Transcript
1 ЗАМЕНКИ2 ЗАМЕНКИ Заменките се видови зборови кои во реченицата се користат место некои зборови од именско потекло. Заменките ги превземаат и функциите на зборовите кои ги заменуваат во реченицата. Според тоа, заменките во реченицата може да бидат подмет, предмет, прирок, прилошки додаток или некој друг елемент.3 ЗАМЕНКИ Според начинот на користење место именските зборови и зборовите кои ги заменуваат, заменките се делат на: Лични заменки – Тоа се заменки кои во реченицата се користат место некоја лична именка: 1ЛЕ: ben 1ЛМ: biz 2ЛЕ: sen 2ЛМ: siz 3ЛЕ: o 3ЛМ: onlar Примери: Belki de o bir delikanlıdır. Kusura bakma, biz köylüyüz. Madem öyle, siz de susmayın.4 ЗАМЕНКИ Честопати во книжевните трудови и во печатот, кога заменката се користи место личните именки Аллах (Бог), Мухаммед, Ататурк и др., може да се сретне личната заменка да се пишува со голема буква и наставките да се делат со апостроф: O’nun yaptıklarını ben başaramazdım. (O = Atatürk) O halde şaşıp sendelemeden O'na yönelin ve O'ndan af dileyin. (O = Allah) Меѓутоа, личните заменки се, сепак, заменки и не се лични именки. Затоа овие примери се погрешни. Би требало да се напишат со мала буква и без апостроф.5 ЗАМЕНКИ Зборот “kendi” исто така е лична заменка и се нарекува „повратна заменка“. Особините на личните заменки се: a. Може да ги добијат наставките за падеж:6 ЗАМЕНКИ Кога на личните заменки во 1ЛЕ и 2ЛЕ им се додаде наставката за DAT, се менува и коренот на зборот: ben + e > bana, sen + e > sana. И повратната заменка “kendi” може да добие наставки за падеж:7 ЗАМЕНКИ8 ЗАМЕНКИ Формите на повратната заменка “kendi” во 3ЛЕ може да бидат “kendi” или “kendisi”. По овие форми, може да дојде наставка за падеж. Оваа варијација може да се сретне и кај некои други заменки (kimi, kimisi, и др.). б. Со личните заменки може да се образуваат и именски синтагми. Наставката за GEN се користи на крајот на првиот елемент (модификатор, во овој случај лична заменка): Medeni insanların hepsi benim önümde bir geçit alayı yaptılar. Yoksa senin nişanlın bu köyden mi?9 ЗАМЕНКИ Показни заменки – Заменките кои во реченицата се користат за покажување на лица и предмети, се нарекуваат показни заменки. Показните заменки се следните: 1ЛЕ: bu 1ЛМ: bunlar 2ЛЕ: şu 2ЛМ: şunlar 3ЛЕ: o 3ЛМ: onlar Примери: Bu çok sağlam bir evdir. Şunları kim götürecek ? Onu kim aldı?10 ЗАМЕНКИ И зборовите “öteki” и “beriki” се прифаќаат како показни заменки: Öteki, bize kızdı. Beriki, çayları döktü. Показните заменки ги имаат следните особини: a. Зборовите “bu”, “şu” и “o”, кога ги определуваат именките се придавки, но кога заменуваат нешто во реченицата се заменки: Bu kız bize gelecek. Bu bize gelecek. Şu kitap çok güzel. Şu çok güzel. O adam hiç gülmez. O hiç gülmez.11 ЗАМЕНКИ б. Исто како и именките, и показните заменки може да добијат наставка за падеж: в. Показните заменки не може да добијат наставка за присвојност. г. Во именските синтагми, показната заменка може да биде прв елемент (модификатор): Bunun kapısı açık. Şunun temelleri daha sağlam.12 ЗАМЕНКИ Неопределени заменки – Овие заменки се нејасни во однос на заменувањето на именката во реченицата, односно не е јасно на што реферираат. : Hepsini tekrar gözden geçirsinler. Најчесто користени неопределени заменки во турскиот јазик се следниве: başkası, bazısı, bir kısmı, biri, birkaçı, bütünü, çoğu, her