Wykład I

Transcript

Wykład I Rola państwa we współczesnej gospodarce rynkowej Polityka gospodarcza jest to świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową – na jej dynamikę i strukturę, na stosunki ekonomiczne w państwie oraz na jego relacje gospodarcze z zagranicą. Polityka gospodarcza jest praktycznym zastosowaniem praw ujawnionych przez teorię ekonomii dla osiągnięcia za pomocą metod racjonalnego gospodarowania, celów określanych przez państwo. Podmiot realizujący politykę gospodarczą – władza państwowa. Władza państwowa – struktura administracyjna dysponująca władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą; centralne oraz lokalne instytucje i urzędy publiczne, których działalność związana jest z funkcjonowaniem danego systemu społeczno – gospodarczego (w wąskim rozumieniu - rząd). Przedmiot oddziaływania – gospodarka narodowa. Gospodarkę narodową określamy często mianem wielkiego systemu społecznego, chcąc przez to podkreślić, że jest ona pewną całością, składającą się z wielu sprzężonych ze sobą elementów, służących wspólnemu celowi – zaspokajaniu potrzeb ludzkich, przez produkcję dóbr i usług oraz ich podział między członków społeczeństwa. O poziomie zaspokajania potrzeb narodu rozstrzyga przede wszystkim stan gospodarki kraju. O stanie gospodarki decydują:  Potencjalne możliwości produkcyjne gospodarki będące funkcją zasobów naturalnych, majątkowych i potencjalnych zasobów pracy P` = f (N,M,L) W krótkim okresie potencjał ten traktujemy jako zmienne niezależne, w długim okresie pożądane jest oddziaływanie na wzrost zasobów, a przez to na powiększanie potencjału ekonomicznego kraju.  Wielkość faktycznej działalności gospodarczej – syntetyczną miarą rozmiarów produkcji jest produkt narodowy brutto PNB (GNP – Gross National Product) Cele polityki gospodarczej Cele krótkookresowe związane z polityką stabilizacyjną:  przeciwdziałanie bezrobociu  walka z inflacją  zapobieganie bieżącym wahaniom koniunktury  równowaga bilansu płatniczego Cele długookresowe:  regulowanie długookresowej stopy wzrostu gospodarczego  przemiany strukturalne gospodarki  oddziaływanie na kierunki postępu naukowo-technicznego  ochrona środowiska Cele konkurencyjne - realizacja jednego z wyznaczonych celów wchodzących w skład określonego zespołu wyklucza lub utrudnia osiągnięcie innego (np. magiczny kwadrat), wynika m.in. z ograniczoności zasobów oraz braku wypracowanych metod realizacji celów:  inflacja i bezrobocie  wzrost gospodarczy a walka z inflacją  wzrost gospodarczy a ograniczanie bezrobocia  wzrost gospodarczy a redystrybucja dochodów  redystrybucja dochodów a bezrobocie  redystrybucja dochodów a inflacja Cele komplementarne – np. popieranie rozwoju drobnej przedsiębiorczości i walka z bezrobociem. Cele neutralne – np. .......... Rola państwa w gospodarce Argumenty za ekonomiczną rolą państwa w gospodarce. Podstawowymi argumentami przemawiającymi za koniecznością aktywnego funkcjonowania państwa w gospodarce rynkowej są: konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno-prawnej oraz niedoskonałości mechanizmu rynkowego. Pierwsza kwestia wiąże się z neoklasyczną koncepcją państwa minimum, tzn. powszechnie uznaje się konieczność tworzenia przez państwo norm prawnych oraz ich egzekwowanie, szczególnie istotna zaś jest ochrona przez państwo prawa własności. Druga kwestia wiąże się z przyjęciem założenia, że mechanizm rynkowy nie jest w pełni doskonały i w pewnych obszarach gospodarki rynkowej niezbędna jest interwencja państwa (główny spór w koncepcjach polityki gospodarczej odnosi się do zakresu tej interwencji). Korygowanie działań mechanizmu rynkowego Słabości „niewidzialnej ręki” rynku Niedoskonała konkurencja, monopole, niedoskonała informacja; ograniczona mobilność czynników produkcji Koszty zewnętrzne* (społeczne), np. powodowane przez firmy prywatne naruszenie stanu środowiska naturalnego Brak zainteresowania przedsiębiorców prywatnych pewnymi dziedzinami działalności, zwłaszcza w sferze tzw. dóbr publicznych**, trudności w egzekwowaniu opłat za korzystanie z tego typu dóbr Uznane za nadmierne rozpiętości w poziomie dochodów i warunków życia ludności Wahania koniunktury, recesja i niskie tempo wzrostu, bezrobocie Interwencja państwa Nieefektywność Interwencja na rynku, podtrzymywanie konkurencji, wzmacnianie systemu obiegu informacji, usuwanie