaskini  wskazuje na mapie świata i Europy obszary krasowe  opisuje czynniki, które wpływają na przebieg zjawisk krasowych  wymienia etapy rozwoju form krasu powierzchniowego  odróżnia wywierzysko od ponoru  charakteryzuje wpływ procesów krasowych na rzeźbę obszarów zbudowanych ze skał węglanowych  opisuje zagrożenia występujące w jaskiniach wywołane działalnością człowieka Rzeźbotwórcza działalność rzek  wyjaśnia znaczenie terminów: erozja wgłębna, erozja wsteczna, erozja boczna, akumulacja  wymienia czynniki wpływające na tempo erozji rzecznej  wymienia rodzaje erozji rzecznej  wymienia elementy doliny rzecznej  podaje przykłady rzek o różnych typach ujść  porównuje cechy rzeki w biegu górnym, środkowym i dolnym  wymienia przykłady form powstałych w wyniku erozji i akumulacji  opisuje na podstawie schematu elementy doliny rzecznej  odróżnia terasę zalewową od nadzalewowej  wymienia rodzaje ujść rzecznych i wskazuje ich przykłady na mapie Rzeźbotwórcza działalność lodowców górskich  wymienia podstawowe formy powstałe w wyniku działalności lodowca górskiego  wyjaśnia znaczenie terminów: egzaracja, muton, dolina U-kształtna, cyrk lodowcowy, detrakcja, detersja, dolina zawieszona, wygłady lodowcowe, kem, oz, drumlin  wymienia rodzaje moren  podaje przykłady lodowców górskich na świecie  wymienia podstawowe formy powstałe w wyniku działalności lądolodu  wskazuje na mapie przykładowe obszary o rzeźbie młodoglacjalnej  wyróżnia rodzaje rzeźbotwórczej działalności lodowców  dokonuje podziału form rzeźby polodowcowej na formy erozyjne i akumulacyjne  rozróżnia formy powstałe w wyniku działalności lodowców górskich  wyjaśnia powstawanie różnych typów moren  wyjaśnia, na czym polega erozja eoliczna  wymienia formy powstałe w wyniku niszczącej i budującej działalności wiatru  wymienia rodzaje pustyń i wskazuje ich przykłady na mapie Rzeźbotwórcza działalność lądolodów i wód polodowcowych Rzeźbotwórcza działalność wiatru  wyjaśnia proces powstawania jaskiń  wyjaśnia przyczyny zróżnicowania procesów rzeźbotwórczych na poszczególnych odcinkach rzeki  wyjaśnia na podstawie schematu proces erozji wstecznej  omawia na podstawie schematów fazy rozwoju meandrów i starorzeczy  wyjaśnia proces powstawania delty  wyjaśnia, w jakich warunkach zachodzi erozja wąwozowa  opisuje przebieg niszczącej działalności lodowca górskiego  opisuje na podstawie schematu powstawanie doliny U-kształtnej  opisuje przebieg oraz efekty erozyjnej i akumulacyjnej działalności wód płynących  oblicza przeciętny spadek rzeki  opisuje na podstawie schematu powstawanie teras rzecznych  opisuje rzeźbotwórczą działalność wód opadowych (erozja wąwozowa)  wskazuje możliwości zagospodarowania teras zalewowych i nadzalewowych  opisuje skutki działalności lodowców górskich  opisuje przebieg erozyjnej i akumulacyjnej działalności lodowców i wymienia formy powstałe w jej wyniku  rozróżnia formy powstałe w  odróżnia rzeźbę staroglacjalną wyniku działalności lądolodów od młodoglacjalnej  wymienia formy fluwioglacjalne  wyjaśnia na podstawie schematu powstawanie  wymienia przykłady niszczącej sandrów i pradolin i budującej działalności wód polodowcowych  opisuje na podstawie schematu proces powstawania kemów  opisuje skutki działalności lądolodów  odróżnia skutki działalności lądolodów od skutków działalności lodowców górskich  omawia wpływ zlodowaceń na rzeźbę powierzchni Ziemi  wymienia czynniki wpływające na siłę transportową wiatru  charakteryzuje niszczącą i budującą działalność wiatru  omawia budowę wydmy parabolicznej i barchanu  charakteryzuje typy pustyń i wskazuje ich rozmieszczenie  opisuje przebieg oraz efekty erozji i akumulacji eolicznej  wymienia zagrożenia dla działalności człowieka spowodowane deflacją oraz niszczeniem skał przez piasek niesiony wiatrem  wyjaśnia związek między lessami występującymi w Europie a plejstoceńskimi lądolodami  opisuje warunki sprzyjające rzeźbotwórczej działalności wiatru  wykazuje zależność kształtu wydm od klimatu  opisuje proces powstawania grzybów skalnych  opisuje powstawanie pokryw lessowych i wymienia nazwy obszarów, na których one występują  wyjaśnia znaczenie terminów: abrazja, platforma abrazyjna, nisza abrazyjna  wymienia czynniki wpływające na intensywność niszczącej działalności morza  wymienia na podstawie mapy podstawowe typy wybrzeży  wymienia przykłady niszczącej i budującej działalności fal i prądów morskich  wymienia elementy klifu  wyjaśnia na podstawie schematu proces powstawania klifu  wyjaśnia proces powstawania mierzei  rozpoznaje podstawowe typy wybrzeży na mapie i fotografii  opisuje typy genetyczne wybrzeży  opisuje powstawanie atolu  porównuje typy wybrzeży Powstawanie gleb Uczeń poprawnie:  wyjaśnia znaczenie terminów: gleba, proces glebotwórczy, poziom glebowy, profil glebowy  wymienia czynniki rozwoju gleb  wymienia na podstawie schematu poziomy glebowe Typy genetyczne gleb  wymienia podstawowe typy gleb  rozróżnia gleby strefowe i astrefowe Uczeń poprawnie:  charakteryzuje procesy glebotwórcze  charakteryzuje na podstawie schematów profili glebowych najważniejsze poziomy glebowe  podaje różnice między żyznością a urodzajnością  wymienia przykłady gleb o różnym odczynie pH  omawia cechy gleb strefowych, astrefowych i pozastrefowych  opisuje rozmieszczenie głównych typów gleb na podstawie mapy  analizuje wybrane profile glebowe Świat roślin  podaje nazwy formacji roślinnych na świecie  wymienia czynniki wpływające na zróżnicowanie szaty roślinnej na Ziemi  wymienia dominujące gatunki roślin w każdej ze stref roślinnych Uczeń poprawnie:  omawia czynniki glebotwórcze z uwzględnieniem czynników abiotycznych i biotycznych  rozróżnia główne procesy glebotwórcze  opisuje cechy poszczególnych poziomów profilu glebowego  opisuje kompleksy rolniczej przydatności gleb  omawia genezę wybranych typów gleb strefowych, astrefowych i pozastrefowych  przyporządkowuje gleby strefowe do stref klimatycznych i roślinnych  przyporządkowuje gleby strefowe do skał podłoża i warunków wodnych  wyjaśnia