biri, herkes, hiçbiri, kimi, pek azı, tümü, и др. Примери: Kapıda biri belirdi. Birkaçını önceden tanıyorum. Bütün aramalara karşın hiçbiri bulunamıyor. Kimi erdi diyor, kimi uçtu; gel bu işe kendin bak Kabak Ağa!13 ЗАМЕНКИ Најголемиот дел на неопределените заменки се, всушност, неопределени придавки. Неопределените заменки се добиваат на следниот начин: кога во именските синтагми се испушта вториот (главен) елемент, а првиот елемент (модификаторот) ги добива наставките (ако ги има) на испуштениот елемент и потоа се додава наставка за присвојност: Birkaç öğrenci geldi > Birkaçı geldi. Bazı konular zor > Bazıları zor. (/-lar/ е од “konu+lar”) Примери за неопределената заменка “birkaç” кога добива наставка за присвојност: birkaç+ı, birkaç+(ı)mız, birkaç+(ı)nız pek çoğ+u (<çok+u), pek çoğ+(u)muz, pek çoğ+(u)nuz14 ЗАМЕНКИ Прашални заменки – Тоа се заменки кои местото на именката во реченицата ја завземаат преку прашална форма: Bunu kim bilecek? Orada ne var? Hangisi gol verecek? Вистинските прашални заменки во турскиот јазик се заменките “kim” (за лица) и “ne” (за животни, предмети, појави). Другите прашални заменки се добиени со падежни наставки: neyi, kimi, nereye, kime, nerede, kimde, и др.15 ЗАМЕНКИ Примери: Yürürken neyi yanlış yaptığını düşünüyordu. Önüne gelene cenaze çelenklerinin nerede satıldığını sorduğu zaman en iyisini seçsin, beğendiğini alsın diye onu ev ev dolaştırdılar.16 ЗАМЕНКИ Исто така, прашални заменки може да се добијат и од придавките “hangi” и “kaç”: Hangi kız güzel? (придавка) Hangisi güzel? (заменка) Kaç kitap aldı? (придавка) Kaçını sattı? (заменка)17 ЗАМЕНКИ Релативни заменки – Кога во определените именски синтагми се испушта вториот (главен) елемент и притоа првиот елемент (модификаторот, во овој случај заменка) ја добие релативната наставка /-ki/, се добиваат релативни заменки: Benimki yarın gelecek. (benim sevgilim) Seninki yavaş yavaş yürüyor. (senin çocuğun) Onunki çok kıskanç galiba. (onun kocası) Sağdan bizimki göz kırptı. (bizim komşu) Bu seçimlerde sizinki kazanacak. (sizin adayınız) Onlarınki çok güzel. (onların kızı) Ако испуштениот елемент содржел наставка за падеж, таа се префрла на првиот елемент и доаѓа по релативната наставка /-ki/: Seninkine soru sordu. (senin çocuğuna)18 ЗАМЕНКИ Ако испуштениот елемент е во множина, тогаш и наставката за множина доаѓа по релативната наставка /-ki/: Bizimkiler sessiz savaşıyorlar. (bizim askerler) Şöyle bir silkinince, bütün çevresindekiler kaçıştılar... (çevresindeki insanlar, çevresinde olan insanlar) Benim karnım nasıl köylülerin yaptığı işle doyuyorsa, benimkiler de paralarını bu yoksulluktan sağlıyorlar. (benim ailem, benim ailemin üyeleri)19 Најдете ги заменките во долниве реченици и кажете ги нивните особини:Ama asıl konu hatırladığı şeylerin yepyeni, şaşırtıcı ve inanılmaz bir görüş açısı taşıyor olmasıydı, sanki başkalarının yaşadıklarıydı onlar. Neden hatırladığı bazı şeyler sanki suçmuş gibi etkiliyordu onu? Hem bunlar yalnızca zihninin yargılamaları değildi, kasvetli, yalnız, hasta zihnine pek güvenmezdi zaten; ama bunlar lanetlemelere, ağlamalara kadar varıyordu. İki yıl önce biri ona bir gün gözyaşı dökeceğini söylemiş olsaydı asla inanmazdı! Örneğin, entrikacı bir adam tarafından iftiraya uğradığını, bunun sonucunda da bir ailenin artık onu evlerine kabul etmediklerini hatırladı.20 ЗА ДЕНЕС ТОЛКУ.
