Transcript
Uzasadnienie Prezes Rady Ministrów podczas spotkania z repatriantami w 80. rocznicę pierwszej masowej deportacji Polaków do Kazachstanu przez władze sowieckie, zapewniła że Rząd nie spocznie, póki do Polski nie wróci każdy Polak i Polka, którzy tego chcą. Tym samym, projekt ustawy ma na celu wprowadzenie takich rozwiązań, które zasadniczo przyspieszą powrót naszych rodaków do kraju, stworzą im warunki do szybkiej adaptacji, a następnie usamodzielnienia się w wymiarze zawodowym i społecznym. Rozwiązania są ukierunkowane na osoby, które same bądź ich wstępni byli zesłani lub deportowani przez władze Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i przebywające do końca istnienia ZSRR na terenach azjatyckiej jego części. Szczególnie odnosi się to do Kazachstanu, w którym według danych Ministerstwa Spraw Zagranicznych liczbę Polaków szacuje się aż na około czterdzieści tysięcy. Projekt zakłada dwie drogi repatriacji: na dotychczasowych zasadach oraz nową, w formie opisanych niżej rozwiązań, odnoszących się w szczególności do ośrodków dla repatriantów, jako „starterów” nowego życia w Polsce oraz dopłat do czynszu, które pomogą wraz z udzielaną na wniosek pomocą na remont lub adaptację lokalu w usamodzielnieniu się po opuszczeniu ośrodka adaptacyjnego. I. Stan obecny i potrzeba zmian Od 2007 roku liczba repatriantów systematycznie spada, a okres oczekiwania na osiedlenie w Polsce w ramach repatriacji może trwać nawet 10 lat. W roku 2007 w tym trybie do Polski przyjechały 243 osoby. W roku 2012 takich osób było już o połowę mniej - tylko 123. Rośnie natomiast liczba osób, które otrzymały decyzje o przyrzeczeniu wydania wizy, lecz nie mogą osiedlić się w kraju, gdyż nie mają do tego warunków: mieszkania i źródła utrzymania. Do 2007 r. takich decyzji wydano niemal półtora tysiąca (1476), w 2012 liczba ta wzrosła do prawie 2 tys. (1937). Z danych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wynika, że pod koniec listopada 2013 roku repatriacją do Polski było zainteresowanych jeszcze ponad 2,6
tys.
cudzoziemców
polskiego
pochodzenia
ze
Wschodu.
NIK wyliczyła,
że
przeprowadzana w dotychczasowym tempie repatriacja (biorąc pod uwagę liczbę osób oczekujących oraz średnią liczbę osób przesiedlanych w danym roku) trwałaby ponad 16 lat. Na dzień 8 stycznia 2014 r. najstarsza sprawa oczekiwania na repatriację do Polski dotyczyła wniosku o wydanie wizy w celu repatriacji z dnia 24 kwietnia 2001 r. Biorąc pod uwagę liczbę osób oczekujących na repatriację oraz średnią liczbę osób repatriowanych w jednym roku, repatriacja w tym tempie, osób które posiadają przyrzeczenie wydania wizy trwałaby ponad 16 lat. 1
Raport Najwyższej Izby Kontroli pt. „Realizacja polityki migracyjnej Polski w odniesieniu do cudzoziemców deklarujących polskie pochodzenie” z 2014 roku (KAP-41 01-07-00/2013; Nr ewid. 158/2014/P/13/020/KAP, https://www.nik.gov.pl/kontrole/wynikikontroli-nik/kontrole,13362.html) jednoznacznie wskazuje, iż w poprzednich latach działania w postaci akcji przesiedleńczej osób deklarujących polskie pochodzenie nie doprowadziły do stworzenia skutecznego systemu rozwiązań prawnych, organizacyjnych i finansowych w tym zakresie. Najwyższa Izba Kontroli wskazała w przygotowanym raporcie m.in., że: „Z danych statystycznych dotyczących repatriacji za lata 2007–2012 wynika, że liczba repatriantów, tj. osób polskiego pochodzenia, które przybyły do RP na podstawie wizy krajowej w celu repatriacji z zamiarem osiedlenia się na stałe, z wyjątkiem 2011 r., systematycznie spadała. Okres oczekiwania na osiedlenie się w Polsce w ramach repatriacji trwa nieraz nawet 10 lat. Może to świadczyć o tym, że stworzone ramy prawno-organizacyjne nie sprzyjały rozwiązaniu problemu repatriacji. W rządowym dokumencie pn. „Polityka Migracyjnej Polski – stan obecny i postulowane działania” osoby pochodzenia polskiego zostały uznane za grupę, która m.in. ze względów politycznych, powinna zostać objęta szczególnymi uregulowaniami”1. Wyniki kontroli NIK wyraźnie wskazują, że nie został zrealizowany cel strategiczny określony w Rządowym Programie Współpracy z Polonią i Polakami za granicą na lata 20072012 (program ten, który miał pełnić funkcję koordynacyjną na rzecz realizacji polskiej polityki polonijnej nie został wdrożony), którym było ułatwienie powrotu do kraju osobom polskiego pochodzenia. Zgodnie z ww. raportem: „W opinii NIK zachodzi potrzeba uporządkowania dokumentów strategicznych w obszarze współpracy z Polonią i Polakami za granicą, w sposób jednoznaczny definiujący cele i zadania wobec Polonii i Polaków za granicą (…). Obowiązujące rozwiązania dotyczące systemu repatriacji, określone w ustawie o repatriacji i aktach wykonawczych do tej ustawy nie są skuteczne. Ustawa ta (ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (Dz. U. 2014 r. poz. 1392 oraz z 2015 r. poz. 1274)) stworzyła co prawda prawne możliwości powrotu do Polski osobom wskazanym w art. 9 ust. 132, to jednak przez 13 lat jej obowiązywania problem repatriacji z tych państw nie został rozwiązany”2. W marcu br., Rząd podjął decyzję o umieszczeniu w wykazie prac Rządu projektu ustawy o zmianie ustawy o repatriacji. Wstępnie zaproponowana jego treść była szeroko
1
2
Raport Najwyższej Izby Kontroli pn. „Realizacja polityki migracyjnej Polski w odniesieniu do cudzoziemców deklarujących polskie pochodzenie” z 2014 roku ( KAP-4101-07-00/2013; Nr ewid. 158/2014/P/13/020/KAP , str. 7. Ibidem, str. 12.