związek między strefami klimatu a formacjami roślinnymi  opisuje przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia stref roślinnych na Ziemi  charakteryzuje piętrowość roślinną obszarów górskich na Ziemi Rzeźbotwórcza działalność morza Typy wybrzeży morskich  charakteryzuje poszczególne formacje roślinne na Ziemi  wskazuje na mapie zasięg występowania głównych stref roślinnych  opisuje przebieg oraz efekty niszczącej i budującej działalności morza  porównuje rzeźbotwórczą działalność morza na wybrzeżu wysokim i płaskim  charakteryzuje wybrzeża powstałe przy udziale organizmów żywych  podaje przykłady zagrożeń dla rozwoju raf koralowych na świecie Uczeń poprawnie:  wyjaśnia wpływ procesu glebotwórczego na żyzność gleb  podaje przykłady negatywnego oddziaływania człowieka na urodzajność gleb  podaje przykłady skutków oddziaływania wody morskiej w strefie wybrzeża  ocenia przydatność rolniczą gleb strefowych, astrefowych i pozastrefowych  rozpoznaje typy gleb na podstawie opisu i schematu profilu glebowego  wykazuje wpływ czynników antropogenicznych na degradację gleb  podaje przykłady przystosowania się roślin do warunków środowiska przyrodniczego  omawia piętra klimatyczno-roślinne na przykładach wybranych gór położonych na różnych szerokościach geograficznych  wyjaśnia zróżnicowanie zbiorowisk roślinnych na świecie  porównuje i opisuje formacje roślinne na różnych kontynentach oraz w określonej części świata  wykazuje związek pomiędzy cechami roślinności a warunkami danego środowiska  opisuje rolę wybrzeży w gospodarczej działalności człowieka Uczeń poprawnie:  wykazuje ciąg zależności występujących między procesami glebotwórczymi, poziomem glebowym, profilem glebowym a typem gleb Świat zwierząt  wyjaśnia znaczenie terminów: fauna, endemit  wymienia i wskazuje na mapie krainy i królestwa zoogeograficzne  wymienia charakterystyczne zwierzęta żyjące w poszczególnych krainach zoogeograficznych Strefy  wymienia czynniki przyrodnicze krajobrazowe na i antropogeniczne wpływające Ziemi na kształtowanie się krajobrazu na Ziemi  wymienia strefy krajobrazowe na Ziemi i wskazuje je na mapie Interakcje między poszczególnymi sferami Ziemi  wyróżnia krainy i królestwa  wyjaśnia geograficzne zoogeograficzne przyczyny zróżnicowania świata zwierzęcego  charakteryzuje wybrane krainy zoogeograficzne  wymienia bariery ograniczające rozprzestrzenianie się zwierząt  wymienia strefy życia w wodach na Ziemi oraz charakteryzuje jedną z nich  przyporządkowuje typowe gatunki fauny do poszczególnych krain zoogeograficznych  opisuje komponenty  porównuje cechy środowiska środowiska przyrodniczego przyrodniczego i formy w strefie krajobrazowej gospodarowania w poszczególnych strefach  wymienia wybrane parki krajobrazowych na Ziemi narodowe w poszczególnych strefach krajobrazowych i wskazuje je na mapie  wymienia sfery Ziemi i wskazuje  wymienia przykłady po jednym przykładzie oddziaływania i wpływu ruchów oddziaływań pomiędzy Ziemi na hydrosferę wybranymi sferami  wyjaśnia powstawanie  podaje przykłady sfer Ziemi wiatrołomów w wyniku kształtowanych przez procesy czynników atmosferycznymi endogeniczne  omawia wpływ organizmów żywych na hydrosferę  omawia i podaje przykłady wpływu obszarów leśnych na klimat lokalny  opisuje na przykładach wpływ litosfery na procesy glebotwórcze  podaje przykłady wpływu rodzaju podłoża na rzeźbę terenu      podaje przykłady przystosowania się zwierząt do warunków środowiska przyrodniczego  opisuje i ocenia warunki życia w poszczególnych strefach mórz i oceanów  charakteryzuje faunę w strefach mórz i oceanów  podaje przykłady oddziaływania komponentów środowiska przyrodniczego na człowieka w poszczególnych strefach krajobrazowych  wykazuje na podstawie map tematycznych strefowe i astrefowe zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Ziemi omawia efekty działania siły  wykazuje wpływ oddziaływania odśrodkowej Ziemi i jej wpływ ciał niebieskich na poszczególne na litosferę sfery Ziemi wyjaśnia wpływ ruchów  ocenia skutki działania endogenicznych na zmiany linii atmosfery na rzeźbę terenu brzegowej mórz i jezior oraz  wyjaśnia zależność zmiany biegu rzeki występowania lodowców od omawia czynniki warunkujące warunków klimatycznych strefowość klimatycznoi ukształtowania powierzchni -roślinno-glebową  podaje przykłady wpływu omawia wpływ biosfery wielkości opadów i pedosfery na rozwój procesów atmosferycznych na reżim rzek stokowych oraz tempo denudacji  wykazuje na przykładach zależność świata zwierzęcego od budowy geologicznej, klimatu, warunków wodnych i gleby  wyjaśnia przyczyny występowania endemitów na Ziemi  wyjaśnia zależność między środowiskiem przyrodniczym a życiem człowieka  charakteryzuje wybrane środowisko strefowe lub astrefowe  ocenia na przykładach wpływ różnych typów klimatu na litosferę  wykazuje związek sieci hydrograficznej danego obszaru z budową geologiczną  analizuje związki między litosferą a czynnikami klimatotwórczymi Temat Położenie i granice Polski Konieczny podstawowy rozszerzający Uczeń poprawnie: • wskazuje Polskę na ogólnogeograficznej mapie Europy • wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską i wskazuje te państwa na mapie ogólnogeograficznej • wymienia cechy położenia Polski • wymienia zalety położenia Polski • wymienia korzyści wynikające z nadmorskiego położenia Polski Uczeń poprawnie: • charakteryzuje na podstawie map położenie Polski na świecie i w Europie • wymienia nazwy skrajnych punktów Polski i wskazuje je na mapie • opisuje przebieg granicy lądowej Polski na podstawie mapy ogólnogeograficznej • opisuje granicę morską na mapie ogólnogeograficznej Uczeń poprawnie: • opisuje położenie fizycznogeograficzne, polityczne i matematyczne Polski korzystając z mapy Polski, mapy Europy i mapy świata • opisuje położenie własnego regionu na podstawie ogólnogeograficznej mapy Polski • opisuje wody wewnętrzne, morze terytorialne oraz wyłączna strefę ekonomiczną na podstawie schematu i mapy ogólnogeograficznej Polski • opisuje granice Polski