bariery wejścia na rynek Interwencja, wprowadzanie ograniczeń swobody działalności przedsiębiorstw Przykłady działań polityki gospodarczej Ustawodawstwo antymonopolowe, decyzje urzędów antymonopolowych Wprowadzanie przepisów dotyczących ochrony środowiska naturalnego, warunków technicznych itd. Subsydiowanie działalności w Budowa i rozbudowa tych dziedzinach lub zlecanie urządzeń infrastrukturalnych ich instytucjom publicznym (dróg, kanałów itd.) Nierówności dochodów Redystrybucja dochodów Niestabilność gospodarki Oddziaływanie stabilizacyjne polityki makroekonomicznej Progresja podatkowa, zasiłki społeczne Regulacja podaży pieniądza, zachęty w systemie podatkowym dla inwestorów, inwestycje publiczne itd. *Efekty zewnętrzne – są to korzyści lub szkody powstałe u innych podmiotów (producentów lub konsumentów) na skutek działania danego podmiotu (producenta lub konsumenta) za które nie płaci lub nie otrzymuje zapłaty. ** Dobra publiczne dobra, które są kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez duże grupy ludzi lub rządy. W przypadku dóbr publicznych pozostawienie ich produkcji prywatnym przedsiębiorcom, z różnych powodów nie byłoby właściwe. Argumenty przeciw ekonomicznej roli państwa:  regulacji państwowych, zwłaszcza wtedy, gdy te regulacje rzutują bezpośrednio lub pośrednio na ceny produktów lub usług (przykład hodowli trzody chlewnej);  zniekształcone informacje – im większy zakres państwowych regulacji, tym bardziej zniekształcone, mniej obiektywne są informacje;  zmniejszona elastyczność systemu gospodarczego wywołana biurokratyzacją i usztywnieniem procesów decyzyjnych – im większy rozrost biurokracji państwowej i zasięg ingerowania w gospodarkę, tym mniejsza elastyczność systemu;  wysokie koszty interwencjonizmu państwowego przy równocześnie niewielkiej skuteczności wielu działań; pojawienie się stanów nierównowagi na rynku (niedoborów lub nadwyżek) w wyniku  osłabienie bodźców związanych z rynkiem;  niereprezentatywność państwa (rządu) – funkcjonariusze państwa mogą działać przede wszystkim w interesie własnym, a nie w interesie obywateli;  ograniczanie wolności jednostki i hamowanie oddolnej inicjatywy Niedoskonałości funkcji alokacyjnej (rozmieszczenie czynników wytwórczych) Niedoskonałości aktywnej roli państwa w gospodarce możemy rozpatrywać poprzez pryzmat dwóch płaszczyzn oddziaływania państwa: w sferze realnej i sferze regulacyjnej. Oddziaływanie państwa w sferze realnej – ekonomiczna rola państwa rozumiana jako wielkość sektora publicznego; bezpośrednie zaangażowanie się państwa w sferę produkcyjna Państwo jako właściciel środków produkcji cechuje niska efektywność działania w porównaniu do podmiotów działających w sektorze prywatnym. Państwo jako właściciel jest w większym stopniu niż właściciel prywatny podatne na dwa antyefektywnościowe zachowania:  miękkie finansowanie swych przedsiębiorstw (zwłaszcza w okresie trudności);  obsadzanie i ocenę kadry kierowniczej przedsiębiorstw publicznych na podstawie powiązań personalnych, a nie kryteriów kompetencyjnofinansowych. Oddziaływanie państwa w sferze regulacyjnej – państwo dysponując usankcjonowanym monopolem przymusu, występuje w gospodarce jako organ określający makro i mikroekonomiczne warunki funkcjonowania podmiotów rynkowych. Reguluje procesy gospodarcze głównie przy wykorzystaniu narzędzi polityki pieniężnej i budżetowej. Państwo realizując tą funkcję nie zawsze stoi na straży interesu publicznego. Państwo może realizować interesy:  decydentów politycznych (koncepcja państwa drapieżnika, state as a „predator”)  urzędników państwowych  oddolnych grup nacisku Nieefektywność funkcji stabilizacyjnej Opóźnienia w mechanizmie monetarnym = dotyczą reakcji produkcji i zatrudnienia na zmiany w sferze finansowej wywołane przez zmiany stóp procentowych, uniemożliwia to tzw. Precyzyjne dostrajanie (fine tuning) gospodarki. Efekt wypychania – dotyczy wypierania wydatków prywatnych przez wydatki rządowe. Koncepcja politycznego cyklu koniunkturalnego – wynika z uzależnienia decyzji państwa co do poziomu wydatków budżetowych oraz podaży pieniądza od konkretnego okresu cyklu wyborczego (przed i po wyborach). Oczekiwania inflacyjne – przewidywania odnoszące się do wystąpienia inflacji mogą spowodować, iż stymulowanie popytu może być skuteczne jedynie w krótkim okresie lub nieskuteczne w ogóle.