2
konsultowana ze środowiskiem repatrianckim w kraju oraz w Kazachstanie. Prace miały na celu precyzyjne ustalenie barier/przeszkód w powrocie do kraju i oczekiwań z tym związanych. Aktualna wersja projektu ustawy najpełniej wychodzi naprzeciw ww. oczekiwaniom. II. Opis projektowanych zmian 1. Najważniejsze zmiany w ustawie o repatriacji 1) Zakres ustawy i nowa definicja repatrianta W projekcie nowelizacji ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (Dz. U. z 2014 r. poz. 1392 oraz z 2015 r. poz. 1274) zwaną dalej: „ustawa o repatriacji”, odchodzi się od dotychczasowego określenia geograficznego zasięgu jej działania (kraje azjatyckie byłego ZSRR). Podstawę dla zakresu nowelizowanej ustawy stanowi zmodyfikowana definicja repatrianta. Według niej, repatriantem jest osoba narodowości polskiej, która sama bądź której wstępni byli zesłani lub deportowani przez władze ZSRR, przebywająca od dnia 26 grudnia 1991 roku na terenie jego azjatyckiej części, a także jej małżonek i zstępni do czwartego stopnia, którzy przybyli do Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy krajowej wydanej w celu repatriacji, z zamiarem osiedlenia się na stałe. Zgodnie z projektowaną ustawą, za repatrianta może być uznana również osoba narodowości polskiej, która przed dniem wejścia w życie ustawy zamieszkiwała na stałe na terytorium azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej i która przebywała na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy w celu kształcenia się, o którym mowa w art. 144 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, wobec której nie zachodzą okoliczności wyłączające możliwość wydania wizy krajowej w celu repatriacji, o których mowa w art. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji. Przyjęte założenie odwołujące się do faktu represji, które stanowi podstawę dla starań o powrót, zawęża w istocie również zakres geograficzny ustawy głównie do Kazachstanu i innych azjatyckich republik byłego ZSRR. Zostało to dodatkowo sprecyzowane w konkretnym zapisie ograniczającym działanie ustawy do osób zesłanych i deportowanych oraz stawiającym wymóg zamieszkiwania na obszarach przesiedlenia do dnia 26 grudnia 1991 r. (rozpad ZSRR). Dawałoby to w efekcie pierwszeństwo w repatriacji dla osób przebywających od 80 lat na zesłaniu w Kazachstanie, które nigdy nie miały szansy powrotu do Polski. Przy konstrukcji definicji repatrianta odwołano się do polityki zadośćuczynienia ze strony Państwa Polskiego dla osób prześladowanych ze względu na swoje polskie pochodzenie. Nadmienić należy, iż po wypracowaniu sprawdzonych 3
mechanizmów możliwe będzie rozszerzenie działania ustawy na inne „kategorie” Polaków oraz osób polskiego pochodzenia, jak również inne obszary byłego ZSRR.