na podstawie ogólnogeograficznej mapy Polski i danych statystycznych dopełniający wykraczający Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: • wyjaśnia zależności między • ocenia położenie Polski miejscowym czasem słonecznym w Europie i na świecie a czasem strefowym i • wykazuje korzyści wynikające urzędowym w Polsce na z położenia Polski podstawie mapy stref czasowych • określa położenie matematyczne Polski na podstawie mapy ogólnogeograficznej • oblicza rozciągłość równoleżnikową i południkową Polski na podstawie mapy ogólnogeograficznej • oblicza różnice czasu słonecznego między skrajnymi punktami Polski Budowa geologiczna Polski Zlodowacenia na obszarze Polski Ukształtowanie powierzchni Skały i surowce mineralne • wymienia nazwy głównych jednostek tektonicznych Polski i wskazuje je na mapie geologicznej • wymienia nazwy er, w których wystąpiły ruchy górotwórcze • wymienia nazwy górotworów kaledońskich, hercyńskich i alpejskich oraz wskazuje je na mapie Polski • wymienia nazwy zlodowaceń i wskazuje ich zasięg na mapie Polski • rozpoznaje górskie formy polodowcowe na schematach • wymienia czynniki wewnętrzne i zewnętrzne wpływające na ukształtowanie powierzchni Polski • wymienia cechy rzeźby powierzchni Polski • wymienia nazwy punktów najwyżej i najniżej położonych w Polsce i wskazuje te punkty na mapie • rozróżnia przedstawione na ilustracjach formy rzeźby terenu • wymienia nazwy skał występujących w Polsce • klasyfikuje surowce mineralne ze względu na ich gospodarcze wykorzystanie • wymienia przykłady wykorzystania surowców mineralnych i skał w różnych dziedzinach życia człowieka • wymienia nazwy skał i surowców mineralnych występujących w regionie • opisuje na podstawie tabeli stratygraficznej najważniejsze wydarzenia geologiczne na terenie Polski • opisuje proces powstania węgla kamiennego • przyporządkowuje nazwy pasm górskich do nazw orogenez, w których te góry powstawały • rozpoznaje rodzaje węgla i charakteryzuje warunki, w których powstawał węgiel kamienny • charakteryzuje główne jednostki tektoniczne Polski • wykazuje związki między budową geologiczną a dziejami geologicznymi • analizuje uwarunkowania powstawania gór w Polsce • rozpoznaje formy polodowcowe na schematach i wskazuje obszary ich występowania na mapie Polski • omawia uwarunkowania zlodowaceń w Polsce • opisuje warunki powstania form polodowcowych • wyjaśnia genezę form polodowcowych • analizuje i porównuje cechy krajobrazu peryglacjalnego i młodoglacjalnego • omawia cechy rzeźby powierzchni Polski na podstawie mapy hipsometrycznej Polski • wymienia nazwy pasów ukształtowania powierzchni i wskazuje je na mapie Polski • charakteryzuje poszczególne pasy ukształtowania powierzchni w Polsce • odczytuje na mapie hipsometrycznej wysokości względne i bezwzględne • wymienia nazwy regionów geograficznych w poszczególnych pasach ukształtowania powierzchni i wskazuje te regiony na mapie Polski • rozpoznaje na podstawie fotografii lub okazów główne rodzaje skał występujących w regionie i w Polsce • wskazuje na mapie Polski obszary występowania surowców mineralnych • opisuje na podstawie krzywej hipsograficznej udział nizin, wyżyn i gór w powierzchni Polski • charakteryzuje na podstawie mapy hipsometrycznej cechy rzeźby powierzchni Polski • oblicza różnice wysokości bezwzględnej, korzystając z mapy hipsometrycznej • wykazuje pasowość ukształtowania powierzchni Polski • wyjaśnia wpływ przeszłości geologicznej na ukształtowanie powierzchni Polski • wyjaśnia wpływ współczesnych procesów geologicznych na ukształtowanie powierzchni Polski • wykazuje zależności pomiędzy współczesną rzeźbą Polski a wybranymi wydarzeniami geologicznymi • porównuje cechy oraz genezę rzeźby terenu poszczególnych pasów ukształtowania powierzchni Polski • opisuje na podstawie mapy rozmieszczenie skał powierzchniowych • opisuje na podstawie mapy tematycznej rozmieszczenie surowców mineralnych • klasyfikuje skały występujące w Polsce ze względu na ich pochodzenie • wykazuje znaczenie gospodarcze surowców mineralnych • opisuje i ocenia na podstawie danych statystycznych zasoby surowców mineralnych w Polsce • analizuje wpływ wydobycia surowców mineralnych na środowisko • wykazuje związek między budową geologiczną a występowaniem surowców mineralnych Klimat Polski swojego zamieszkania • wymienia geograficzne czynniki wpływające na klimat Polski • wymienia nazwy mas powietrza napływających nad Polskę • odczytuje informacje przedstawione na klimatogramach • wymienia nazwy termicznych pór roku w Polsce • wymienia nazwy wiatrów lokalnych i miejsce ich występowania Wody powierzchniowe i podziemne Polski • klasyfikuje wody występujące w Polsce • wymienia nazwy głównych rzek oraz ich dopływów i opisuje ich rozmieszczenie na ogólnogeograficznej mapie Polski • wymienia nazwy wód występujących we własnym regionie • porównuje powierzchnie i głębokości wybranych jezior • klasyfikuje wody podziemne • opisuje gospodarcze wykorzystanie wód podziemnych Morze Bałtyckie • wymienia nazwy największych zatok, wysp, cieśnin oraz głębi Morza Bałtyckiego i wskazuje je na mapie • wymienia na podstawie mapy ogólnogeograficznej cechy geograficzne Morza Bałtyckiego • przedstawia właściwości fizyczne wód Bałtyku • omawia znaczenie gospodarcze • odczytuje na mapach klimatycznych Polski przestrzenny rozkład temperatury powietrza i opadów atmosferycznych • opisuje cechy klimatu Polski oraz swojego regionu • opisuje cechy klimatu przejściowego • odczytuje z mapy długość okresu wegetacyjnego • kreśli klimatogramy na podstawie danych liczbowych • wyjaśnia wpływ czynników geograficznych na cechy klimatu Polski • analizuje przebieg izoterm lipca i stycznia na mapach klimatycznych Polski • opisuje pogodę kształtowaną przez poszczególne masy powietrza napływające nad Polskę • wyjaśnia występowanie w Polsce termicznych pór roku • wyjaśnia mechanizm powstawania wiatru halnego w górach i bryzy morskiej nad Bałtykiem • opisuje zagrożenia wynikające ze zmian klimatu w Polsce • opisuje rozmieszczenie • opisuje cechy sieci rzecznej kanałów na podstawie mapy w Polsce ogólnogeograficznej • opisuje genezę mis jeziornych • wymienia nazwy głównych występujących w Polsce kanałów i wskazuje te kanały na • opisuje funkcje sztucznych mapie Polski jezior zaporowych • wymienia nazwy wybranych • wyjaśnia znaczenie jezior i wskazuje te jeziora na gospodarcze wód mapie Polski powierzchniowych • wyróżnia typy genetyczne • wykazuje znaczenie wód jezior Polski leczniczych • opisuje rozmieszczenie • przedstawia sposoby rejonów eksploatacji i wykorzystania wód podziemnych wykorzystanie gospodarcze wód • opisuje rozmieszczenie rejonów podziemnych eksploatacji i wykorzystanie wód • opisuje wody powierzchniowe mineralnych swojego regionu • opisuje na podstawie mapy • omawia genezę Morza ogólnogeograficznej Europy Bałtyckiego położenie Morza Bałtyckiego • omawia cechy fizyczne wód • omawia główne cechy Morza Bałtyckiego położenia Morza Bałtyckiego • wyjaśnia przyczyny degradacji • opisuje rozmieszczenie wód Morza Bałtyckiego największych jego zatok, wysp, cieśnin oraz głębi na podstawie mapy ogólnogeograficznej • przedstawia główne cechy • wykazuje związek między • porównuje klimat Polski geograficznymi czynnikami z klimatem innych krajów Europy kształtującymi klimat a cechami klimatu Polski • wyjaśnia przyczyny przestrzennego zróżnicowania temperatury powietrza oraz opadów atmosferycznych w Polsce • wykazuje wpływ mas powietrza napływających nad obszar Polski na kształtowanie się pogody • wykazuje przejściowość klimatyczną Polski • wyjaśnia przyczyny zróżnicowania przestrzennego długości okresu wegetacyjnego • wykazuje asymetrię dorzecza • wykazuje związki między Wisły i Odry i wyjaśnia przyczyny budową geologiczną, rzeźbą jej powstania powierzchni, klimatem i • wykazuje znaczenie stosunkami wodnymi w Polsce gospodarcze kanałów • ocenia stopień i sposoby wykorzystania wód powierzchniowych i podziemnych w Polsce • wyjaśnia zróżnicowanie zasolenia i temperatury wody Bałtyku • wykazuje znaczenie gospodarcze Morza Bałtyckiego • proponuje sposoby ochrony wód Bałtyku Morza Bałtyckiego Gleby w Polsce Roślinność i świat zwierzęcy Od gminy po województwo Ilu nas jest? środowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego • wymienia przyczyny zanieczyszczenia Bałtyku • wymienia czynniki glebotwórcze • opisuje za pomocą mapy gleb • klasyfikuje gleby w Polsce rozmieszczenie głównych typów • wymienia nazwy gleb genetycznych gleb w Polsce występujących we własnym • rozróżnia typy gleb ze względu regionie na ich żyzność • wyjaśnia znaczenie gospodarcze • opisuje gleby w regionie gleb zamieszkania • wymienia nazwy formacji • określa na podstawie roślinnych występujących diagramu skład gatunkowy w Polsce lasów w Polsce • rozpoznaje typy zbiorowisk • opisuje na podstawie mapy roślinnych w Polsce rozmieszczenie kompleksów • rozpoznaje wybrane gatunki leśnych w Polsce roślin i zwierząt przedstawione na • opisuje funkcje lasów w Polsce fotografiach • opisuje świat roślin i zwierząt w Polsce i swoim regionie • wyjaśnia znaczenie terminów: „powiat grodzki”, „powiat ziemski”, „gmina”, „wojewoda”, „prezydent”, „burmistrz”, „starosta”, „wójt” • wymienia nazwy województw oraz ich stolice i wskazuje je na mapie administracyjnej Polski • wyjaśnia znaczenie terminów: „demografia”, „przyrost naturalny”, „przyrost rzeczywisty”, „średnia długość życia”, „struktura wiekowa społeczeństwa” • wymienia czynniki wpływające na zmiany liczby ludności w Polsce • wymienia nazwy regionów o dodatnim i ujemnym przyroście naturalnym w Polsce • wymienia czynniki wpływające na niską wartość przyrostu naturalnego w Polsce • opisuje podział administracyjny Polski • wymienia zadania poszczególnych szczebli administracji samorządowej • opisuje na podstawie danych statystycznych zmiany liczby ludności Polski po 1946 roku • opisuje czynniki wpływające na zmiany liczby ludności w Polsce • porównuje na podstawie danych liczbowych długość życia w Polsce z długością życia w innych krajach • opisuje strukturę płci i wieku na podstawie danych statystycznych oraz piramidy płci i wieku ludności Polski • odczytuje z różnych źródeł informacji (m.in. rocznika statystycznego) dane dotyczące: • charakteryzuje typy genetyczne • wyjaśnia przyczyny degradacji gleb występujących w Polsce gleb i wymienia sposoby jej • opisuje cechy gleb zapobiegania występujących w Polsce • ocenia wartość użytkową gleb w Polsce • analizuje profile glebowe • wyjaśnia zależności między klimatem a szatą roślinną • opisuje zasięg lasów na terenie Polski na podstawie mapy tematycznej • porównuje zbiorowiska leśne na obszarach nizinnych i w górach • charakteryzuje na podstawie schematu typy zbiorowisk leśnych w zależności od podłoża • wyjaśnia trójstopniowy podział władz administracyjnych • ocenia lesistość Polski na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych • wykazuje zależności między składem gatunkowym lasów a warunkami klimatycznymi i glebowymi • opisuje kompetencje poszczególnych szczebli administracji samorządowej • analizuje znaczenie podziału administracyjnego • wykazuje zmiany przyrostu naturalnego w Polsce od zakończenia II wojny światowej do dziś na podstawie danych statystycznych • wykazuje przyczyny i skutki spadku przyrostu naturalnego w ostatnich latach • porównuje na podstawie danych statystycznych współczynnik przyrostu naturalnego w miastach i wsiach Polski • analizuje piramidę płci i wieku ludności Polski • analizuje skutki ujemnego przyrostu naturalnego w Polsce • analizuje okresy wyżu i niżu demograficznego w Polsce oraz formułuje wnioski • oblicza współczynniki przyrostu naturalnego i rzeczywistego w Polsce • prognozuje zmiany liczby ludności w Polsce Rozmieszczenie ludności w Polsce liczby ludności Polski, urodzeń, zgonów, przyrostu naturalnego • wyjaśnia znaczenie terminu • omawia czynniki wpływające „gęstość zaludnienia” na rozmieszczenie ludności w • wymienia nazwy obszarów Polsce o największej i najmniejszej • charakteryzuje na podstawie gęstości zaludnienia i wskazuje te map gęstości zaludnienia obszary na mapie Polski zróżnicowanie rozmieszczenia • omawia średnią gęstość ludności w Polsce zaludnienia w swoim regionie i zamieszkiwanym regionie • wymienia atrakcje i bariery osadnicze w Polsce Wewnętrzne i zagraniczne migracje Polaków • wyjaśnia znaczenie terminu „migracja” • wyjaśnia przyczyny migracji wewnętrznych w Polsce • opisuje przyczyny migracji poszczególnych grup ludności w Polsce • wymienia przyczyny rozwoju terenów podmiejskich • wymienia przyczyny migracji zagranicznych Polaków • wymienia nazwy krajów, do których migrują Polacy i wskazuje je na mapie ogólnogeograficznej • omawia przyczyny migracji wewnętrznych w Polsce • opisuje główne kierunki migracji Polaków po II wojnie światowej • odczytuje z danych statystycznych wielkość migracji z Polski i do Polski • opisuje dawne i współczesne kierunki migracji wewnętrznych w Polsce • wyjaśnia przyczyny wzrostu przyrostu rzeczywistego w Polsce w ostatnich latach Struktura narodowościowa i wyznaniowa w Polsce • wyjaśnia znaczenie terminów: • wyjaśnia, dlaczego Polska jest „naród”, „państwo krajem niemal jednolitym wielonarodowościowe”, narodowościowo „państwo jednolite • wymienia nazwy regionów narodowościowo”, „mniejszość zamieszkiwanych przez narodowa”, „mniejszość mniejszości narodowe i etniczna”, „społeczność etniczna” wskazuje je na mapie Polski • wymienia nazwy mniejszości • opisuje na podstawie danych narodowych zamieszkujących statystycznych strukturę Polskę wyznaniową ludności Polski • wymienia nazwy mniejszości etnicznych i opisuje ich rozmieszczenie na mapie Polski Struktura zatrudnienia • wymienia nazwy województw o najwyższym zatrudnieniu • opisuje na podstawie danych statystycznych zmiany • porównuje gęstość zaludnienia w swoim regionie z gęstością zaludnienia innych regionów Polski • porównuje czynniki decydujące o rozwoju osadnictwa dawniej i współcześnie • opisuje skutki migracji z Polski i do Polski • opisuje wpływ ruchów migracyjnych na zmiany liczby ludności Polski • omawia przyczyny ujemnego salda migracji ze wsi do miast w Polsce • omawia przyczyny ujemnego salda migracji zewnętrznych w Polsce • wyjaśnia przyczyny głównych kierunków współczesnych migracji zewnętrznych Polaków • charakteryzuje na podstawie • analizuje przyczyny i skutki map gęstości zaludnienia dużej lub małej gęstości zróżnicowanie rozmieszczenia zaludnienia w wybranym ludności w Polsce regionie Polski i zamieszkiwanym regionie oraz wyjaśnia te różnice, uwzględniając czynniki przyrodnicze, historyczne i społeczno-ekonomiczne • ocenia atrakcje i bariery osadnicze w Polsce • oblicza saldo migracji w Polsce • oblicza przyrost rzeczywisty • opisuje skutki migracji ludności Polski zewnętrznych z punktu widzenia interesów Polski • ocenia wpływ ruchów migracyjnych na zmiany liczby i rozmieszczenie ludności Polski • wyszukuje informacje o • wykazuje zróżnicowanie dorobku kulturowym wybranych struktury narodowościowej mniejszości etnicznych Polski przed II wojną światową i obecnie • analizuje przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia mniejszości narodowych w Polsce • opisuje zróżnicowanie narodowościowe i etniczne wybranych regionów Polski • charakteryzuje dorobek kulturowy, gospodarczy i naukowy wybranych grup etnicznych • wyjaśnia przyczyny zmian • wyjaśnia zmiany w strukturze struktury zatrudnienia ludności zatrudnienia w latach 1930– • przedstawia konteksty wielokulturowości w Polsce • oblicza stopę bezrobocia w Polsce Urbanizacja w Polsce Czynniki rozwoju rolnictwa w usługach oraz wskazuje je na mapie Polski • wymienia przyczyny i skutki bezrobocia w Polsce • wyjaśnia przyczyny emigracji zarobkowej Polaków • wymienia główne, aktualne problemy rynku pracy w Polsce i w zamieszkiwanym regionie w strukturze zatrudnienia • wykazuje różnice w strukturze ludności w Polsce zatrudnienia ludności w Polsce • omawia strukturę zatrudnienia i we własnym regionie w wybranych województwach • wyjaśnia przyczyny i skutki • opisuje główne, aktualne bezrobocia w Polsce oraz problemy rynku pracy w Polsce migracji zarobkowej wybranych i w zamieszkiwanym regionie grup zawodowych • opisuje zróżnicowanie stopy • analizuje stopę bezrobocia bezrobocia w wybranych w wybranych województwach województwach i porównuje je oraz swoim regionie i formułuje ze swoim województwem wnioski 2008 w Polsce • prognozuje zmiany w • porównuje strukturę strukturze zatrudnienia w Polsce zatrudnienia w swoim województwie oraz innych województwach i formułuje wnioski • omawia przyczyny zróżnicowania struktury zatrudnienia w wybranych województwach Polski • ocenia stopę bezrobocia w swoim województwie • porównuje wskaźnik urbanizacji • ocenia wpływ migracji ludności • oblicza wskaźnik urbanizacji zamieszkiwanego województwa ze wsi do miast na proces wybranych obszarów Polski ze wskaźnikiem urbanizacji urbanizacji i interpretuje go w wybranym województwie • porównuje wskaźnik urbanizacji i formułuje wnioski w Polsce oraz innych krajach • opisuje przyczyny i wymienia przyczyny jego zróżnicowania urbanizacji w zróżnicowania wybranych regionach Polski • analizuje i ocenia na podstawie • wykazuje różnice między mapy ogólnogeograficznej aglomeracją monocentryczną a rozmieszczenie dużych miast aglomeracją policentryczną w Polsce i zamieszkiwanym • omawia problemy regionie mieszkańców dużych miast • wymienia cechy miast polskich • wymienia czynniki, które miały wpływ na intensywność urbanizacji w Polsce • odczytuje z danych statystycznych wskaźniki urbanizacji dla wybranych województw • wymienia nazwy obszarów najbardziej zurbanizowanych w Polsce i wskazuje te obszary na mapie Polski • opisuje miasta Polski według grup wielkościowych • rozróżnia typy aglomeracji w Polsce • wymienia nazwy aglomeracji miejskich i wskazuje je na mapie Polski • wyjaśnia znaczenie terminów: „struktura użytkowania ziemi”, „użytki rolne”, „grunty orne” • wymienia nazwy obszarów o najkorzystniejszych warunkach przyrodniczych rozwoju rolnictwa i wskazuje te obszary na mapie Polski • wymienia czynniki ograniczające rozwój rolnictwa • opisuje procesy urbanizacyjne w Polsce na podstawie danych statystycznych • omawia na podstawie danych statystycznych wskaźnik urbanizacji w Polsce w latach 1950–2008 • wyjaśnia przyczyny rozwoju wielkich miast w Polsce • opisuje funkcje miast Polski na wybranych przykładach • porównuje rozmieszczenie i wielkość miast w Polsce oraz zamieszkiwanym regionie • wyjaśnia różnicę między miastem a wsią • opisuje na podstawie map • wyjaśnia przyczyny tematycznych warunki przestrzennego zróżnicowania przyrodnicze rozwoju rolnictwa wielkości gospodarstw rolnych w Polsce • przedstawia skutki • przedstawia warunki rozdrobnienia gospodarstw pozaprzyrodnicze rozwoju rolnych w Polsce rolnictwa • ukazuje zmiany w polskim • wyróżnia na podstawie danych rolnictwie po wstąpieniu Polski statystycznych główne cechy do Unii Europejskiej struktury użytkowania ziemi oraz wielkości i własności gospodarstw rolnych w Polsce • opisuje na podstawie danych statystycznych poziom mechanizacji i chemizacji • ocenia warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa w Polsce • ocenia warunki pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa w Polsce • ocenia strukturę użytkowania ziemi w Polsce i porównuje ją ze strukturą w innych krajach Europy • porównuje warunki rozwoju rolnictwa w Polsce z warunkami w województwie, w którym mieszka, i formułuje wnioski Produkcja roślinna • wyjaśnia znaczenie terminów: „struktura upraw”, „plony”, „zbiory”, „areał” • wymienia nazwy głównych roślin uprawnych w Polsce • wymienia czynniki warunkujące rozmieszczenie upraw w Polsce Hodowla zwierząt w Polsce • wyjaśnia znaczenie terminów: „hodowla zwierząt”, „pogłowie”, „obsada” • wymienia cele hodowli zwierząt w Polsce • opisuje główne kierunki produkcji zwierzęcej w Polsce • omawia cele hodowli zwierząt w Polsce • wskazuje przyczyny spadku pogłowia zwierząt hodowlanych w Polsce Zmiany w polskim przemyśle • przedstawia funkcje przemysłu • dokonuje podziału przemysu na sekcje i działy • wymienia czynniki lokalizacji zakładów przemysłowych w Polsce • opisuje na wybranych przykładach czynniki lokalizacji przemysłu • opisuje znaczenie inwestycji zagranicznych w Polsce rolnictwa w Polsce • wyjaśnia wpływ polityki rolnej państwa na poziom rolnictwa w Polsce • omawia strukturę powierzchni zasiewów w Polsce na podstawie danych statystycznych • wyróżnia główne cechy struktury zasiewów w Polsce na podstawie analizy map, wykresów, danych liczbowych • omawia na podstawie map tematycznych rozmieszczenie wybranych roślin uprawnych w Polsce • wymienia nazwy obszarów upraw wybranych roślin i wskazuje je na mapie tematycznej Polski • wyróżnia główne cechy struktury hodowli w Polsce na podstawie analizy map, wykresów i danych liczbowych • opisuje pogłowie bydła i trzody chlewnej w Polsce w wybranych latach • omawia znaczenie hodowli drobiu, koni i owiec w Polsce • wymienia nazwy obszarów hodowli wybranych zwierząt w Polsce i wskazuje te obszary na mapie Polski • przedstawia gospodarcze korzyści i społeczne skutki restrukturyzacji przemysłu • przedstawia przemiany w strukturze produkcji w Polsce • wymienia najlepiej rozwijające się obecnie działy produkcji przemysłowej w Polsce i zamieszkiwanym regionie • wymienia nazwy okręgów przemysłowych i wskazuje te okręgi na mapie Polski • wyjaśnia przyczyny największej • wyróżnia główne cechy • wyjaśnia związek między struktury użytkowania ziemi w żyznością gleb a rodzajem Polsce na podstawie analizy upraw map, wykresów, danych • uzasadnia zróżnicowanie liczbowych natężenia upraw roślin • wyjaśnia znaczenie produkcji w wybranych rejonach roślinnej w wyżywieniu ludności kraju • wyjaśnia przyczyny zróżnicowania w rozmieszczeniu wybranych upraw (pszenicy, ziemniaków, buraków cukrowych) w Polsce • porównuje plony i zbiory wybranych roślin w Polsce i innych krajach na podstawie danych statystycznych oraz formułuje wnioski • wyjaśnia znaczenie produkcji zwierzęcej w wyżywieniu ludności kraju • wymienia przyczyny zróżnicowania w rozmieszczeniu hodowli bydła i trzody chlewnej w Polsce • wyjaśnia przyczyny spadku pogłowia zwierząt hodowlanych w Polsce • ocenia strukturę hodowli zwierząt gospodarskich w Polsce • ocenia towarowość polskiego rolnictwa • uzasadnia potrzebę rozwoju gospodarstw ekologicznych w Polsce • omawia cele tworzenia • analizuje przyczyny i skutki specjalnych stref ekonomicznych prywatyzacji oraz • wyjaśnia przyczyny restrukturyzacji przemysłu w przestrzennego zróżnicowania Polsce lokalizacji okręgów • wyjaśnia związki między przemysłowych w Polsce lokalizacją przemysłu a • omawia korzyści i negatywne warunkami naturalnymi, skutki koncentracji przemysłu rynkiem zbytu, szlakami • wyjaśnia przyczyny zmian komunikacyjnymi i potencjałem zachodzących w przemyśle ludzkim w Polsce i w zamieszkiwanym • ocenia społeczne i gospodarcze regionie korzyści utworzenia specjalnych stref ekonomicznych • uzasadnia potrzebę restrukturyzacji przemysłu w wybranych okręgach przemysłowych • ocenia gospodarcze korzyści i społeczne skutki restrukturyzacji i prywatyzacji przemysłu koncentracji przemysłu na południu Polski Górnictwo • wyjaśnia znaczenie terminów: „górnictwo”, „okręg przemysłowy”, „infrastruktura przemysłowa” • klasyfikuje surowce mineralne • kreśli diagramy ilustrujące wielkość wydobycia wybranych surowców mineralnych • wymienia przyczyny spadku wydobycia węgla kamiennego Energetyka • klasyfikuje elektrownie • przedstawia na podstawie • wymienia nazwy źródeł energii różnych źródeł informacji wykorzystywanych w Polsce strukturę wykorzystania źródeł • opisuje czynniki lokalizacji energii w Polsce wybranych elektrowni w Polsce • odczytuje z danych • wymienia wady i zalety statystycznych i diagramów poszczególnych rodzajów wielkość produkcji energii elektrowni elektrycznej • wymienia nazwy alternatywnych • opisuje strukturę produkcji źródeł energii wykorzystywanych energii elektrycznej według w Polsce rodzajów elektrowni • wymienia nazwy wybranych elektrowni