2) Rada do Spraw Repatriacji Dotychczasowa
nieefektywność
przyjętych
rozwiązań
i
mechanizmów
przerzucających ciężar repatriacji na organy samorządu skłoniła autorów projektu do poszerzenia możliwych dróg powrotu. Zawarty w ustawie o repatriacji mechanizm repatriacji, opierający się na próbie powiązania tysięcy oczekujących w bazie „Rodak” z polskimi gminami nie spełnił oczekiwań. W obliczu niewydolności rozwiązań repatriacyjnych opartych na samorządzie gminnym główny ciężar repatriacji w myśl nowych rozwiązań przeniesiony zostanie z poziomu samorządów na poziom centralny. Według projektu organem prowadzącym akcje przesiedleńczą będzie specjalnie powołana w tym celu Rada do Spraw Repatriacji (dalej: „Rada”). Jest to kluczowa zmiana, która w pewnym zakresie nawiązuje do dotychczasowych polskich akcji repatriacyjnych z lat 1921-1923, 1944-1947, 1955-59 gdzie za powrót rodaków odpowiedzialny był pełnomocnik ds. repatriacji i jego urząd oraz komisje w terenie. Rada będzie posiadała szerokie uprawnienia w zakresie problematyki repatriacji. Zgodnie z projektem, Rada jako organ administracji publicznej będzie wydawała decyzje w zakresie:
zapewniania miejsca w ośrodku adaptacyjnym dla repatriantów osobom, które zechcą przybyć do Rzeczypospolitej Polskiej,
jednorazowej pomocy ze środków budżetu państwa na: pokrycie kosztów przejazdu z miejsca zamieszkania za granicą do miejsca osiedlenia się w Polsce, zagospodarowanie, pokrycie kosztów związanych z podjęciem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nauki przez małoletniego, podlegającego obowiązkowi szkolnemu w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy o systemie oświaty w wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia na każde dziecko,
udzielania pomocy finansowej ze środków budżetu państwa na częściowe pokrycie poniesionych przez repatrianta kosztów w związku z remontem, adaptacją lub wyposażeniem lokalu mieszkalnego w miejscu osiedlenia się na terytorium RP,
4
dopłat do czynszu najmu lokalu mieszkalnego repatriantowi, któremu upłynął okres pobytu w ośrodku adaptacyjnym lub który wyraził chęć opuszczenia ośrodka przed upływem tego okresu.
Ponadto Rada będzie rozpatrywała odwołania od decyzji w sprawach uznania za osobę narodowości polskiej oraz uznania za repatrianta. Do zadań Rady należało będzie również m.in: powierzanie prowadzenia ośrodków organizacjom społecznym, stowarzyszeniom, innym osobom prawnym, których cele statutowe obejmują prowadzenie działalności na rzecz repatriantów; nadzorowanie działalności ośrodków; gromadzenie we współpracy z właściwym konsulem danych na temat wykształcenia i kwalifikacji zawodowych repatriantów; zbieranie i weryfikowanie propozycji miejsc
pracy
dla
repatriantów;
upowszechnianie
wśród
pracodawców
informacji
o możliwościach zatrudnienia repatriantów z uwzględnieniem danych dot. ich kwalifikacji i wykształcenia; zbieranie i weryfikowanie propozycji ofert mieszkaniowych dla repatriantów; prowadzenie rejestru wydanych przez Radę decyzji i postanowień wydanych w sprawach: wydania wizy krajowej w celu repatriacji, uznania za repatrianta, udzielania pomocy repatriantom ze środków budżetu państwa a także rejestru repatriantów przebywających w ośrodkach. Ponadto Rada będzie prowadziła ewidencję: lokali mieszkalnych i źródeł utrzymania dla repatriantów, osób ubiegających się o wydanie wizy krajowej w celu repatriacji i członków ich rodzin nieposiadających w Rzeczypospolitej Polskiej zapewnionego lokalu mieszkalnego lub źródła utrzymania. Istotnym zadaniem Rady do Spraw Repatriacji będzie współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego, organami oraz instytucjami krajowymi i zagranicznymi w zakresie problematyki repatriacji. Współpraca ta będzie polegała na cyklicznych spotkaniach i konferencjach., które będą obejmować w szczególności wymianę poglądów i doświadczeń, propagowanie dobrych praktyk, pomoc w rozwiązywaniu bieżących problemów w realizacji ustawy. Rada będzie zobowiązana ponadto do corocznej weryfikacji aktualności dokumentów będących podstawą wydania decyzji o dopłacie do czynszu najmu lokalu mieszkalnego repatriantowi, któremu upłynął okres pobytu w ośrodku adaptacyjnym lub który wyraził chęć opuszczenia ośrodka przed upływem tego okresu. Z przebiegu realizacji ustawy, Rada będzie zobowiązana co corocznego sporządzania dla Rady Ministrów raportu uwzględniającego m.in.: dane dotyczące liczby osób, które przybyły do Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy krajowej wydanej w celu repatriacji w danym roku, wykaz ośrodków oraz liczbę osób w nim przebywających, wykaz zrealizowanych przez Radę zadań, kwotę wydatkowanych przez Radę środków. Informacje na temat swojej działalności, Rada będzie zamieszczała na 5
stronie podmiotowej BIP Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Nadzór nad działalnością Rady, obejmujący badanie legalności, gospodarności, celowości i rzetelności realizacji zadań Rady będzie sprawował członek Rady Ministrów wskazany przez Prezesa Rady Ministrów. W zakresie sprawowanego nadzoru, minister będzie mógł: żądać informacji i wyjaśnień od Rady oraz zlecać przeprowadzenie kontroli na zasadach i w trybie określonych w przepisach o kontroli w administracji rządowej. W skład Rady wchodziło będzie do 18 członków powoływanych i odwoływanych przez Prezesa Rady Ministrów (przedstawiciele wybrani spośród kandydatów wskazanych przez organizacje społeczne, których działalność statutowa polega na działaniu na rzecz repatriantów oraz po 4 przedstawicieli ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, ministra właściwego do spraw wewnętrznych, ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego, ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, Szefa KPRM oraz ministra
właściwego
do
spraw
zagranicznych).