cieplnych i wodnych oraz wskazuje te elektrownie na gospodarczej mapie Polski • wyjaśnia znaczenie terminów: • opisuje znaczenie usług we „usługi”, „komunikacja”, współczesnej gospodarce Polski „transport”, „obwodnica” i swojego regionu • klasyfikuje usługi • opisuje znaczenie • wymienia nazwy usług poszczególnych działów rozwijających się transportu lądowego w zamieszkiwanym regionie w gospodarce kraju i swojego • wymienia przykłady działów regionu usług rozwijających się i • uzasadnia konieczność zanikających modernizacji transportu • rozróżnia rodzaje transportu lądowego w Polsce • wskazuje na mapie Polski • opisuje przestrzenne główne szlaki transportu zróżnicowanie gęstości sieci Usługi i transport lądowy • wymienia nazwy obszarów wydobywania wybranych surowców mineralnych i wskazuje te obszary na mapie Polski • odczytuje z danych statystycznych wielkość wydobycia wybranych surowców w Polsce • wyjaśnia znaczenie gospodarcze wybranych surowców mineralnych • uzasadnia potrzebę rozwijania nowoczesnych działów produkcji przemysłu • wyjaśnia znaczenie gospodarcze surowców mineralnych • analizuje strukturę wydobycia wybranych surowców mineralnych • analizuje diagramy ilustrujące wielkość wydobycia wybranych surowców w Polsce • ocenia zasoby surowców mineralnych w Polsce na podstawie danych statystycznych • porównuje wielkość wydobycia poszczególnych surowców mineralnych w Polsce z wielkością wydobycia w innych krajach • wykazuje potrzebę racjonalnego wykorzystania surowców mineralnych w Polsce • wykazuje zależności między lokalizacją kopalni a rozmieszczeniem zakładów przetwarzających wydobywane surowce mineralne • wyjaśnia przyczyny i skutki dominacji energetyki cieplnej w Polsce • opisuje wykorzystanie wód płynących do produkcji energii elektrycznej w Polsce • wykazuje korzyści z wykorzystywania niekonwencjonalnych źródeł energii w Polsce • przedstawia i ocenia wpływ przemysłu energetycznego na stan środowiska przyrodniczego Polski • ocenia strukturę produkcji energii elektrycznej według rodzajów elektrowni w Polsce i formułuje wnioski • wykazuje korzyści z wykorzystywania alternatywnych źródeł energii • opisuje zmiany na rynku usług w Polsce • wyjaśnia szybki rozwój wybranych usług w Polsce i zamieszkiwanym regionie • wyjaśnia zróżnicowanie gęstości oraz jakości sieci transportu samochodowego i kolejowego w Polsce na podstawie map tematycznych i danych statystycznych • wyjaśnia potrzebę budowy nowoczesnych autostrad • wykazuje znaczenie usług w tworzeniu PKB • analizuje przewóz ładunków i pasażerów w Polsce według rodzajów transportu • opisuje bariery rozwoju transportu samochodowego i kolejowego w Polsce • wykazuje wpływ gęstości oraz jakości sieci dróg kołowych i kolejowych na rozwój innych dziedzin działalności gospodarczej w Polsce • wykazuje związki między rozwojem gospodarczym a usługami lądowego Transport wodny i lotniczy Łączność Turystyka kolejowej i dróg kołowych w Polsce • wymienia przyczyny wzrostu znaczenia transportu samochodowego i przesyłowego w Polsce • wyjaśnia znaczenie terminów: • wyjaśnia znaczenie transportu „nośność”, „ładunki masowe” morskiego, śródlądowego • wymienia nazwy morskich i lotniczego w gospodarce kraju handlowych i pasażerskich • wymienia cechy transportu portów w Polsce i wskazuje te wodnego i lotniczego porty na mapie Polski • przedstawia wielkość polskiej • wymienia nazwy głównych floty transportowej na szlaków transportu śródlądowego podstawie danych i wskazuje je na mapie Polski statystycznych • wymienia nazwy polskich miast • wyjaśnia przyczyny szybkiego mających swoje lotniska rozwoju transportu lotniczego i wskazuje te miasta na mapie w Polsce Polski • wymienia rodzaje usług, które • wyjaśnia znaczenie łączności obejmuje łączność w gospodarce Polski i swojego • wymienia czynniki wpływające regionu na rozwój telefonii komórkowej • określa przyczyny i internetu w Polsce dynamicznego rozwoju internetu i telefonii komórkowej w Polsce • porównuje liczbę abonentów telefonicznych w Polsce z liczbą abonentów w innych krajach Europy • porównuje liczbę użytkowników internetu w Polsce z liczbą użytkowników internetu w innych krajach Europy • wyjaśnia znaczenie terminów: • wyjaśnia znaczenie turystyki „turystyka”, „walory w gospodarce Polski i swojego turystyczne”, „infrastruktura regionu turystyczna” • wyjaśnia przyczyny rozwoju • klasyfikuje turystykę ze względu turystyki w Polsce na cel wyjazdów • wymienia cele przyjazdów • wyjaśnia przyczyny wzrostu turystów zagranicznych do ruchu turystycznego po 1989 Polski roku • wymienia nazwy regionów • wymienia przykłady walorów oraz ośrodków turystycznych turystycznych Polski o wysokich walorach • wykazuje wady i zalety transportu morskiego, śródlądowego i lotniczego • omawia znaczenie kanałów śródlądowych w Polsce • charakteryzuje handlowe porty morskie w Polsce ze względu na wielkości przeładunków • wykazuje wpływ transportu wodnego i lotniczego na rozwój innych dziedzin działalności gospodarczej • omawia na przykładach • porównuje odległości oraz znaczenie transportu morskiego, koszty przewozu towarów i śródlądowego i lotniczego pasażerów różnymi środkami w Polsce transportu w Polsce • omawia międzynarodowy ruch pasażerski w polskich portach morskich • porównuje na podstawie danych statystycznych i mapy poziom rozwoju internetu i telefonii komórkowej w Polsce na tle wybranych krajów Europy • wykazuje wpływ internetu • wykazuje związki między i telefonii komórkowej na rozwój rozwojem gospodarczym innych dziedzin działalności i łącznością gospodarczej • ocenia dostęp do internetu w swoim województwie i wybranych województwach • ocenia przyczyny i skutki rozwoju technologii informacyjnej • analizuje ruch turystyczny • wykazuje znaczenie rozbudowy w Polsce na podstawie danych infrastruktury turystycznej dla statystycznych rozwoju turystyki w Polsce • porównuje przyjazdy turystów • ocenia walory turystyczne i wpływy z turystyki w Polsce wybranych regionów Polski i wybranych krajach Europy • wyjaśnia znaczenie turystyki • wykazuje na przykładach krajowej jako źródła dochodu walory przyrodnicze i kulturowe regionu i państwa Polski na podstawie różnych źródeł informacji geograficznej • przedstawia przyczyny turystyki • wykazuje potrzebę ochrony walorów turystycznych • wymienia atrakcje turystyczne wybranego regionu turystycznego w Polsce turystycznych i wskazuje je na mapie Polski • opisuje polskie obiekty znajdujące się na Liście światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego UNESCO i wskazuje je na mapie Polski • wymienia nazwy regionów najczęściej odwiedzanych przez Polaków i wskazuje te regiony na mapie świata Handel zagraniczny • wyjaśnia znaczenie terminów: • wyjaśnia znaczenie handlu „handel zagraniczny”, „import”, zagranicznego dla gospodarki „eksport”, „saldo bilansu handlu Polski zagranicznego” • wykazuje korzyści handlu • wymienia przykłady towarów zagranicznego pochodzących z importu, z • wymienia nazwy państw których korzysta w życiu będących głównymi partnerami codziennym handlowymi Polski i wskazuje je na mapie politycznej świata • wymienia nazwy towarów eksportowanych z Polski • wymienia nazwy towarów importowanych do Polski • wyjaśnia przyczyny ujemnego salda bilansu handlu zagranicznego Zanieczyszczenie • wyjaśnia znaczenie terminów • wyjaśnia przyczyny środowiska „utylizacja”, „rekultywacja” powstawania kwaśnych opadów przyrodniczego • wymienia nazwy źródeł • wyjaśnia znaczenie segregacji w Polsce zanieczyszczenia powietrza śmieci w Polsce • opisuje zagrożenia wynikające • wymienia sposoby ograniczenia ze składowania śmieci emisji gazów i pyłów do • opisuje klasy czystości wód atmosfery w Polsce w Polsce • wymienia źródła wytwarzania • wyjaśnia uwarunkowania odpadów zmniejszenia zanieczyszczenia • wymienia źródła zanieczyszczania wód w Polsce wód Ochrona • rozróżnia formy ochrony • wymienia nazwy parków środowiska przyrody w Polsce narodowych w Polsce i przyrodniczego rozpoznaje i wymienia nazwy wskazuje je na mapie Polski gatunków roślin i zwierząt • podejmuje działania na rzecz prawnie chronionych w Polsce ochrony przyrody we własnym regionie zagranicznej Polaków • omawia na podstawie danych • analizuje dane liczbowe • proponuje sposoby uzyskania statystycznych bilans handlu dotyczące bilansu handlu przez Polskę dodatniego bilansu zagranicznego Polski zagranicznego Polski w ostatnich handlowego • opisuje na podstawie danych latach i formułuje wnioski statystycznych strukturę towarową handlu zagranicznego • ocenia znaczenie handlu zagranicznego w życiu codziennym • opisuje skutki kwaśnych opadów • wyjaśnia przyczyny poprawy stanu czystości wód w Polsce w ostatnich latach • opisuje zróżnicowanie regionalne zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego w Polsce • wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce • proponuje sposoby zmniejszenia zanieczyszczania środowiska odpadami wytwarzanymi przez człowieka • proponuje konkretne działania na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego we własnym regionie • opisuje zadania form prawnej ochrony przyrody • opisuje osobliwości wybranych parków narodowych • opisuje cele programu „Człowiek i Biosfera” • uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej roślin i zwierząt • uzasadnia konieczność ochrony przyrody i krajobrazu w Polsce • wymienia polskie organizacje działające na rzecz ochrony • proponuje konkretne działania na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce i we własnym regionie • wyjaśnia znaczenie współpracy międzynarodowej na rzecz przyrody i opisuje ich zadania Mój region, moja mała ojczyzna • wymienia nazwę regionu geograficznego, w którym mieszka i wskazuje go na ogólnogeograficznej mapie Polski • przedstawia źródła informacji o swoim regionie • omawia tradycje regionu zamieszkania • odczytuje dane statystyczne dotyczące zagadnień m.in. społecznych i gospodarczych swojego regionu • opisuje atrakcje turystyczne regionu zamieszkania • opisuje na podstawie mapy ogólnogeograficznej Polski położenie swojego regionu • wymienia przykłady wykorzystania skał w różnych dziedzinach życia człowieka • wymienia główne rodzaje zasobów własnego regionu geograficznego: lasów, wód, gleb, surowców mineralnych oraz, korzystając z mapy, opisuje ich rozmieszczenie • opisuje na podstawie map tematycznych najważniejsze cechy gospodarki własnego regionu geograficznego oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi • określa znaczenie gospodarcze zasobów naturalnych własnego regionu • wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w przemyśle we własnym regionie oraz wskazuje najlepiej rozwijające się obecnie działy produkcji przemysłowej • wyjaśnia szybki rozwój wybranych usług we własnym regionie • przedstawia w formie prezentacji multimedialnej walory turystyczne własnego regionu geograficznego ze szczególnym uwzględnieniem jego walorów kulturowych • charakteryzuje na podstawie map tematycznych środowisko geograficzne własnego regionu (również na podstawie obserwacji terenowych) • rozpoznaje główne rodzaje skał występujących we własnym regionie i wskazuje na mapie najważniejsze obszary ich występowania • charakteryzuje na podstawie map tematycznych zróżnicowanie rozmieszczenia ludności w zamieszkiwanym regionie oraz wyjaśnia te różnice czynnikami przyrodniczymi • wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego własnego regionu geograficznego ochrony przyrody • ocenia warunki i możliwości • wykazuje indywidualne cechy produkcji rolnej i przemysłowej swojego regionu w regionie zamieszkania • analizuje, porównuje, ocenia rozmieszczenie i wielkość miast w zamieszkiwanym regionie • wykazuje różnice w strukturze zatrudnienia ludności we własnym regionie • opisuje formy ochrony środowiska przyrodniczego oraz proponuje konkretne działania na rzecz jego ochrony we własnym regionie • projektuje i opisuje na podstawie różnych źródeł (także własnych obserwacji terenowych) trasę wycieczki po zamieszkiwanym regionie, uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe tego regionu