Pracami
Rady
będzie
kierował
przewodniczący wybierany spośród jej członków przez Prezesa Rady Ministrów. Wewnętrzną organizację i tryb pracy Rady określi statut organizacyjny nadany przez Prezesa Rady Ministrów. Proponuje się również, aby kadencja członków Rady wynosiła 5 lat, licząc od dnia powołania, natomiast kandydatem na członka Rady mogła być osoba, która: posiada obywatelstwo polskie, posiada pełną zdolność do czynności prawnych, korzysta z pełni praw publicznych, nie została skazana prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub za przestępstwo skarbowe, a także wyróżnia się wiedzą i doświadczeniem odpowiednim do pełnienia funkcji w Radzie i wykonywania powierzonych jej obowiązków oraz daje rękojmię należytego wykonywania tych obowiązków. Ponadto, z uwagi na projektowane zadania Rady, zasadne wydaje się, aby, co najmniej połowa członków Rady posiadała wyższe wykształcenie prawnicze. Przyjęto również, że członkom Rady - za udział w jej pracach i realizację zadań - będzie przysługiwało wynagrodzenie, którego wysokość określi w drodze rozporządzenia Prezes Rady Ministrów. Natomiast, obsługę administracyjną i kancelaryjną Rady zapewni Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, a działalność Rady finansowana będzie z budżetu państwa, z części dotyczącej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (Prezes Rady Ministrów określi w drodze zarządzenia warunki organizacyjne
i
finansowe
wykonywania
wykonywanych przez nią zadań).
6
obsługi
Rady,
uwzględniając
charakter
3) Uznawanie narodowości polskiej Zmiana w ramach niniejszej nowelizacji ustawy o repatriacji preferująca w ramach repatriacji osoby deklarujące polską narodowość da w końcu szansę na powrót potomkom polskich rodzin deportowanych w szczególności do Kazachstanu. W art.5 proponuje się zatem aby za osobę narodowości polskiej, w rozumieniu niniejszej ustawy, uznawane były osoby deklarujące narodowość polską, których co najmniej jedno z rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej. Uznanie narodowości polskiej będzie następowało w drodze decyzji, wydawanej przez konsula w ramach postępowania o wydanie wizy krajowej w celu repatriacji.
Projektowana ustawa wprowadza także możliwość
odwołania się od decyzji o uznaniu narodowości polskiej do Rady do Spraw Repatriacji, która w sprawach o uznanie narodowości polskiej jest organem wyższego stopnia w rozumieniu ustawy Kodeks postępowania administracyjnego. Mimo, że w art. 52 ust. 5 Konstytucji, przewiduje iż osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe, dla urzeczywistnienia celów projektu świadomie przyjęto w nim ww. kryterium narodowościowe. Narodowość
polska
może
być
bowiem
wyjaśniana
przede
wszystkim
przez
samoświadomość (kryterium samookreślenia), poprzez związek z kulturą i językiem polskim w ich odmianach regionalnych (kryterium kulturowe) oraz związki rodzinne (ius sanguinis). Natomiast pojęcie pochodzenia polskiego odwołuje się głównie do posiadanego w przeszłości przez daną osobę lub jej przodków obywatelstwa RP, niezależnie od ich
narodowości.
Obrazowo ujmując ten problem można stwierdzić, że nie ma Polaków polskiego pochodzenia, czy Rosjan rosyjskiego pochodzenia,
takie pojęcia są w sposób oczywisty nielogiczne.
Natomiast pojęcie pochodzenia polskiego stosowane wobec grup etnicznych czy narodowych posiadających obywatelstwo polskie i mających swe specyficzne odmiany kultury np. Tatarzy polscy odrębni od krymskich czy nadwołżańskich, Ormianie polscy odrębni od swych pobratymców z innych rejonów świata czy samej Armenii. Pojęcie pochodzenia polskiego może być również stosowane w sytuacji konwersji narodowej. Odwołując się do przykładu Litwy widać wyraźną różnicę w określeniu się przez kogoś, iż jest Polakiem na Litwie czy raczej Litwinem polskiego pochodzenia. Podobny proces może zachodzić również na Zachodzie. Stąd pojęcie pochodzenia wydaje się być również adekwatne do opisu sytuacji kolejnych, młodszych pokoleń potomków kolejnych fal emigrantów (Polonii) na Zachodzie, 7
które dziś odczuwać mogą jedynie związki sentymentalne z polskością, przy jednoznacznej tożsamości niemieckiej czy francuskiej. W związku z powyższym, niniejszy projekt ustawy odwoływał się będzie do pojęcia narodowości polskiej. Za osobę narodowości polskiej uznawana będzie osoba deklarująca narodowość polską, której co najmniej jedno z rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej. 4) Wiza krajowa w celu repatriacji Wizę krajową w celu repatriacji będzie mogła uzyskać osoba narodowości polskiej, która sama bądź której wstępni byli deportowani lub zesłani przez władze Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, przebywająca do dnia 26 grudnia 1991 roku na terenie jego azjatyckiej części, a także jej małżonek i zstępni do czwartego stopnia (a także małżonek zstępnego), która uzyskała tzw. warunki do osiedlenia się. Wizę krajową będzie wydawał konsul na wniosek złożony na formularzu przez osobę ubiegającą się o wydanie wizy krajowej w celu repatriacji, w terminie 30 dni od daty złożenia wniosku o wydanie tej wizy lub od dnia uzupełnienia wniosku w przypadku stwierdzenia braków formalnych wniosku. Wzór formularza wniosku oraz liczbę fotografii i wymogi dotyczące fotografii dołączanych do wniosku określi – w drodze rozporządzenia – minister właściwy do spraw zagranicznych, mając na uwadze potrzebę zapewnienia sprawności postępowania w sprawie wydania wizy krajowej w celu repatriacji oraz przejrzystość i kompletność wymaganych danych. Projektowana ustawa precyzuje także jakie dokumenty należy dołączyć do wniosku o wydanie wizy krajowej w celu repatriacji. W odniesieniu do obowiązujących przepisów, nastąpiło w tym względzie uproszczenie procedury. Natomiast osobie, która nie posiada zapewnionego w Rzeczypospolitej Polskiej lokalu mieszkalnego lub miejsca w ośrodku adaptacyjnym, a spełnia pozostałe warunki do uzyskania wizy repatriacyjnej, konsul wyda decyzję o zakwalifikowaniu do jej wydania. W ramach dotychczasowych rozwiązań okres oczekiwania na powrót osób zewidencjonowanych w ramach bazy „Rodak” sięgał nawet 13 lat. Projekt ma na celu przyspieszenie akcji repatriacyjnej, stąd po zgłoszeniu chęci powrotu zainteresowani zostaną zakwalifikowani do otrzymania wizy krajowej w celu repatriacji w terminie nie dłuższym niż 3 lata (termin będzie mógł być wydłużony wyłącznie w szczególnie uzasadnionych wypadkach).
8
5) Zezwolenia na pobyt stały W ramach dotychczasowych rozwiązań stosowanych w procesie repatriacji współmałżonek repatrianta, deklarujący odmienną od polskiej narodowości nie mieli prawa do otrzymania w ramach repatriacji całej rodziny polskiego obywatelstwa, a jedynie do otrzymania zezwolenia na stały pobyt w granicach Rzeczypospolitej Polskiej. W efekcie, osoby takie pozbawione były szeregu świadczeń (emerytalnych, rentowych, zdrowotnych) co prowadziło do dramatów związanych z podziałem rodzin, pozostawianiem najbliższych w Kazachstanie czy Federacji Rosyjskiej, (gdzie nadal mogli oni otrzymywać takie świadczenia). Szczególnie bolesne były wymuszone rozstania rodzin repatriujących się emerytów, bowiem osoba posiadająca zezwolenie na pobyt stały zmuszona była np. do pełnych opłat w domu opieki dla osób starszych, z których zwolniony był jej współmałżonek. Podobnie dzieci repatriujące się z Kazachstanu zostawały często bez jednego z rodziców innej narodowości pozbawionych prawa do emerytur i świadczeń zdrowotnych w Polsce. Część rodzin repatriujących się z Kazachstanu wykorzystując rosyjski system ubezpieczeń osiedlała najbliższych np. w Obwodzie Kaliningradzkim, aby możliwe były odwiedziny najbliższych 12 razy w roku oraz wsparcie materialne pozostających na terenie Rosji rodziców. W związku z powyższym, jak również z uwagi na nową definicję repatrianta (obejmującą również członków jego najbliższej rodziny), w niniejszym projekcie ustawy proponuje się uchylenie przepisu
przewidującego
udzielanie
zezwoleń
na
pobyt
stały
na
terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej członkom rodziny repatrianta. Sprawy w toku zostaną umorzone. 6) Rejestracja stanu cywilnego Jednym z ułatwień przewidzianych w ustawie w zakresie repatriacji jest rozpoczęcie procesu rejestracji stanu cywilnego repatriantów w polskich rejestrach stanu cywilnego przed ich przybyciem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ma to istotne znaczenie w kontekście procesu nadawania tym osobom nr PESEL oraz wystawiania polskich dokumentów tożsamości. Przewiduje się zatem, że osoba oczekująca na repatriację, po uzyskaniu warunków do osiedlenia się, przedłoży konsulowi wniosek o rejestrację stanu cywilnego wraz z zagranicznymi dokumentami stanu cywilnego lub innymi zagranicznymi dokumentami potwierdzającymi stan cywilny, wydanymi w państwie, w którym nie jest prowadzona rejestracja stanu cywilnego, jeżeli dokumenty te stwierdzają zdarzenie wcześniejsze i dotyczą tej osoby lub jej wstępnych. Konsul po sprawdzeniu przedłożonych
9
dokumentów oraz po sporządzeniu i poświadczeniu tłumaczenia tych dokumentów na język polski przekaże je kierownikowi urzędu stanu cywilnego właściwemu ze względu na miejsce osiedlenia się wnioskodawcy. Zakłada się, że z chwilą przekroczenia granicy przez repatrianta, formalności w urzędzie stanu cywilnego będą już załatwione. 7) Uznanie za repatrianta Projektowana ustawa wprowadza możliwość nabycia obywatelstwa polskiego poprzez uznanie za repatrianta osoby narodowości polskiej, która przed dniem wejścia w życie ustawy zamieszkiwała na stałe na terytorium azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej i która przebywała na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy w celu kształcenia się, na podstawie art. 144 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, wobec której nie zachodzą okoliczności wyłączające możliwość wydania wizy krajowej w celu repatriacji, o których mowa w art. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji. Uznanie za repatrianta będzie następowało na wniosek tej osoby, złożony w terminie 12 miesięcy od ukończenia szkoły wyższej, w drodze decyzji wydawanej przez wojewodę właściwego ze względu na zamierzone miejsce osiedlenia się tej osoby. Właściwy wojewoda będzie wydawał decyzję o uznaniu za repatrianta w terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku lub w przypadku wystąpienia braków formalnych wniosku, w terminie 30 dni od ich uzupełnienia. Osoba, o której mowa w art. 16 ust. 1 projektowanej ustawy, będzie nabywała obywatelstwo polskie z dniem, w którym decyzja o uznaniu za repatrianta stała się ostateczna. Ponadto zakłada się możliwość odwołania od decyzji w sprawie uznania za repatrianta do Rady do Spraw Repatriacji, która w sprawach uznania za repatrianta jest organem wyższego stopnia w rozumieniu ustawy Kodeks postępowania administracyjnego. Projektowana ustawa upoważnia ministra właściwego do spraw zagranicznych, po zasięgnięciu opinii Rady, do określenia w drodze rozporządzenia wzoru formularza wniosku oraz wymogów dotyczących fotografii dołączanej do tego wniosku, mając na uwadze potrzebę zapewnienia kompletności danych i informacji przedstawionych we wniosku. 8) Nowe formy pomocy dla repatriantów a) ośrodki adaptacyjne dla repatriantów W ramach realizacji projektowanej ustawy zorganizowane zostaną ośrodki adaptacyjne dla repatriantów, gdzie przeprowadzane będą m. in. kursy językowe czy zawodowe. W związku z powyższym, proponuje się, aby kolejnym dowodem 10
potwierdzającym zapewnienie warunków do osiedlenia się, na podstawie którego konsul będzie wydawał wizę krajową w celu repatriacji była decyzja Rady o zapewnieniu miejsca w ośrodku adaptacyjnym na okres maksymalnie do 12 miesięcy. Rada będzie mogła powierzyć prowadzenie ośrodków (po przeprowadzeniu otwartego konkursu ofert) organizacjom społecznym, stowarzyszeniom, innym osobom prawnym - do których celów statutowych należy m. in.: działalność w zakresie pomocy społecznej,
w tym pomoc
rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywanie szans tych rodzin i osób lub działalność na rzecz integracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym
lub
działalność
charytatywna
czy
też
działalność
na
rzecz
osób
niepełnosprawnych lub w wieku emerytalnym. Proponuje się aby ośrodki standardem odpowiadały co najmniej hotelom turystycznym. Ośrodki będą zobowiązane do zapewnienia m.in.: zakwaterowania w pokoju odpowiednim do właściwości osobistych repatrianta, w szczególności wieku, płci, stanu zdrowia,
całodziennego wyżywienia składającego się z trzech posiłków,
korzystania
z urządzeń sanitarnych i środków czystości niezbędnych do utrzymania higieny osobistej. Ośrodki będą stanowić tymczasowe miejsce zamieszkania dla repatriantów, a oprócz ww. kursów oferować będą zajęcia w zakresie historii, tradycji i zwyczajów polskich oraz wsparcie organizacyjne dla repatriantów (np. w załatwieniu spraw urzędowych). Osoby przebywające w ośrodku będą natomiast zobowiązane do bezwzględnego przestrzegania jego regulaminu. Kierownik ośrodka będzie prowadził ewidencję mieszkańców ośrodka. Nadzór nad funkcjonowaniem ośrodków będzie sprawowała Rada. Ośrodki dla repatriantów będą dotowane z budżetu państwa w ramach istniejącej rezerwy celowej. b) dopłata do czynszu najmu lokalu mieszkalnego Projektowany mechanizm dopłat do czynszu, w założeniu wnioskodawcy, obowiązywałby do czasu wdrożenia Narodowego Programu Mieszkaniowego, w którym zawarte zostaną rozwiązania docelowe polegające na zapewnieniu dla repatriantów wkładu w wysokości do 90 tys. zł na gospodarstwo domowe repatriantów w ramach Pakietu „Mieszkanie+”. Projektowany w ustawie o zmianie ustawy o repatriacji oraz niektórych innych ustaw mechanizm dopłat do czynszu, będący rozwiązaniem przejściowym, oparto na następujących parametrach:
wysokości czynszu, jaki obowiązywałby w danym lokalu gdyby wchodził on w skład zasobu mieszkaniowego gminy, 11
wielkościach normatywnej powierzchni użytkowej obowiązującej na podstawie przepisów ustawy o z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych,
liczbie osób (repatriantów) wspólnie zamieszkujących wynajmowany lokal.
Jednocześnie przyjęto założenie, że dopłata będzie obowiązywać w okresie istnienia stosunku najmu ale nie dłużej niż przez 10 lat. Dopłata będzie przyznawana w drodze decyzji Rady, na wniosek repatrianta złożony w terminie 6 miesięcy od dnia opuszczenia lokalu. Wniosek o dopłatę do czynszu, repatriant będzie składał wraz z kopią umowy najmu, oświadczeniem wnioskodawcy o liczbie repatriantów wspólnie zamieszkujących wynajmowany lokal mieszkalny lub budynek mieszkalny, zaświadczeniem wójta (burmistrza, prezydenta miasta) właściwego ze względu na miejsce położenia lokalu mieszkalnego lub budynku mieszkalnego, o wysokości czynszu jaki obowiązywałby dla danego lokalu, gdyby lokal ten wchodził w skład zasobu mieszkaniowego właściwej gminy. Wypłaty kwoty stanowiącej równowartość dopłaty do czynszu dokonuje starosta właściwy ze względu na miejsce położenia lokalu mieszkalnego, zaś jej wysokość nie może przekroczyć wysokości czynszu, jaki obowiązywałby dla danego lokalu, gdyby lokal ten wchodził w skład zasobu mieszkaniowego gminy. c) osoba wspierająca repatrianta Nową formą pomocy dla repatriantów będzie możliwość przydzielenia przez gminę właściwą ze względu na miejsce zamieszkania repatrianta – osoby wspierającej. Podkreślenia wymaga, iż pomoc osoby wspierającej nie będzie udzielana z urzędu każdemu repatriantowi, ale będzie mogła być udzielona na wniosek repatrianta, uzasadniony jego szczególną sytuacją. Zadaniem osoby wspierającej będzie pomoc repatriantowi w adaptacji na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej – w związku z jego szczególną sytuacją, wynikającą m.in. z podeszłego wieku, złego stanu zdrowia, braku umiejętności adaptacyjnych czy niewładania językiem polskim w wystarczającym stopniu. Koniecznym jest, aby osoba wspierająca posiadała doświadczenie w realizacji projektów lub innych działaniach, mających na celu przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, co związane jest z posiadaniem przez taką osobę konkretnej wiedzy związanej np. z funkcjonowaniem podmiotów leczniczych, szkół, urzędów czy sklepów w miejscowości zamieszkania repatrianta. Osoba wspierająca nie będzie mogła łączyć swojej funkcji z wykonywaniem obowiązków pracownika socjalnego na terenie gminy ani też nie będzie mogła prowadzić postępowań z zakresu świadczeń realizowanych przez gminę. Za zgodą repatrianta osoba wspierająca będzie miała prawo 12
wglądu do dokumentów zawierających dane osobowe repatrianta oraz do występowania do właściwych organów władzy publicznej, organizacji oraz instytucji o udzielenie informacji, niezbędnych do udzielenia pomocy repatriantowi. d) zwolnienie z podatku od spadków i darowizn Jednym z mechanizmów ograniczających skalę repatriacji jest obciążanie podatkiem od spadków i darowizn repatriantów przybywających do Polski, którzy otrzymali w drodze darowizny lokal mieszkalny lub dom jednorodzinny. Jak określa to obowiązujący stan prawny, podatkowi od spadków i darowizn, podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem, m.in. darowizny. W sytuacji, w której repatriant otrzymuje darowiznę w postaci lokalu mieszkalnego czy domu jednorodzinnego, powstaje obowiązek uiszczenia ww. podatku, co wiąże się ze znacznym kosztem dla całej rodziny repatrianta. Tych rodzin często nie jest stać na zapłacenie jednorazowo tak wysokiej należności. W związku z powyższym, niniejszy projekt ustawy przewiduje zmianę w ustawie z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2016 r. poz. 205), której celem jest poszerzenie katalogu zwolnień od podatku od spadków i darowizn o nabycie w drodze dziedziczenia lub darowizny przez repatrianta lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego. Aby ww. zwolnienie mogło zaistnieć repatriant będzie musiał spełnić następujące warunki:
nie jest właścicielem innego budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość bądź będąc nim przeniesie własność budynku lub lokalu na rzecz zstępnych, Skarbu Państwa lub gminy w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego;
nie przysługuje mu spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego lub wynikające z przydziału spółdzielni mieszkaniowej: prawo do domu jednorodzinnego lub prawo do lokalu w małym domu mieszkalnym, a w razie dysponowania tymi prawami przekaże je zstępnym lub przekaże do dyspozycji spółdzielni, w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego;
13
nie jest najemcą lokalu lub budynku lub będąc nim rozwiąże umowę najmu w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego;
będzie zamieszkiwać będąc zameldowanym na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku i nie dokona jego zbycia przez okres 5 lat: ˗
od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego - jeżeli w chwili złożenia zeznania lub zawarcia umowy darowizny nabywca mieszka i jest zameldowany na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku,
˗
od dnia zamieszkania potwierdzonego zameldowaniem na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku - jeżeli nabywca zamieszka i dokona zameldowania na pobyt stały w ciągu roku od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego.
6) Zmiany w innych ustawach Projekt ustawy przewiduje zmiany o charakterze dostosowującym w następujących ustawach: a) w ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2015 r. poz. 2156 oraz z 2016 r. poz. 35); b) w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 581 oraz z 2016 r. poz. 65) – dot. również przyznania repatriantom możliwości potwierdzania prawa do świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie wizy krajowej w celu repatriacji, do czasu otrzymania zaświadczenia, o którym mowa w art. 54 ust. 1 tej ustawy. c) w ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2016 r. poz. 64); d) w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka (Dz. U. z 2014 r. poz. 1187 oraz z 2015 r. poz. 1274); e) w ustawie z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz. U. z 2013 r. poz. 1650, z 2014 r. poz. 463, 1004, z 2015 poz. 1274, 1607, 1767 oraz z 2016 r. poz. 65); f)
w ustawie z dnia 25 czerwca 2015 r. - Prawo konsularne (Dz. U. z 2015 r. poz. 1274).
14
7) Przepisy przejściowe i końcowe a) przepisy przejściowe Projekt ustawy zawiera przepisy przejściowe przewidujące:
utrzymanie w mocy dotychczasowych przepisów wykonawczych (wydane na podstawie art. 16 ust. 5, art. 36) do czasu wejścia w życie nowych przepisów, nie dłużej jednak niż przez 6 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy;
stosowanie przepisów dotychczasowych w zakresie postępowań w sprawie stwierdzenia polskiego pochodzenia, wydania wizy krajowej w celu repatriacji i uznania za repatrianta - wszczętych i niezakończonych przed dniem jej wejścia w życie;
stosowanie nowych przepisów w sprawach udzielania pomocy repatriantowi wszczętych i niezakończonych przed dniem jej wejścia w życie;
przedstawienie Prezesowi Rady Ministrów (przez podmioty wskazane w ustawie) nazwisk kandydatów na członków Rady – w terminie 14 dni od dnia wejścia w życie ustawy;
termin powołania przez Prezesa Rady Ministrów pierwszego składu Rady do Spraw Repatriacji – 14 dni od dnia przedstawienia kandydatów na członków Rady;
przeniesienia pracowników MSWiA realizujących zadania objęte ustawą o repatriacji do Kancelarii Prezesa Rady Ministrów;
przekazanie Radzie – w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy - danych zgromadzonych do dnia 31 grudnia 2016 r. w ewidencjach i w rejestrach: ˗ ewidencji lokali mieszkalnych i źródeł utrzymania dla repatriantów, ˗ ewidencji osób ubiegających się o wydanie wizy krajowej w celu repatriacji i członków ich rodzin nieposiadających w Rzeczypospolitej Polskiej zapewnionego lokalu mieszkalnego lub źródła utrzymania, ˗ rejestrze złożonych wniosków i decyzji wydanych w sprawach: wydania wizy krajowej w celu repatriacji, ˗ centralnym rejestrze wniosków, decyzji i postanowień wydanych w sprawach: wydania wizy krajowej w celu repatriacji, uznania za repatrianta, udzielenia
15
pomocy repatriantom ze środków budżetu państwa (prowadzone przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych).
b) wejście ustawy w życie Proponuje się aby, projektowana ustawa weszła w życie z dniem 1 marca 2017 r.. Zakres projektu ustawy nie jest objęty prawem Unii Europejskiej. Projektowana ustawa nie podlega notyfikacji zgodnie z przepisami dotyczącymi funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych. Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414, z późn. zm.) projekt został udostępniony w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej Rządowego Centrum Legislacji w zakładce Rządowy Proces Legislacyjny.
16
